Sąd odwoławczy sam przeprowadza postępowanie dowodowe

Tematyka: sąd odwoławczy, postępowanie dowodowe, przeprowadzenie dowodów, uchylenie wyroku, przekazanie sprawy, reguła procesowa

Sąd odwoławczy sam przeprowadza dowody, a nie – w celu ich przeprowadzenia – uchyla zaskarżony wyrok
i przekazuje sprawę sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Prowadzenie własnego
postępowania dowodowego przez sąd odwoławczy stanowi regułę, zwłaszcza w świetle art. 452 § 2 KPK.
Jedynie wyjątkowo, kiedy bez ponowienia wszystkich dowodów nie jest możliwe wydanie trafnego
rozstrzygnięcia, sąd odwoławczy może wyrok sądu I instancji uchylić i przekazać sprawę do ponownego
rozpoznania.
Opis stanu faktycznego
Sąd Rejonowy w P. wyrokiem z 17.4.2023 r., VI K 1082/22, uznał oskarżonego J.R. za winnego tego, że w L. dokonał
przywłaszczenia powierzonego pojazdu powodując straty w wysokości 100.000 zł., tj. przestępstwa z art. 284 § 2 KK,
za które wymierzył mu karę roku pozbawienia wolności. Wykonanie orzeczonej kary Sąd I instancji na podstawie art.
69 § 1 i 2 KK w zw. z art. 70 § 1 KK warunkowo zawiesił na okres 2 lat próby. Ponadto Sąd I instancji na podstawie
art. 72 § 1 pkt 1 KK zobowiązał oskarżonego do informowania sądu o przebiegu okresu próby oraz orzekł od
oskarżonego obowiązek naprawienia szkody na podstawie art. 46 § 1 KK.
Po rozpoznaniu apelacji obrońcy oskarżonego, w której zarzucono szczegółowo opisane w treści zarzutów
naruszenie art. 4 KPK, art. 7 KPK, art. 410 KPK i art. 5 § 2 KPK, Sąd Okręgowy w P. wyrokiem z 28.9.2023 r., XVII
Ka 821/23, uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu w P. do ponownego rozpoznania.
Skargę na wyrok Sądu odwoławczego wniósł prokurator Prokuratury Rejonowej w Poznaniu, zaskarżając go
w całości i zarzucając: „naruszenie art. 437 § 2 in fine KPK przez jego zastosowanie w niniejszej sprawie i błędne
uznanie, że zachodzą podstawy do ponownego przeprowadzenia przewodu sądowego w całości, albowiem należy
ponownie przesłuchać świadków w osobach M.P. i A.K. oraz oskarżonego J.R., a także podjąć czynności
zmierzające do uzyskania informacji, co do lokalizacji auta w okresie od 27.9.2021 r., zwłaszcza rzekomego zwrotu
pojazdu 1.10.2021 r., ponadto stwierdzenie, iż przeprowadzona przez Sąd I instancji ocena dowodów nie spełnia
kryteriów określonych w art. 7 KPK a w konsekwencji budzą wątpliwości poczynione na jej podstawie ustalenia
faktyczne, w sytuacji gdy stwierdzone przez Sąd Okręgowy w P. uchybienie nie wymaga przeprowadzenia przewodu
sądowego na nowo w całości, a wskazuje wyłącznie na konieczność uzupełnienia postępowania dowodowego przez
ponowne przesłuchanie dwóch z czterech przesłuchiwanych w sprawie świadków oraz oskarżonego oraz
poczynienia ustaleń co do lokalizacji auta, przy czym nie zachodzą okoliczności formalne statuowane w art. 454 KPK,
które uniemożliwiałyby wydanie wyroku reformatoryjnego, tym niemniej jednak, jak słusznie zauważył Sąd
odwoławczy, niezasadnym byłoby dokonanie zmiany wyroku i uwolnienie oskarżonego od odpowiedzialności karnej”.
Podnosząc powyższy zarzut, skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu odwoławczego i przekazanie
sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu 5.3.2024 r. w sprawie J.R., oskarżonego
o popełnienie przestępstwa z art. 284 § 2 KK, skargi wniesionej przez prokuratora Prokuratury Rejonowej w P., od
wyroku Sądu Okręgowego w P. z 28.9.2023 r., XVII Ka 821/23, uchylającego wyrok Sądu Rejonowego w P.
z 17.4.2023 r., VI K 1082/22 i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania, uchylił zaskarżony wyrok
i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w P. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego skarga wniesiona przez prokuratora jest zasadna, w związku z czym należało uchylić
wyrok Sądu odwoławczego i przekazać sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Zgodnie z art. 539a § 3 KPK skarga od wyroku sądu odwoławczego uchylającego wyrok sądu pierwszej instancji
i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania może być wniesiona wyłącznie z powodu naruszenia art. 437
KPK lub z powodu uchybień określonych w art. 439 § 1 KPK. Oznacza to, że zasadność skargi może wynikać
z zaistnienia w sprawie bezwzględnej przyczyny odwoławczej, braku konieczności przeprowadzenia na nowo
przewodu w całości lub naruszenia przez sąd odwoławczy reguły ne peius, o której mowa w art. 454 KPK.
W obecnym stanie prawnym regułą jest zatem prowadzenie uzupełniającego postępowania dowodowego przed
sądem drugiej instancji i orzekanie reformatoryjne, a orzeczenie kasatoryjne sądu odwoławczego jest dopuszczalne
w wyjątkowych przypadkach.
Jak wynika z uzasadnienia wyroku Sądu odwoławczego, uchylenie wyroku Sądu I instancji wynikało z konieczności
przeprowadzenia na nowo przewodu w całości. Słusznie jednak wskazał skarżący, że przesłanka ta w przedmiotowej
sprawie nie wystąpiła, a tym samym orzeczenie kasatoryjne Sądu odwoławczego było bezpodstawne. Przesłanka ta

