Skutki nienależytej obsady sądu

Nienależyta obsada sądu może prowadzić do poważnych konsekwencji, jak nieprawidłowe orzekanie w składzie niezgodnym z przepisami. Przykładem może być sytuacja, gdy sąd apelacyjny orzeka w składzie 3-osobowym zamiast jednoosobowym, co może wpłynąć na sprawiedliwość wyroku. Przypadki takie stanowią bezwzględną przyczynę odwoławczą z art. 439 § 1 pkt 2 KPK.

Tematyka: nienależyta obsada sądu, przepisy prawne, sąd apelacyjny, bezwzględna przyczyna odwoławcza, Sąd Najwyższy, wyrok sądu

Z nienależytą obsadą sądu mamy do czynienia między innymi wtedy, gdy sąd orzeka w składzie wprawdzie
znanym ustawie, ale nieprzewidzianym przez obowiązujące przepisy dla danego rodzaju spraw. Nie można
zasadnie przyjąć, że bezwzględna przyczyna odwoławcza z art. 439 § 1 pkt 2 KPK nie występuje w takiej
sytuacji argumentując, iż rozpoznanie sprawy na rozprawie apelacyjnej w składzie „szerszym” niż
przewidziany przez ustawę stanowi wyłącznie niedopatrzenie, a skład 3-osobowy jest niejako „lepszy” od
jednoosobowego, skoro sprawę rozpoznaje trzech sędziów zamiast jednego.
Opis stanu faktycznego
M.P. został oskarżony o to, że:
1. w okresie od 2012 r. do 2.2.2020 r. w L. i W. znęcał się psychicznie i fizycznie nad żoną K.P. w ten sposób, że
wyzywał ją słowami powszechnie uznawanymi za obelżywe, krytykował, poniżał, zastraszał, groził, zmuszał do
określonego zachowania się lub znoszenia określonego zachowania, inicjował mnogie kontakty telefoniczne,
sms-owe w celu kontroli poczynań, szarpał oraz podduszał pokrzywdzoną oraz groził jej przedmiotem
przypominającym broń palną, tj. o czyn z art. 207 § 1 KK;
2. w okresie do 20.2.2020 r. w L. podawał się za funkcjonariusza Policji oraz wyzyskując błędne przeświadczenie
innych osób wykonywał czynności związane z tą funkcją, tj. o czyn z art. 227 KK;
3. w okresie do 20 lutego 2020 r. w L. ukrył dokument, którym nie miał prawa wyłącznie rozporządzać, w postaci
zezwolenia na wjazd i parkowanie pojazdu samochodowego na parkingu Wydziału Ruchu Drogowego Komendy
Miejskiej Policji w W., tj. o czyn z art. 276 KK;
4. 11.2.2020 r. w S., składając zeznania mające służyć jako dowód w postępowaniu karnym prowadzonym przez
Komendę Powiatową Policji w S, zeznał nieprawdę i zataił prawdę co do posiadania przez siebie i używania
munduru funkcjonariusza Policji oraz posiadania i używania sygnałów świetlnych i dźwiękowych, przy czym
czynu tego dopuścił się w obawie przed grożącą mu odpowiedzialnością karną, tj. o czyn z art. 233 § 1a KK.
Sąd Rejonowy w W., wyrokiem z 12.1.2023 r., II K 47/22 uznał go za winnego tego, że w krótkich odstępach czasu,
z wykorzystaniem takiej samej sposobności, groził trzykrotnie K.P. pozbawieniem życia, przy czym groźby wzbudziły
u K.P. uzasadnioną obawę, że będą spełnione, tj. popełnienia przestępstw z art. 190 § 1 KK w zw. z art. 91 § 1 KK
i za to, na podstawie art. 190 § 1 KK w zw. z art. 91 § 1 KK, wymierzył mu karę 6 miesięcy pozbawienia wolności. Na
podstawie art. 69 § 1 i 2 KK i art. 70 § 1 KK wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności warunkowo zawiesił na
okres 2 lat próby, A na podstawie art. 72 § 1 pkt 1 KK zobowiązał oskarżonego do pisemnego informowania kuratora
co 6 miesięcy o przebiegu próby, oddając oskarżonego w okresie próby na podstawie art. 73 § 1 KK pod jego dozór.
Sąd ponadto umorzył postępowanie o czyny, dotyczące publicznego używania, nie będąc do tego uprawnionym,
policyjnego munduru oraz używania w pojeździe sygnałów świetlnych w postaci niebieskich świateł błyskowych oraz
sygnału dźwiękowego o zmiennym tonie, wypełniające znamiona wykroczenia z art. 61 § 1 KW i z art. 96a § 2 KW,
na podstawie art. 5 § 1 pkt 4 KPW w zw. z art. 45 § 1 KW, z powodu przedawnienia karalności.
Sąd orzekający uniewinnił oskarżonego od popełnienia zarzucanego mu przestępstwa z art. 276 KK oraz
przestępstwa z art. 233 § 1a KK.
Sąd Okręgowy w W., po rozpoznaniu apelacji wniesionej od powyższego wyroku przez obrońcę oskarżonego,
wyrokiem z 11.10.2023 r., IV Ka 456/23, zmienił wyrok Sądu I instancji w ten sposób, że uniewinnił oskarżonego od
popełnienia czynu opisanego w pkt 1).
Prokurator Rejonowy w S. wniósł kasację od wyroku Sądu odwoławczego i zaskarżając go w całości na niekorzyść
oskarżonego zarzucił rażące i mające istotny wpływ na treść orzeczenia naruszenie prawa procesowego,
a mianowicie art. 4 KPK, art. 7 KPK, art. 193 § 1 KPK, art. 194 KPK i art. 201 KPK, a także rażące naruszenie prawa
materialnego w postaci art. 190 § 1 KK.
Podnosząc powyższe, prokurator wniósł o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w W. i przekazanie sprawy temu
Sądowi do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Sąd Najwyższy, w związku z wniesioną przez prokuratora kasacją na niekorzyść, uchylił zaskarżony wyrok
i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w W. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Uzasadnienie SN

