Nierzetelność procesu podstawą przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości, o której mowa w art. 437 § 2 zd. 2 in fine KPK, może zachodzić, gdy sąd naruszy przepisy prawa procesowego, prowadząc do nierzetelności postępowania sądowego, co uzasadnia potrzebę powtórzenia wszystkich czynności procesowych. Publikacja omawia sytuację, w której uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania było konieczne, pomimo braku jasnych podstaw dla takiego działania ze strony sądu odwoławczego.

Tematyka: nierzetelność procesu, przewód sądowy, uchylenie wyroku, przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, przepisy prawa procesowego

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości, o której mowa w art. 437 § 2 zd. 2 in fine KPK,
jako powód uchylenia przez sąd odwoławczy zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy sądowi pierwszej
instancji do ponownego rozpoznania, zachodzi wówczas, gdy orzekający sąd pierwszej instancji naruszył
przepisy prawa procesowego, co skutkowało nierzetelnością prowadzonego postępowania sądowego
uzasadniającą potrzebę powtórzenia wszystkich czynności procesowych składających się na przewód
sądowy w sądzie pierwszej instancji.
Opis stanu faktycznego
Wyrokiem z 23.11.2022 r. Sąd Rejonowy w P., w sprawie II K 1113/19, uznał T.N. za winnego tego, że: w nocy z 8 na
9.4.2019 r. w miejscowości K. działając wspólnie i w porozumieniu z nieustalonymi osobami dokonał kradzieży
z włamaniem, pieniędzy w kwocie 30.000 zł znajdujących się w bankomacie w ten sposób, że dokonał wysadzenia
bankomatu przy użyciu gazu, co skutkowało zniszczeniem i uszkodzeniem cudzej rzeczy w postaci bankomatu
powodując szkodę w wysokości 16.283,70 zł, to jest czynu z art. 279 § 1 KK i art. 288 § 1 KK w zw. z art. 11 § 2 KK.
Sąd na podstawie art. 279 § 1 KK w zw. z art. 11 § 3 KK skazał go na karę 3 lat pozbawienia wolności. Na zasadzie
art. 46 § 1 KK zobowiązał oskarżonego do naprawienia szkody w całości przez zapłatę na rzecz pokrzywdzonych
kwoty 30 000 zł i kwoty 16.253,70 zł.
Wyrok został zaskarżony apelacją przez obrońcę oskarżonego, który zarzucił temu orzeczeniu naruszenie przepisów
postępowania, tj. art. 413 § 1 pkt 4 KPK w zw. z art. 332 § 1 pkt 2 KPK, art. 244 § 3 KPK, art. 244 § 1 KPK w zw.
z art. 5 KPK, art. 410 KPK w zw. z art. 5 KPK obrazę przepisów prawa procesowego, tj. art. 170 § 1 pkt 2 i 5 KPK
przez oddalenie wniosku dowodowego o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków B.B. i J.S., wskutek czego
oskarżony pozbawiony został możliwości obrony swoich praw i domniemania swojej niewinności. Ponadto obrońca
zarzucił błąd w ustaleniach faktycznych, przyjętych za podstawę orzeczenia, które mogły mieć wpływ na jego treść,
przez przyjęcie, że do wysadzenia bankomatu doszło kilkanaście minut przed utrwaleniem wizerunku oskarżonego.
Wyrokiem z 18.7.2023 r., w sprawie II Ka 37/23, Sąd Okręgowy w P. uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał
Sądowi Rejonowemu w P. do ponownego rozpoznania.
Skargę na wyrok sądu odwoławczego wniósł prokurator, formułując w niej zarzut naruszenia art. 437 § 2 KPK
polegające na uchyleniu wyroku Sądu Rejonowego w P. i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania, w sytuacji
gdy nie zaistniały przesłanki określone w art. 439 § 1 KPK i art. 454 KPK, a nie jest konieczne przeprowadzenie na
nowo przewodu sądowego w całości, gdyż uwzględniony częściowo zarzut apelacji obrońcy oskarżonego nie dotyczy
kwestii jego winy, a jedynie wysokości szkody wyrządzonej popełnionym przez niego przestępstwem, zaś wskazania
sądu odwoławczego co do dalszego postępowania nie zawierają zaleceń w zakresie uzupełnienia postępowania
dowodowego, a ograniczają się wyłącznie do oceny dowodów już zgromadzonych.
W związku z tym zarzutem skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi Okręgowemu w P.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu skargi prokuratora, uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi
Okręgowemu w P. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego skarga prokuratora jest zasadna i to w wymiarze oczywistym.
Zgodnie z art. 437 § 2 KPK uchylenie orzeczenia sądu I instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
może nastąpić wyłącznie w wypadkach wskazanych w art. 439 § 1 KPK, art. 454 KPK lub jeżeli jest konieczne
przeprowadzenie na nowo przewodu w całości.
Zaistnienia jednak którejkolwiek z tych przesłanek, uprawniających Sąd odwoławczy do uchylenia zaskarżonego
wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, nie wykazał in concreto Sąd Okręgowy. Poprzestał przy
tym bowiem na tyleż ogólnych, co niejednoznacznych stwierdzeniach.
W uzasadnieniu wyroku Sąd ten wskazał, że uznał „częściową zasadność” pierwszego zarzutu apelacji obrońcy
i dlatego „koniecznym stało się uchylenie zaskarżonego orzeczenia”. Zauważył przy tym, że „fakt oceny prawnej
zachowania oskarżonego przez pryzmat różnych przepisów ustawy karnej nakładał na prokuratora obowiązek, by
formułując akt oskarżenia opis czynu zarzucanego uwzględniał wszystkie znamiona przepisów, których naruszenie

