Przesłanki zamiany kary na nieizolacyjną

Z art. 37a § 1 KK wynika, że sąd może orzec karę ograniczenia wolności albo grzywny zamiast pozbawienia wolności tylko w określonych warunkach. Sprawa dotyczyła oskarżonego kierującego rowerem wbrew zakazowi kierowania rowerami. Wyrok Sądu Rejonowego w R wymierzył karę 4 miesięcy ograniczenia wolności. Prokurator Generalny wniósł kasację, a Sąd Najwyższy uchylił wyrok w części dot. braku orzeczenia świadczenia pieniężnego. Sprawa została przekazana do ponownego rozpoznania.

Tematyka: art. 37a § 1 KK, karaniezależna, art. 244 KK, kasacja, Sąd Najwyższy, świadczenie pieniężne, Sąd Rejonowy, ponowne rozpoznanie

Z art. 37a § 1 KK wynika, że z przewidzianej w nim kompetencji do orzeczenia kary ograniczenia wolności
albo kary grzywny zamiast kary pozbawienia wolności sąd może skorzystać wyłącznie wtedy, gdy spełnione
są trzy warunki, tj. gdy przestępstwo zagrożone jest karą nieprzekraczającą 8 lat pozbawienia wolności,
przewidywana kara pozbawienia wolności nie przekroczyłaby roku i jednocześnie sąd orzeka środek karny,
środek kompensacyjny lub przepadek.
Opis stanu faktycznego
Sąd Rejonowy w R, wyrokiem z 28.3.2023 r., II K 67/23, uznał oskarżonego A.O. za winnego tego, że
w miejscowości Z., kierował drogą publiczną rowerem wbrew obowiązującemu go zakazowi kierowania rowerami,
wydanego przez Sąd Rejonowy w R., z 19.10.2022 r., a mianowicie czynu z art. 244 KK i za to na podstawie art. 244
KK, przy zastosowaniu art. 37a § 1 KK wymierzył mu karę 4 miesięcy ograniczenia wolności, polegającą na
wykonywaniu nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w rozmiarze 30 godzin miesięcznie.
Wyrok ten uprawomocnił się 5.4.2023 r. bez postępowania odwoławczego.
Prokurator Generalny wniósł kasację od tego wyroku. Zaskarżył go w części dotyczącej orzeczenia o środku karnym,
w zakresie braku obligatoryjnego rozstrzygnięcia o świadczeniu pieniężnym, o którym stanowi przepis art. 43a § 2
KK, na niekorzyść oskarżonego.
Zarzucił wyrokowi rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie prawa karnego materialnego,
a mianowicie art. 43a § 2 KK, w brzmieniu obowiązującym od 1.1.2023 r., polegające na zaniechaniu orzeczenia
wobec oskarżonego A.O. – w związku ze skazaniem za popełniony 9.2.2023 r. czyn zabroniony z art. 244 KK –
świadczenia pieniężnego na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej w kwocie co
najmniej 5000 złotych, podczas gdy zgodnie z przywołanym przepisem, w razie skazania m.in. za przestępstwo
określone w art. 244 KK orzeczenie świadczenia pieniężnego ma charakter obligatoryjny, gdzie zarazem z uwagi na
wymierzenie A.O., przy zastosowaniu art. 37a § 1 KK w jego brzmieniu obowiązującym od 24.6.2020 r., kary
ograniczenia wolności zamiast kary pozbawienia wolności, stosując regulację zawartą w wymienionym przepisie, Sąd
był zobligowany do jednoczesnego orzeczenia określonych w dyspozycji art. 37a § 1 KK: środka karnego, środka
kompensacyjnego lub przepadku.
Wskazując na powyższe, wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy w tym zakresie
Sądowi Rejonowemu w R. do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego na niekorzyść, uchylił zaskarżony
wyrok w części, w jakiej nie zawiera rozstrzygnięcia o środku karnym świadczenia pieniężnego i sprawę w tym
zakresie przekazał Sądowi Rejonowemu w R. do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja jest oczywiście zasadna, stąd jej rozpoznanie i uwzględnienie na posiedzeniu
w trybie art. 535 § 5 KPK.
Na wstępie należało zauważyć, że zgodnie z dyspozycją art. 425 § 2 zd. 2 KPK przedmiotem zaskarżenia może być
również brak w orzeczeniu określonego rozstrzygnięcia. Ponieważ przepis ten stosuje się odpowiednio
w postępowaniu kasacyjnym (art. 518 KPK), to również w tym postępowaniu dopuszczalne jest zaskarżenie braku
określonego rozstrzygnięcia sądu w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie (zob. Uchwała Pełnego Składu
Izby Karnej Sądu Najwyższego z 28.10.2015 r., I KZP 21/14,
). W świetle powyższego, uznać należało, że
skarżący w kasacji, wniesionej na niekorzyść przed upływem roku od daty uprawomocnienia się wyroku (art. 524 § 3
KPK), poprawnie zakreślił zakres zaskarżenia.
Podniesione w kasacji uchybienie, polegające na naruszeniu prawa materialnego przez brak orzeczenia środka
karnego z art. 43a § 2 KK, znajduje potwierdzenie w treści zaskarżonego wyroku, którym nie orzeczono wobec
oskarżonego obligatoryjnego w tej sprawie środka karnego.
Przepis art. 43a § 2 KK, w brzmieniu nadanym ustawą z 5.8.2022 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny wykonawczy
oraz niektórych innych ustaw (Dz U. z 2022 r. poz. 1855) i obowiązującym od 1.1.2023 r. stanowi, że „W razie
skazania sprawcy za przestępstwo określone w art. 164 § 1, art. 165 § 1, art. 165a § 1 lub 2, art. 171 § 1, 2 lub 3, art.
174 § 1, art. 178a § 1, art. 178b, art. 179, art. 180, art. 200a § 1 lub 2, art. 200b, art. 202 § 4b lub 4c, art. 244, art.
255a § 1 lub 2, art. 258 § 1, art. 263 § 2 KK sąd orzeka świadczenie pieniężne wymienione w art. 39 pkt 7 KK na

rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej w wysokości co najmniej 5000 złotych, do
wysokości określonej w § 1”.
Zgodnie z powołanym przepisem, w jego brzmieniu obowiązującym zarówno w czasie popełnienia przypisanego
oskarżonemu czynu, tj. 9.2.2023 r., jak i w czasie orzekania w sprawie, tj. 28.3.2023 r., skazując A.O. za występek
określony w art. 244 KK – czyli wymieniony w katalogu zawartym w dyspozycji art. 43a § 2 KK – Sąd meriti był
zobligowany do orzeczenia świadczenia pieniężnego.
Podkreślenia ponadto wymaga, że z art. 37a § 1 KK (w brzmieniu obowiązującym od 24.6.2020 r.) wynika, iż
z przewidzianej w nim kompetencji do orzeczenia kary ograniczenia wolności albo kary grzywny zamiast kary
pozbawienia wolności sąd może skorzystać wyłącznie wtedy, gdy spełnione są trzy warunki, tj. gdy przestępstwo
zagrożone jest karą nieprzekraczającą 8 lat pozbawienia wolności (co miało miejsce w niniejszej sprawie, gdyż czyn
z art. 244 KK jest zagrożony karą pozbawienia wolności do 5 lat), przewidywana kara pozbawienia wolności nie
przekroczyłaby roku i jednocześnie sąd orzeka środek karny, środek kompensacyjny lub przepadek. Brak spełnienia
któregokolwiek z wymienionych wyżej warunków uniemożliwia wydanie orzeczenia o karze przy zastosowaniu art.
37a § 1 KK (por. wyrok SN z 12.5.2022 r., I KK 115/22,
).
Oskarżonemu wprawdzie wymierzono karę ograniczenia wolności w przewidzianym przez ten przepis wymiarze (bo
w wysokości 4 miesięcy), jednakże Sąd Rejonowy nie dopełnił warunku koniecznego dla zastosowania instytucji
z art. 37a § 1 KK, bowiem zaniechał równoczesnego orzeczenia z wybraną karą wolnościową wskazanego w treści
tego przepisu środka penalnego: środka karnego, środka kompensacyjnego lub przepadku
W realiach tej sprawy, z uwagi na charakter przypisanego oskarżonemu występku, realizującego ustawowe
znamiona art. 244 KK, orzeczenie zarówno środka kompensacyjnego, jak i przepadku byłoby niemożliwe. Jedynie na
marginesie należy wskazać, że środek karny w postaci zakazu kierowania rowerami, na mocy wyroku Sądu
Rejonowego w R. z 19.10.2022 r. został orzeczony na okres 8 miesięcy i obowiązywał od 5.11.2022 r. do 5.7.2023 r.
Należało zauważyć, że przepis art. 37a § 1 KK w brzmieniu obowiązującym od 1.10.2023 r. nie stanowi już
o obligatoryjnym orzeczeniu środka karnego, środka kompensacyjnego lub przepadku. Z uwagi na odmienne
uregulowanie wolą ustawodawcy, przez podwyższenie dolnych granic kar wolnościowych, możliwych do orzeczenia
przy zastosowaniu tej normy prawnej, w ramach ponownego rozpoznania sprawy zastosowanie powinien znaleźć
przepis art. 37a § 1 KK w brzmieniu obowiązującym od 24.6.2020 r. do 30.9.2023 r., jako względniejszy dla
oskarżonego w myśl regulacji art. 4 § 1 KK. Zgodzić się również trzeba ze stanowiskiem skarżącego, że z racji
obowiązującego od 1.1.2023 r. jednoznacznego brzmienia przepisu art. 43a § 2 KK, do bezwzględnego
respektowania którego Sąd meriti jest zobowiązany, przepis art. 37a § 1 KK w obecnym brzmieniu nie będzie miał
w tej sprawie zastosowania.
W podsumowaniu należało stwierdzić, że wyrok w zaskarżonej części wydany został z rażącym naruszeniem
powołanego w zarzucie kasacji art. 43a § 2 KK, co miało istotny wpływ na jego treść, gdyż skutkowało brakiem
orzeczenia obligatoryjnego środka karnego w postaci świadczenia pieniężnego. Dlatego Sąd Najwyższy, podzielając
zarzut i wniosek kasacji, uchylił zaskarżony wyrok w części, w jakiej nie zawiera on rozstrzygnięcia o wskazanym
środku karnym i sprawę w tym zakresie przekazał Sądowi Rejonowemu w R. do ponownego rozpoznania.
W ponownym postępowaniu Sąd ten uwzględni powyższe uwagi i orzeknie względem A.O. obligatoryjny środek
karny w granicach przewidzianych treścią art. 43a § 2 KK.

