Zatarcie skazania a wyłączenie odpowiedzialności

Zatarcie skazania a wyłączenie odpowiedzialności to temat poruszany w kontekście przestępstwa z art. 178a § 4 KK. Artykuł analizuje sytuację, w której zatarcie skazania za czyn określony w art. 178a § 1 KK może wpłynąć na odpowiedzialność sprawcy. Przeanalizowano również konstrukcję alternatywy rozłącznej w przepisie oraz wprowadzenie zmian legislacyjnych. Sąd Najwyższy podjął decyzję o uchyleniu zaskarżonego wyroku i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania.

Tematyka: zatarcie skazania, wyłączenie odpowiedzialności, art. 178a KK, Sąd Najwyższy, odpowiedzialność karana, przestępstwo, zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych

Nie stanowi przeszkody do przyjęcia odpowiedzialności za przestępstwo z art. 178a § 4 KK zatarcie w dacie
wyrokowania skazania za przestępstwo, którego częścią było orzeczenie zakazu prowadzenia pojazdów
mechanicznych, jeżeli tylko będący przedmiotem osądu czyn określony w 178a § 1 KK został popełniony
w okresie obowiązywania tego zakazu.
Opis stanu faktycznego
D.S. stanął pod zarzutem prowadzenia na drodze publicznej w stanie nietrzeźwości samochodu osobowego, będąc
wcześniej prawomocnie skazanym za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości wyrokiem Sądu
Rejonowego w Ł. z 14.3.2018 r. w sprawie VI K 218/18, jak również w czasie obowiązywania zakazu prowadzenia
wszelkich pojazdów mechanicznych, orzeczonego wyrokiem Sądu Rejonowego w Ł. z 7.10.2019 r. w sprawie IV K
902/19, tj. czynu z art. 178a § 1 i 4 KK.
Sąd Rejonowy w Ł. wyrokiem z 29.6.2021 r. w sprawie VI 843/20 uznał oskarżonego za winnego popełnienia
zarzuconego mu czynu i wymierzył mu karę roku pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawiesił na
okres 2 lat próby. Na podstawie art. 42 § 3 KK orzeczono środek karny w postaci dożywotniego zakazu prowadzenia
wszelkich pojazdów mechanicznych.
Wyrok zaskarżony został apelacjami prokuratora oraz obrony.
Oskarżyciel publiczny zaskarżył wyrok na niekorzyść D.S. w części dotyczącej rozstrzygnięcia o karze i środkach
karnych.
Obrona podniosła zarzuty obrazy art. 4 i 7 KPK w zw. z art. 410 KPK i art. 424 § 1 pkt 1 KPK oraz błędu
w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia.
Podnosząc powyższe obrona wniosła o uniewinnienie oskarżonego od zarzucanego mu czynu.
Sąd Okręgowy w Ł. wyrokiem z 11.1.2023 r. w sprawie V Ka 1289/21 zmienił zaskarżony wyrok wymierzając mu karę
7 miesięcy pozbawienia wolności oraz orzekając zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na okres 4
lat.
Orzeczenie na niekorzyść oskarżonego, zaskarżył kasacją Prokurator Generalny, podnosząc zarzut rażącego
i mającego istotny wpływ na treść wyroku naruszenia przepisów prawa procesowego i materialnego, a mianowicie
art. 433 § 1 i 2 KPK w zw. z art. 440 KPK i art. 457 § 3 KPK w zw. z art. 424 § 1 pkt 2 KPK oraz art. 178a § 4 KK.
Podnosząc powyższe wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Ł. do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego, uchylił zaskarżony wyrok
i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w Ł. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja jest zasadna.
Źródłem wątpliwości w niniejszej sprawie jest kwestia możliwości przypisania sprawcy odpowiedzialności z art. 178a
§ 4 KK w sytuacji, gdy po zaistnieniu zarzuconego czynu, a przed prawomocnym zakończeniem postępowania,
doszło do zatarcia wcześniejszego skazania tego sprawcy za przestępstwo z art. 178a § 1 KK (co wiązało się
również z popełnieniem czynu w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych).
Sąd Odwoławczy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku skonkludował swoje stanowisko w tym przedmiocie,
wskazując: zatarcie skazania powoduje niemożność ustalenia, że orzeczony zakaz prowadzenia pojazdów
mechanicznych nastąpił w związku ze skazaniem za przestępstwo, skoro z prawnego punktu widzenia osoba taka
nigdy nie była karana za przestępstwo. To zaś dekompletuje zespół znamion ujętych w drugiej części art. 178a § 4
KK i uniemożliwia skazanie przy zastosowaniu tej kwalifikacji prawnej. Owszem, sytuacja taka byłaby w pełni
możliwa, gdyby z treści normy prawnej art. 178a § 4 KK wyeliminować zwrot „w związku ze skazaniem za
przestępstwo”. Samo bowiem ustalenie obowiązywania wskazanego zakazu może nastąpić w oparciu o inne
dokumenty (dowody), w przeciwieństwie do ustaleń związanych z popełnieniem przestępstwa, a do tego skazaniem
za nie. Sąd w pełni podziela pogląd o potrzebie i zasadności takiej zmiany treści tej normy prawnej z punktu widzenia
różnorakich aspektów, tak społecznych, jak i prawnych. Jednakże Sąd, niezależnie od jego znaczenia i statusu, nie
jest uprawniony do tworzenia prawa oraz pomijania zasadniczych składników poszczególnych norm prawnych.