zarzuca się oskarżonemu, z uwzględnieniem wymogów z art. 332 § 1 pkt 2 KPK względem każdego z przepisów,
w tym właśnie konkretne, nie zaś szacunkowe, ustalenie szkody”. Równocześnie Sąd stwierdził, że „odnoszenie się
do dalszych zarzutów sformułowanych w wywiedzionym środku odwoławczym, byłoby rozważaniem przedwczesnym,
wobec konieczności przeprowadzenia postępowania dowodowego na nowo”, nie podając przy tym – w żaden sposób
– skąd wynikała ta konieczność. To zaniechanie stanowi tym większe uchybienie w sytuacji, gdy uwzględni się treść
pierwszego zarzutu apelacji obrońcy, który to Sąd uznał (tylko) za „częściowo zasadny” (nie podając przy tym też
dlaczego tylko tak i w jakim zakresie go ocenił). Z dalszej treści uzasadnienia można jedynie wnioskować, w oparciu
o przywołane już wyżej stwierdzenie o potrzebie „konkretnego oszacowania szkody”, że to ona implikowała
przekonanie Sądu o konieczności przeprowadzenia na nowo przewodu w całości. W takim też kontekście należy
odczytywać zawarte uwagi o „podstawowych elementach konkretyzujących wysokość powstałej szkody”. Tymczasem
– tym bardziej przy tylko takiej argumentacji – poza sporem musi pozostawać, że do realizacji tak określonej
„potrzeby” nie jest konieczne przeprowadzanie na nowo w całości postępowania dowodowego, zwłaszcza – co raz
jeszcze należy podkreślić – że Sąd, tak konkludując, bynajmniej nie wskazał dlaczego uznał to za niezbędne.
Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z 22.5.2018 r., I KZP 3/19,
, konieczność przeprowadzenia na nowo
przewodu w całości, o której mowa w art. 437 § 2 zd. 2 in fine KPK, jako powód uchylenia przez sąd odwoławczy
zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, zachodzi wówczas, gdy
orzekający sąd I instancji naruszył przepisy prawa procesowego, co skutkowało nierzetelnością prowadzonego
postępowania sądowego uzasadniającą potrzebę powtórzenia wszystkich czynności procesowych składających się
na przewód sądowy w sądzie I instancji. Warto dodać, że przywołana uchwała Sądu Najwyższego stanowiła
odpowiedź na pytanie, czy sformułowana w art. 437 § 2 KPK przesłanka konieczności przeprowadzenia na nowo
przewodu w całości oznacza konieczność powtórnego przeprowadzenia wszystkich dowodów w sprawie, czy też
wystarczająca jest potrzeba powtórzenia najważniejszych dowodów, rozstrzygających o odpowiedzialności karnej
oraz czy może ona sprowadzać się do potrzeby dokonania ponownej oceny wszystkich dowodów.
Stąd też nieprawidłowe ustalenie owej wysokości szkody, nawet jeśli doszło do niego wskutek naruszenia
przywoływanego przez Sąd przepisu art. 332 § 1 pkt 2 KPK, mimo takich deklaracji Sądu II instancji, nie uzasadniało
potrzeby powtórzenia wszystkich czynności procesowych w sprawie. Do przeprowadzenia dowodów w tym zakresie
i poczynienia własnych ustaleń faktycznych uprawniony był sąd odwoławczy. Nowelizacjami z 27.9.2013 r.
i z 20.2.2015 r. wprowadzono istotne zmiany w regulacjach dotyczących instancji odwoławczej, które zmodyfikowały
model postępowania odwoławczego i poszerzyły możliwości wydawania przez sąd odwoławczy orzeczeń
o charakterze reformatoryjnym. W obecnym stanie prawnym ustawodawca świadomie zrezygnował z obowiązującej
uprzednio reguły z art. 452 § 1 KPK zakazującej prowadzenia przez sąd odwoławczy postępowania dowodowego co
do istoty sprawy. Jednocześnie wprowadzono prekluzję dowodową w art. 427 § 3 KPK, zgodnie z którą odwołujący
się może wskazać nowe fakty lub dowody, jeżeli nie mógł powołać ich w postępowaniu przed sądem I instancji.

Komentarz
Na tle rozpoznawanej sprawy jawi się bezsporne twierdzenie, że przywołana przez Sąd odwoławczy okoliczność
wraz z zaprezentowaną formą uzasadnienia nie stanowi przewidzianej w dyspozycji art. 437 § 2 KPK podstawy do
uchylenia wyroku sądu I instancji. Same (podniesione w pierwszym zarzucie apelacji obrońcy) nieprawidłowości
dotyczące sposobu ustalenia wysokości wyrządzonej przez oskarżonego szkody jeszcze nie świadczą o potrzebie
przeprowadzenia na nowo przewodu w całości. Wynika to przede wszystkim z powinności Sądu odwoławczego
w zakresie postępowania dowodowego, którym Sąd ten nie sprostał. Dlatego decyzja Sądu Najwyższego o uznaniu
zasadności skargi prokuratora jest słuszna.

Wyrok Sądu Najwyższego z 12.3.2024 r., III KS 72/23,

Warto zauważyć, że nieprawidłowości dotyczące ustalenia szkody nie zawsze wymagają przeprowadzenia na nowo całego przewodu sądowego. Sąd odwoławczy powinien sam odpowiednio przeprowadzić postępowanie dowodowe. Decyzja Sądu Najwyższego o uznaniu zasadności skargi prokuratora była słuszna, gdyż okoliczności podniesione jako podstawy uchylenia wyroku nie spełniały kryteriów określonych w KPK.