Komentarz
Tło rozpoznawanej sprawy jawi bezsporne twierdzenie, że skoro intencją Sądu Rejonowego było zastosowanie,
uregulowanego w art. 37a § 1 KK, dobrodziejstwa wymierzenia kary wolnościowej w miejsce przewidzianej sankcją
przepisu art. 244 KK kary pozbawienia wolności, obligatoryjnym było nałożenie na oskarżonego co najmniej jednego
ze środków karnych z katalogu zawartego w art. 39 KK. Jednoznaczne brzmienie art. 43a § 2 KK determinowało
natomiast konieczność orzeczenia świadczenia pieniężnego. Tym samym, prawidłowa decyzja w myśl dyspozycji art.
43a § 2 KK spełniłaby równocześnie wymóg orzeczenia jednego ze środków wymienionych w art. 37a § 1 in fine KK.

Wyrok Sądu Najwyższego z 27.3.2024 r., V KK 55/24,

Wyrok Sądu Najwyższego uchylający wyrok Sądu Rejonowego w części dotyczącej braku orzeczenia świadczenia pieniężnego ma istotne znaczenie w kontekście stosowania art. 37a § 1 KK oraz art. 43a § 2 KK. Uzyskano wyjaśnienie, że w przypadku skazania za czyn z art. 244 KK obowiązkowe jest orzeczenie świadczenia pieniężnego na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym. Sprawa została przekazana do Sądu Rejonowego w R do ponownego rozpatrzenia.