Analizując powyższą wypowiedź w istocie wystarczy ograniczenie się do przypomnienia, że przywoływany przepis
art. 178a § 4 KK posługuje się zapisem: „jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 był wcześniej prawomocnie
skazany (...) albo (przepis w brzmieniu sprzed 1.10.2023 r.) dopuścił się czynu określonego w § 1 w okresie
obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych orzeczonego w związku ze skazaniem za
przestępstwo”.
Przepis ten miał zatem konstrukcję alternatywy rozłącznej, co oznacza, że oba zacytowane wyżej znamiona tego
czynu zabronionego mogły wystąpić osobno, niezależnie od siebie. Sięgając zatem po tę konstrukcję logiczną
ustawodawca przewidział, że niezależnie od siebie może dojść do sytuacji kiedy sprawca działa będąc wcześniej
prawomocnie skazany za czyn z art. 178a § 1 KK, a także wtedy, gdy dopuszcza się opisanego czynu w okresie
obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych. Obecnie – już po prawomocnym zakończeniu
niniejszej sprawy - konstrukcję tę zastąpiono alternatywą nierozłączną z łączącym oba zdania spójnikiem „lub” - art. 1
pkt 68b ustawy z 7.7.2022 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2022 r. poz.
2600), co wydaje się konstrukcją bardziej poprawną z punktu widzenia logiki prawniczej (wskazuje, że obie składowe
alternatywy mogą wystąpić również łącznie).
Opisany zespół znamion omawianego czynu - odnoszący się do wcześniejszego skazania - tworzy konstrukcję
analogiczną do uregulowania powrotu do przestępstwa (recydywy). Działają zatem w tym zakresie wprost te reguły,
które związane są z możnością przypisania popełnienia przestępstwa w warunkach art. 64 § 1 i 2 KK. Tak więc
zatarcie skazania unicestwia możliwość odwołania się do zatartego orzeczenia, skoro z chwilą zatarcia skazania
uważa się je za niebyłe (art. 106 KK).
Inaczej rzecz ma się natomiast z drugim składnikiem omawianej alternatywy. Tu ustawodawca odwołuje się bowiem
do „okresu obowiązywania zakazu”. Zauważyć należy zatem, że nie ma w odniesieniu do tego znamienia nawiązania
do wskazanej wyżej instytucji „recydywy”, lecz konstruowany jest tu odrębny typ kwalifikowany przestępstwa z art.
178a § 1 KK (można oczywiście dyskutować, czy poprawność legislacyjna nie wymagała umieszczenia tak
skonstruowanego odrębnego typu czynu zabronionego w innej jednostce redakcyjnej - paragrafie - omawianego
przepisu).
Bezsprzecznie zarzucony czyn popełniony został w okresie obowiązywania takiego zakazu. W tym kontekście
podniesione w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku zagadnienie staje się w istocie problemem technicznym. Chodzi
o to w jaki sposób ustalić istnienie zakazu, w sytuacji, gdy skazanie obejmujące ten zakaz uległo zatarciu. Nie ulega
jednak wątpliwości, że rozwiązanie tego dylematu nie nastręcza szczególnych trudności, wszak posłużenie się
prawomocnym wyrokiem, nawet zatartym, nie jest objęte żadnym zakazem dowodowym.
Wyżej przedstawione przez Sąd Najwyższy rozważania nawiązują do utrwalonej w tej mierze linii orzecznictwa tego
Sądu. Wyrok Sądu Najwyższego z 23.8.2023 r., V KK 248/23,
, zawiera przytoczenie licznych orzeczeń
rozstrzygających analogiczne sprawy (podobnie jak uzasadnienie kasacji w niniejszej sprawie) i wprost wskazuje, że:
„nie stanowi przeszkody do przyjęcia odpowiedzialności za przestępstwo z art. 178a § 4 KK zatarcie w dacie
wyrokowania skazania za przestępstwo, którego częścią było orzeczenie zakazu prowadzenia pojazdów
mechanicznych, jeżeli tylko będący przedmiotem osądu czyn określony w 178a § 1 KK został popełniony w okresie
obowiązywania tego zakazu”.
Mając na uwadze powyższe, Sąd Najwyższy orzekł o uchyleniu zaskarżonego wyroku i przekazaniu sprawy do
ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.

Komentarz
Z treści art. 106 KK – jak wskazano w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku - nie sposób wyinterpretować normy
prawnej, która pozwalałaby na stwierdzenie, że przywrócenie stanu niekaralności jest efektem „uchylenia” skazania
i wywołanych nim skutków, a więc przywrócenia - w odniesieniu do skazanego - stanu sprzed skazania. Do takiego
stanu prowadziłoby niewątpliwie uchylenie takiego skazania w trybie kasacji (art. 529 KPK) lub wznowienia
postępowania (art. 545 § 1 KPK w zw. z art. 529 KPK) i umorzenie postępowania lub uniewinnienie skazanego, przy
braku podstaw do stosowania środków zabezpieczających (art. 99 KK). Wówczas nastąpiłoby anulowanie
konsekwencji wynikających ze skazania, a więc uchylenie ex tunc orzeczonej kary i środków karnych oraz
przywrócenie stanu prawnego sprzed skazania. W słusznej ocenie Sądu Najwyższego przytoczone poglądy
zachowały pełną aktualność i prowadzą do trafnego wniosku o zasadności zarzutów podniesionych w kasacji.

Wyrok Sądu Najwyższego z 22.2.2024 r., V KK 476/23,

Sąd Najwyższy orzekł o uchyleniu zaskarżonego wyroku i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. Analizując zagadnienie zatarcia skazania w kontekście odpowiedzialności za przestępstwo z art. 178a § 4 KK, Sąd Najwyższy wskazał na istotne kwestie związane z interpretacją przepisów prawa karnego.