Warunki odpowiedzialności za prowadzenie pojazdu bez uprawnień

Przestępstwo z art. 180a KK dotyczy prowadzenia pojazdu mechanicznego po cofnięciu uprawnień do kierowania. Sprawa dotyczy oskarżonego M.W., skazanego za to czynu, a następnie zmienionego orzeczenia przez Sąd Okręgowy w Ł. i Sąd Najwyższy. Kwestionowana jest decyzja administracyjna o cofnięciu uprawnień oraz związane z nią konsekwencje prawne, jak zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych.

Tematyka: przestępstwo, art. 180a KK, prowadzenie pojazdu, cofnięcie uprawnień, decyzja administracyjna, kara, zakaz prowadzenia pojazdów, Sąd Najwyższy

Przestępstwo z art. 180a KK może popełnić tylko osoba, wobec której decyzja administracyjna zapadła i tylko
w okresie, na jaki cofnięto tą decyzją uprawnienia do kierowania pojazdami mechanicznymi. Zarazem,
w okresie uwidocznionym w decyzji o cofnięciu uprawnień osoba, wobec której zapadło takie
rozstrzygnięcie, nie może ich odzyskać. Cofnięcie uprawnień może nastąpić w drodze decyzji
administracyjnej.
Opis stanu faktycznego
M.W. został oskarżony o to, że nie zastosował się do decyzji Starosty W. o cofnięciu uprawnień do kierowania
pojazdami w zakresie kategorii B, w ten sposób, że prowadził w ruchu publicznym samochód osobowy, tj. o czyn
z art. 180a KK.
Wyrokiem z 14.6.2023 r. Sąd Rejonowy w Z. uznał oskarżonego za winnego popełnienia zarzucanego mu w czynu
i za to na mocy art. 180a KK skazał go, zaś na mocy art. 180a KK i art. 34 § 1 i 1a pkt 1 KK w zw. z art. 35 § 1 KK
wymierzył mu karę 10 miesięcy ograniczenia wolności z obowiązkiem wykonywania kontrolowanej nieodpłatnej pracy
na cele społeczne w wymiarze 30 godzin w stosunku miesięcznym. Na mocy art. 42 § 1a pkt 1 KK i art. 43 § 1 KK
orzekł środek karny w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na okres 2 lat.
Apelację od całości wyroku wniósł obrońca oskarżonego, zarzucając błąd w ustaleniach faktycznych.
Obrońca wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w Z. do ponownego
rozpoznania.
Po rozpoznaniu wywiedzionej apelacji, Sąd Okręgowy w Ł. wyrokiem z 20.9.2023 r., II Ka 207/23, zaskarżone
orzeczenie zmienił kwalifikując czyn jako wykroczenie z art. 94 § 1 KW i na podstawie tego przepisu w zw. z art. 24 §
1 i 3 KW wymierzył mu karę 1.000 zł grzywny, a na podstawie art. 94 § 3 KW w zw. z art. 29 § 1 i 2 KW orzekł wobec
M.W. środek karny w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych w strefie ruchu na okres 6
miesięcy.
Kasację w sprawie wniósł Prokurator Generalny, który zaskarżając wyrok Sądu odwoławczego w całości na
niekorzyść skazanego zarzucił rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów prawa karnego
procesowego, a mianowicie art. 433 § 2 KPK w zw. z art. 457 § 3 KPK i art. 424 § 1 pkt 1 i 2 KPK oraz art. 7 KPK
i art. 410 KPK.
W następstwie zarzutu Prokurator Generalny wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w Ł.
i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Odpowiadając pisemnie na kasację obrońca skazanego wniósł o jej oddalenie, jako oczywiście bezzasadnej.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego, uchylił zaskarżony wyrok
i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Ł. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja Prokuratora Generalnego jest oczywiście zasadna, co umożliwia jej
uwzględnienie w trybie art. 535 § 5 KPK.
Uznając oskarżonego M.W. za winnego popełnienia czynu z art. 180a KK Sąd Rejonowy, w oparciu o decyzję
Starosty W o cofnięciu uprawnień do kierowania pojazdami w zakresie kategorii B oraz informację Starostwa
Powiatowego w M., wskazał, że kierując samochodem osobowym, wymieniony nie zastosował się do opisanej
decyzji Starosty W. W dalszej części uzasadnienia stwierdził, że oskarżony nie poddał się zleconym badaniom, które
umożliwiłyby mu odzyskanie uprawnień, a tym samym poruszał się pojazdem mechanicznym wbrew wydanej wobec
niego prawomocnej decyzji.
Fakt prowadzenia przez oskarżonego pojazdu mechanicznego nie był kwestionowany przez strony, jak również
bezsporne jest i to, że Starosta W. wydał wobec M.W. decyzję administracyjną o cofnięciu uprawnień do kierowania
pojazdami kategorii B.
Wydając orzeczenie reformatoryjne, Sąd Okręgowy stwierdził, że decyzja dotycząca oskarżonego M.W., na której
oparł się Sąd Rejonowy, jako związana z zakazem prowadzenia pojazdów orzeczonym wyrokiem Sądu Rejonowego
w W., w sprawie II K 61/07, obowiązywała tylko do 28.1.2009 r., albowiem w tym dniu skończył się także okres
obowiązywania zakazu. W kontekście pisemnych motywów orzeczenia przedstawione stanowisko dowodzi

nienależycie przeprowadzonej kontroli odwoławczej, a ponadto nie ma umocowania w zgromadzonym w sprawie
materiale dowodowym, z którego wynika, że wobec M.W. zostały wydane aż trzy prawomocne decyzje
administracyjne o cofnięciu uprawnień do kierowania pojazdami.
Jak zauważył skarżący, Sąd Okręgowy dowolnie przyjął, że powodem wydania orzeczenia organu administracyjnego
były okoliczności, które w rzeczywistości zaważyły na wydaniu decyzji administracyjnej z 26.6.2007 r., która nie
stanowiła podstawy pociągnięcia oskarżonego przez Sąd meriti do odpowiedzialności karnej za występek z art. 180a
KK.
W świetle decyzji Sąd Okręgowy w Ł. błędnie uznał, że powodem wydania decyzji administracyjnej z 5.3.2007 r. było
orzeczenie wobec M.W. środka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych.
Podstawą wydania decyzji administracyjnej o cofnięciu uprawnień przez Starostę był przepis art. 140 ust. 1 pkt 4 lit. b
ustawy z 20.6.1997 r. Prawo o ruchu drogowym (t.j. Dz.U. z 2023 poz. 1047; dalej: PrDrog) i niepoddanie się przez
M.W. badaniu lekarskiemu oraz psychologicznemu, a nie wydanie orzeczenia z zakazem prowadzenia pojazdów
mechanicznych. W treści omawianej decyzji wskazano jednocześnie, że przywrócenie uprawnień do kierowania
pojazdami nastąpi po ustaniu przyczyn, które spowodowały ich cofnięcie.
Decyzja administracyjna będąca następstwem orzeczenia środka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów
mechanicznych, nie może wykraczać poza oznaczony wyrokiem okres, ponieważ nie można w trybie
administracyjnym wydłużać okresu obowiązywania represji karnej. Tym samym, po upływie okresu obowiązywania
sądowego zakazu prowadzenia pojazdów, kierujący nie odzyskując uprawnień do kierowania pojazdami, nabywa
jedynie prawo do ubiegania się o ponowne przyznanie mu takowych uprawnień, stąd w rozumieniu prawa karnego
materialnego osoba taka traktowana jest jako nieposiadająca uprawnień. Natomiast w przypadku kierującego
pojazdem, w odniesieniu do którego decyzja administracyjna o cofnięciu uprawnień nie była powiązana z sądowym
zakazem prowadzenia pojazdów mechanicznych, tylko została orzeczona w konsekwencji innych okoliczności
faktycznych, obecnie wymienionych przez ustawodawcę w art. 103 ustawy z 5.1.2011 r. o kierujących pojazdami (t.j.
Dz.U. z 2023 r. poz. 622; dalej: KierujPojU), z wyłączeniem art. 103 ust. 1 pkt 4 KierujPojU, który przewiduje właśnie
orzeczenie zakazu prowadzenia pojazdów, a odzyskanie uprawnień uzależnione jest od spełnienia określonych
warunków, jak np.: przedłożenia orzeczenia lekarskiego lub psychologicznego stwierdzającego brak przeciwwskazań