bowiem aktualizuje się jedynie wtedy, gdy w postępowaniu pierwszoinstancyjnym doszło do takiego naruszenia norm
prawa procesowego, które w realiach konkretnej sprawy podważa rzetelność całego tego postępowania, co
przemawia za powtórzeniem (przeprowadzeniem na nowo) wszystkich czynności procesowych składających się na
przewód sądowy w sądzie I instancji (zob. uchwała Sądu Najwyższego z 22.5.2019 r., I KZP 3/19,
; wyrok
Sądu Najwyższego z 9.2.2021 r., V KS 2/21,
). Wypada przy tym podkreślić, że przesłanka „konieczności
przeprowadzenia na nowo przewodu w całości” stanowi wyjątek od zasady „czystego modelu apelacyjnego”,
w związku z czym należy ją wykładać wąsko. W konsekwencji opisuje ona przypadki, gdy sąd I instancji w ogóle nie
ujawnia żadnych dowodów, na których opiera wyrok, albo wszystkie te dowody zostały nieprawidłowo
przeprowadzone (zob. wyroki Sądu Najwyższego z: 26.11.2020 r., IV KS 32/20,
; 9.3.2022 r., I KS 4/22,
). Gdy nie zachodzą powyższe okoliczności, postępowanie dowodowe w uzupełniającym zakresie powinien
przeprowadzić sąd odwoławczy (zob. np. wyrok SN z 20.10.2022 r., III KS 63/22,
).
Sąd odwoławczy, w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia wskazał uchybienia Sądu I instancji dotyczące m.in.
okresu korzystania z pojazdu przez oskarżonego. Szczegółowo omówił również niejasności wynikające z zeznań
świadków M.P. oraz A.K. Tym tłumaczył potrzebę ponownego przesłuchania świadków na określone okoliczności,
zweryfikowanie kwestii lokalizacji samochodu w badanym okresie, a ewentualnie przeprowadzenie „innych jeszcze
dowodów w zależności od wyników czynności dowodowych wskazanych wyżej”. Analiza uzasadnienia Sądu
odwoławczego, a w szczególności podanych wyżej fragmentów, wskazuje na to, że – wbrew konkluzjom Sądu –
stwierdzenie naruszeń prawa procesowego skutkować powinno jedynie uzupełnieniem materiału dowodowego, a nie
przeprowadzeniem wszystkich czynności od nowa. Sam Sąd odwoławczy stwierdził zresztą, że postępowanie
dowodowe było „niewyczerpujące”. Przeprowadzenie dodatkowych dowodów (w szczególności podniesione przez
Sąd odwoławczy ponowne przesłuchanie świadków „na okoliczności wskazane we wcześniejszym fragmencie
uzasadnienia”) nie prowadzi do „konieczności przeprowadzenia na nowo przewodu w całości”. Nie istniały bowiem
jakiekolwiek przeszkody, by Sąd odwoławczy sam ponownie ocenił dowody oraz uzupełnił materiał dowodowy. Raz
jeszcze przypomnieć należy, że de lege lata modelowo sąd odwoławczy sam przeprowadza dowody, a nie – w celu
ich przeprowadzenia – uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę sądowi pierwszej instancji do ponownego
rozpoznania. Prowadzenie własnego postępowania dowodowego przez sąd odwoławczy stanowi regułę, zwłaszcza
w świetle art. 452 § 2 KPK. Jedynie wyjątkowo, kiedy bez ponowienia wszystkich dowodów nie jest możliwe wydanie
trafnego rozstrzygnięcia, sąd odwoławczy może wyrok sądu I instancji uchylić i przekazać sprawę do ponownego
rozpoznania (zob. wyroki SN z: 20.12.2018 r., IV KS 29/18,
; 4.7.2019 r., V KS 18/19,
).
Ze względu na powyższe racje, należało na podstawie art. 539e § 2 KPK w całości uchylić zaskarżony wyrok Sądu
Okręgowego w P. i przekazać sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania.

Komentarz
W rozpoznawanej sprawie nie zachodziły okoliczności uzasadniające konieczność przeprowadzenia od nowa
wszystkich czynności procesowych dokonanych przez Sąd I instancji. Sąd odwoławczy wskazał, że: „aktualny
materiał dowodowy i jego ocena nie dały podstaw do ostatecznego rozstrzygnięcia sprawy”, co wynikało
z „przeprowadzenia niewyczerpującego postępowania dowodowego” oraz „mało skrupulatnej oceny dowodów
i poczynienia na jej podstawie dowolnych ustaleń faktycznych”. Powinnością Sądu odwoławczego, w myśl reguły,
było uzupełnienie postępowania dowodowego, czego nie uczynił. Jest oczywiste, że Sąd ten nie wykazał poważnych
braków i wad dotychczasowego postępowania, które uzasadniały konieczność powtórzenia czynności procesowych
dokonanych w toku rozprawy przed Sądem I instancji, przez co naruszył dyspozycję art. 437 § 2 KPK.

Wyrok Sądu Najwyższego z 5.3.2024 r., I KS 39/23,

Sąd odwoławczy, w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia, wskazał uchybienia Sądu I instancji dotyczące m.in. okresu korzystania z pojazdu przez oskarżonego. Analiza uzasadnienia oraz aktualny materiał dowodowy nie uzasadniały konieczności ponownego przeprowadzania przewodu sądowego w całości. Dlatego Sąd Najwyższy uchylił wyrok Sądu odwoławczego i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania.