Przesłanki uchylenia wyroku ze względu na regułę ne peius

Do zaktualizowania się zakazu, o którym mowa w art. 454 § 1 KPK, może dojść tylko wówczas, gdy po przeprowadzeniu postępowania odwoławczego twierdzenie o winie oskarżonego jawi się jako bezsporne i mające pełne oparcie we wszystkich przeprowadzonych w sprawie i prawidłowo ocenionych dowodach. Publikacja omawia przypadek uchylenia wyroku ze względu na regułę ne peius, analizując decyzje sądów i uzasadnienie Sądu Najwyższego. Zwraca uwagę na konieczność respektowania przepisów prawa procesowego oraz gruntownej oceny materiału dowodowego w świetle przeprowadzonego postępowania odwoławczego.

Tematyka: przesłanki uchylenia wyroku, reguła ne peius, postępowanie odwoławcze, materiał dowodowy, sąd Najwyższy, naruszenie prawa procesowego, wyrok sądu odwoławczego, analiza dowodów, Sąd Okręgowy, Sąd Rejonowy

Do zaktualizowania się zakazu, o którym mowa w art. 454 § 1 KPK, może dojść tylko wówczas, gdy po przeprowadzeniu postępowania odwoławczego twierdzenie o winie oskarżonego jawi się jako bezsporne i mające pełne oparcie we wszystkich przeprowadzonych w sprawie i prawidłowo ocenionych dowodach. Publikacja omawia przypadek uchylenia wyroku ze względu na regułę ne peius, analizując decyzje sądów i uzasadnienie Sądu Najwyższego. Zwraca uwagę na konieczność respektowania przepisów prawa procesowego oraz gruntownej oceny materiału dowodowego w świetle przeprowadzonego postępowania odwoławczego.

Do zaktualizowania się zakazu, o którym mowa w art. 454 § 1 KPK, może dojść tylko wówczas, gdy po
przeprowadzeniu postępowania odwoławczego twierdzenie o winie oskarżonego (niezależnie od tego, czy
opiera się ono na odmiennej interpretacji dotychczas przeprowadzonych dowodów, czy też jest ono
wynikiem dopuszczenia przez sąd ad quem dodatkowych dowodów, uzupełnienia przewodu sądowego
i dokonania oceny dotychczasowego materiału dowodowego w świetle dowodów dopuszczonych
i przeprowadzonych już na etapie postępowania odwoławczego), jawi się w świetle zgromadzonego materiału
dowodowego, jako bezsporne i mające pełne oparcie we wszystkich przeprowadzonych w sprawie
i prawidłowo ocenionych dowodach. Innymi słowy chodzi o to, by stanowcza konkluzja sądu ad quem, co do
winy oskarżonego, była ⎯ z jednej strony ⎯ osadzona w pełnym materialne dowodowym naświetlającym
okoliczności zarzuconego czynu, z drugiej zaś ⎯ zakorzeniona nie tylko w ocenie dowodów,
przeprowadzonej w sposób respektujący dyrektywy skodyfikowane w przepisie art. 7 KPK, ale także, aby
zostały usunięte wszelkie wątpliwości co do sprawstwa oskarżonego (art. 5 § 2 KPK).
Opis stanu faktycznego
Sąd Rejonowy w K. wyrokiem z 6.4.2023 r., II K 918/22 m.in. uniewinnił oskarżonego K.O. od zarzutu działania
w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, przez udzielanie innym osobom substancji psychotropowej w postaci
amfetaminy w nieustalonej ilości oraz środka odurzającego w postaci ziela konopi innych niż włókniste w ilości nie
mniejszej niż 50 gramów netto, tj. czynu z art. 59 ust. 1 ustawy z 29.7.2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (t.j.
Dz.U. z 2023 r. poz. 1939; dalej: NarkU).
Rozstrzygnięcie to zostało podane kontroli odwoławczej wskutek apelacji wniesionej m.in. przez oskarżyciela
publicznego, który wyrok sądu I instancji zaskarżył na niekorzyść oskarżonego K.O.
Sąd Okręgowy w S. wyrokiem z 24.8.2023 r., IV Ka 585/23 zmienił orzeczenie sądu a quo w ten sposób, że m.in.
uchylił rozstrzygnięcie i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu w K. do ponownego rozpoznania.
W skardze na wyrok sądu odwoławczego obrońca oskarżonego K.O. zaskarżył orzeczenie Sądu ad quem i zarzucił
temu orzeczeniu naruszenie przepisu prawa procesowego, a mianowicie art. 437 § 2 in fine KPK przez uznanie, że
zachodzą podstawy do wydania wyroku skazującego, czemu stać ma na przeszkodzie zakaz ustanowiony art. 454 §
1 KPK, podczas gdy Sąd II instancji zaniechał usunięcia stwierdzonych uchybień, w tym przeprowadzenia
postępowania dowodowego w wymaganej części i dokonania oceny zebranego materiału, a w konsekwencji
ustalenia zrealizowania przez K.O. znamion zarzucanego mu czynu zabronionego z art. 59 ust. 1 NarkU.
W konkluzji autor skargi na wyrok sądu odwoławczego wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie
sprawy Sądowi Okręgowemu w S. do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu skargi obrońcy, uchylił zaskarżony wyrok w części i w tym zakresie przekazał
sprawę Sądowi Okręgowemu w S. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego wniesiona przez obrońcę oskarżonego K.O. skarga na wyrok sądu odwoławczego
okazała się zasadna w zakresie wyartykułowanego w niej zarzutu naruszenia przez sąd odwoławczy art. 437 § 2 in
fine KPK w zw. z art. 454 § 1 KPK, co skutkowało koniecznością uchylenia zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego
w S. i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania temuż sądowi w postępowaniu odwoławczym. Ma rację autor
skargi na wyrok sądu odwoławczego, gdy twierdzi, że sąd ad quem zaniechał usunięcia stwierdzonych uchybień,
w tym przeprowadzenia postępowania dowodowego w wymaganej części i dokonania oceny zebranego materiału,
a w konsekwencji ustalenia zrealizowania przez K.O. znamion zarzucanego mu czynu zabronionego z art. 59 ust. 1
NarkU.
Zgodnie z brzmieniem art. 454 § 1 KPK sąd odwoławczy nie może skazać oskarżonego, który został uniewinniony
w I instancji lub co do którego w I instancji umorzono postępowanie. Do zaktualizowania się zakazu, o którym mowa
w tym przepisie, dojść może tylko wówczas, gdy po przeprowadzeniu postępowania odwoławczego twierdzenie
o winie oskarżonego (niezależnie od tego, czy opiera się ono na odmiennej interpretacji dotychczas
przeprowadzonych dowodów, czy też jest ono wynikiem dopuszczenia przez sąd ad quem dodatkowych dowodów,
uzupełnienia przewodu sądowego i dokonania oceny dotychczasowego materiału dowodowego w świetle dowodów
dopuszczonych i przeprowadzonych już na etapie postępowania odwoławczego), jawi się w świetle zgromadzonego
materiału dowodowego jako bezsporne i mające pełne oparcie we wszystkich przeprowadzonych w sprawie
i prawidłowo ocenionych dowodach. Innymi słowy chodzi o to, by stanowcza konkluzja sądu ad quem co do winy



oskarżonego była ⎯ z jednej strony ⎯ osadzona w pełnym materialne dowodowym naświetlającym okoliczności
zarzuconego czynu, z drugiej zaś ⎯ zakorzeniona nie tylko w ocenie dowodów przeprowadzonej w sposób
respektujący dyrektywy skodyfikowane w przepisie art. 7 KPK, ale – także – aby zostały usunięte wszelkie
wątpliwości co do sprawstwa oskarżonego (art. 5 § 2 KPK).
W niniejszej sprawie Sąd Okręgowy w S., w postępowaniu odwoławczym nie przeprowadzał żadnych nowych
dowodów, ani też nie ponowił żadnych elementów postępowania dowodowego przeprowadzonego już uprzednio
przed organem I instancji.
Analizując kwestię sprawstwa K.O. w zakresie zarzutu w wyroku Sądu Rejonowego w K. z 6.4.2023 r., II K 918/22,
sąd ad quem bazował zatem w zupełności na materiale dowodowym zgromadzonym w postępowaniu
pierwszoinstancyjnym. Wnioskując ze stwierdzenia zawartego w pisemnych motywach wyroku II instancji, konkluzja
Sądu Okręgowego w S. co do sprawstwa oskarżonego w odniesieniu do powyższego czynu była (w zasadzie)
stanowcza, tj. sąd odwoławczy zajął stanowisko, że oskarżonego K.O. należy uznać winnym czynu polegającego na
tym, że w nieustalonym okresie, w miejscowości J. działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, udzielał innym
osobom substancję psychotropową w postaci amfetaminy w nieustalonej ilości oraz środek odurzający w postaci
ziela konopi innych niż włókniste w ilości nie mniejszej niż 50 gramów netto.
Lektura uzasadnienia zaskarżonego skargą na wyrok sądu odwoławczego wyroku Sądu Okręgowego w S.
z 24.8.2023 r., IV Ka 585/23, wskazuje na istotny rozdźwięk między wskazaniem na przepis art. 454 KPK, jako
powód wydania orzeczenia kasatoryjnego i rzeczywistymi powodami uchylenia wyroku Sądu Rejonowego w K. Sąd
ad quem nie dokonał bowiem żadnych stanowczych ustaleń pozwalających na przypisanie K.O. sprawstwa
w zakresie zarzutu, od którego oskarżony został uniewinniony przez sąd I instancji, lecz w zasadzie ograniczył się do
wskazania na konieczność ponownego dokonania przez sąd orzekający in merito czynności (ponowna analiza
zgromadzonego materiału dowodowego pod kątem jego legalności w zakresie materiałów pochodzących z kontroli
operacyjnej, uzupełnienie postępowania dowodowego), które pozwoliłyby dopiero na wypowiedzenie się
w przedmiocie sprawstwa K.O.
Szkopuł jednak w tym, że sąd odwoławczy wcale nie zastąpił wadliwie (nie dość wnikliwie) przeprowadzonej analizy
zgromadzonego materiału dowodowego swoją własną, prawidłową, tj. respektującą zasady określonego m.in.
w przepisach art. 5 § 2 KPK, art. 7 KPK i art. 410 KPK, oceną tego materiału, która to ocena doprowadziłaby go do
kategorycznej konkluzji w kwestii winy oskarżonego i konieczności wydania orzeczenia skazującego, lecz wskazał
tylko m.in. na to, że niektóre dowody zaoferowane przez oskarżyciela publicznego są wątpliwe jako element
podstawy dowodowej. W uzasadnieniu orzeczenia sądu II instancji zakwestionowano m.in. możliwość wykorzystania
materiałów przeprowadzonej kontroli operacyjnej z powodu wątpliwości co do ich legalności. Natomiast odnośnie do
określonego aspektu sprawy konieczne jest w mniemaniu instancji odwoławczej sięgnięcie po uzupełniającą opinię
biegłego celem rysujących się wątpliwości co do pewnych pojęć pojawiających się w materiałach kontroli operacyjnej.
To na Sądzie Okręgowym w S. spoczywał obowiązek ustalenia, czy materiały z kontroli operacyjnej, które zostały
zaoferowane przez oskarżyciela publicznego jako dowód sprawstwa oskarżonego są cyt.: „możliwe do
przeprowadzenia w toku postępowania przeciwko oskarżonemu K.O.” oraz ewentualne rozszerzenie postępowania
dowodowego przez uzupełnienie opinii biegłego, nie zaś cedowanie tego zadania na sąd I instancji. Dopiero po
przedsięwzięciu wskazanych czynności możliwe byłoby kategoryczne wypowiedzenie się w przedmiocie sprawstwa
oskarżonego.

Komentarz
Na tle rozpoznawanej sprawy jawi się bezsporne twierdzenie, że doszło do naruszenia dyspozycji art. 437 § 2 zd.
drugie KPK przez wydanie orzeczenia kasatoryjnego w sytuacji braku istnienia warunków wskazanych przez sąd
odwoławczy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku (art. 454 KPK). Tym samym konieczne stało się uchylenie
zaskarżonego wyroku we wskazanej część i przekazanie w tym zakresie sprawy do ponownego rozpoznania
w postępowaniu odwoławczym Sądowi Okręgowemu w S. W ponownym postępowaniu sąd odwoławczy powinien
samodzielnie dokonać analizy legalności zgromadzonych w sprawie materiałów pochodzących z kontroli operacyjnej
i rozstrzygnąć kwestie związane z potrzebą dopuszczenia dowodu z uzupełniającej opinii biegłego. Dopiero po
przeprowadzeniu tych czynności możliwe będzie stanowcze wypowiedzenie się w przedmiocie sprawstwa
oskarżonego, w tym, ewentualne uznanie, że na podstawie prawidłowo ocenionych dowodów zgromadzonych
w sprawie należy wydać wyrok skazujący, co dopiero sugerowałoby konieczność podjęcia decyzji w myśl dyspozycji
art. 454 KPK.

Wyrok Sądu Najwyższego z 27.3.2024 r., I KS 33/23, 








Analiza sprawy w kontekście naruszenia przepisów prawa procesowego oraz konieczności ponownej oceny dowodów podkreśla istotę prawidłowego postępowania sądowego. Publikacja wskazuje na konieczność samodzielnej analizy sądu odwoławczego oraz dokładnej oceny zgromadzonego materiału dowodowego w celu wydania sprawiedliwego wyroku. Uchylenie zaskarżonego wyroku i konieczność ponownego rozpoznania sprawy podkreślają znaczenie rzetelnego postępowania sądowego.