do kierowania pojazdami, czy też uzyskania pozytywnego wyniku egzaminu państwowego, po spełnieniu których
właściwy starosta wydaje nową decyzję o przywróceniu uprawnień. Jednocześnie decyzja taka ma charakter
bezterminowy. Taki właśnie charakter miała decyzja administracyjna z 5.3.2007 r., na mocy której M.W. cofnięto
uprawnienia do kierowania pojazdami w związku z zaniechaniem poddania się kontrolnym badaniom lekarskim
i psychologicznym. Zgodnie bowiem z dyspozycją art. 140 ust. 1 pkt 4 lit. b PrDrog, wydanie decyzji przez starostę
o cofnięciu uprawień do kierowania pojazdami silnikowymi, w razie niepoddania się badaniu lekarskiemu w trybie
określonym w art. 122 ust. 1 pkt 3-5 PrDrog, ma charakter obligatoryjny. Dopiero po ustaniu przyczyn, które
spowodowały cofnięcie uprawnień, starosta jest zobligowany do wydania decyzji o przywróceniu kierowcy uprawnień
(art. 140 ust. 2 PrDrog).
Do chwili popełnienia zarzucanego M.W. czynu nie poddał się on badaniom lekarskim, na które został skierowany,
względnie nie uzyskał z nich pozytywnego wyniku.
Opisane uchybienie miało istotny wpływ na treść wydanego orzeczenia, ponieważ M.W. został uwolniony od
odpowiedzialności karnej za występek z art. 180a KK, którego znamiona wypełnił swoim zachowaniem.
W rezultacie Sąd Najwyższy uwzględniając kasację Prokuratora Generalnego na niekorzyść M.W., uchylił
zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Ł. do ponownego rozpoznania. Rozpoznając ponownie
sprawę Sąd weźmie pod uwagę powyższe wskazania i dokona właściwej kwalifikacji prawnej czynu.

Komentarz
Na tle rozpoznawanej sprawy warto przypomnieć, że art. 180a KK przewiduje odpowiedzialność karną za
zachowanie sprawcy, który prowadzi pojazd mechaniczny na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub strefie
ruchu, nie stosując się do decyzji właściwego organu o cofnięciu uprawnienia do kierowania pojazdami. Podzielić
należy stanowisko autora kasacji, że warunkiem odpowiedzialności karnej jest nie tyle samo zachowanie polegające
na kierowaniu pojazdem bez posiadania uprawnień (taki czyn penalizowany jest przez art. 94 § 1 KW), ale
zachowanie takie musi być powiązane z niezastosowaniem się do wydanej uprzednio w trybie administracyjnym
decyzji właściwego organu o cofnięciu uprawnienia do kierowania pojazdami mechanicznymi.

Wyrok Sądu Najwyższego z 21.2.2024 r., IV KK 557/23,

Sąd Najwyższy uchylił wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania, uwzględniając argumenty Prokuratora Generalnego. Sprawa podkreśla istotę zastosowania decyzji administracyjnej o cofnięciu uprawnień w kontekście odpowiedzialności karnej za prowadzenie pojazdu bez uprawnień.