Zdaniem Sądu Najwyższego zainicjowana kasacją prokuratora kontrola wyroku Sądu odwoławczego doprowadziła
do jego uchylenia z uwagi na zaistnienie bezwzględnej przyczyny odwoławczej z art. 439 § 1 pkt 2 KPK w postaci
nienależytej obsady Sądu drugiej instancji.
M.P. został oskarżony o przestępstwa z art. 207 § 1 KK, z art. 227 KK, z art. 276 KK oraz z art. 233 § 1a KK,
zagrożone karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 5 lat albo karami innego rodzaju. Wyrokiem z 12.1.2023 r.,
II K 47/22, Sąd Rejonowy w W., orzekając w składzie 1-osobowym, uznał go za winnego popełnienia przestępstw
z art. 190 § 1 KK w zw. z art. 91 § 1 KK. Przypisane oskarżonemu przestępstwa groźby karalnej są zagrożone karą
grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
W związku z tym, że M.P. stanął pod zarzutem popełnienia przestępstw, których górna granica zagrożenia karą nie
przekracza 5 lat pozbawienia wolności, przy wyznaczaniu składu orzekającego w instancji odwoławczej, należało
stosować przepis art. 14fa ust. 1 ustawy z 20.4.2021 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny i niektórych innych ustaw
(Dz.U. z 2021 r. poz. 1023; dalej: ZmKK21(1)) stanowiący, że „w okresie obowiązywania stanu epidemicznego albo
stanu epidemii, ogłoszonego z powodu COVID-19, oraz w okresie roku po ich odwołaniu w sprawach
rozpoznawanych według przepisów ustawy z 6.6.1997 r. – Kodeks postępowania karnego o przestępstwa zagrożone
karą pozbawienia wolności, której górna granica nie przekracza 5 lat, na rozprawie apelacyjnej sąd orzeka w składzie
jednego sędziego, jeżeli w pierwszej instancji sąd orzekał w takim samym składzie”. Przepis ten, mający charakter
czasowy, obowiązuje od wejścia ustawy w życie do 1.7.2024 r., kiedy to upłynie rok od odwołania stanu zagrożenia
epidemicznego. Dla zastosowania tego przepisu nie ma znaczenia forma prowadzonego postępowania
przygotowawczego, a przewodniczący wydziału nie ma możliwości poszerzenia składu z jedno do trzyosobowego.
Biorąc pod uwagę fakt, że w niniejszej sprawie Sąd Rejonowy orzekał w składzie 1-osobowym, a oskarżony stanął
pod zarzutem popełnienia przestępstw zagrożonych karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, Sąd
Okręgowy powinien prowadzić postępowanie odwoławcze także w składzie 1-osobowym. Tymczasem sprawę IV Ka
456/23 Sąd Okręgowy rozpoznał na rozprawie w składzie 3-osobowym, a więc sprzecznym z obowiązującą
ZmKK21(1). Tym samym doszło do wystąpienia bezwzględnej przesłanki odwoławczej z art. 439 § 1 pkt 2 KPK
w związku z nienależytą obsadą sądu (por. wyrok Sądu Najwyższego z 26.4.2023 r., V KK 190/22 i wyrok Sądu
Najwyższego z 22.6.2023 r., V KK 129/23,
).
Z nienależytą obsadą sądu mamy do czynienia między innymi wtedy, gdy sąd orzeka w składzie wprawdzie znanym
ustawie (w tym przypadku 3-osobowym), ale nieprzewidzianym przez obowiązujące przepisy dla danego rodzaju
spraw. Nie można zasadnie przyjąć, że bezwzględna przyczyna odwoławcza z art. 439 § 1 pkt 2 KPK nie występuje
w takiej sytuacji argumentując, iż rozpoznanie sprawy na rozprawie apelacyjnej w składzie „szerszym” niż
przewidziany przez ustawę stanowi wyłącznie niedopatrzenie, a skład 3-osobowy jest niejako „lepszy” od
jednoosobowego, skoro sprawę rozpoznaje trzech sędziów zamiast jednego (por. wyrok Sądu Najwyższego
z 8.2.2023 r., I KK 448/22,
).
Rozpoznając sprawę po raz kolejny, Sąd ten zadba o ukształtowanie składu orzekającego zgodnie z obowiązującymi
przepisami, uwzględniwszy wyżej poczynione uwagi.

Komentarz
Znajdujący zastosowanie w niniejszej sprawie art. 14fa ust. 1 ZmKK21(1), stanowiący lex specialis do innych
przepisów kształtujących skład sądu odwoławczego na rozprawie apelacyjnej, określa go w sposób kategoryczny,
bez przewidzianych wyjątków, prowadząc do konkluzji, że wszelkie odstępstwa od niego skutkują nienależytą obsadą
sądu. Nie budzi najmniejszych wątpliwości, że urzeczywistniło się uchybienie określone w dyspozycji art. 439 § 1 pkt
2 KPK, a zatem należało – co zresztą Sąd Najwyższy uczynił – uchylić zaskarżony wyrok Sądu odwoławczego, bez
przystępowania – co oczywiste – do rozpoznania wniesionej w sprawie kasacji i przekazać sprawę Sądowi
Okręgowemu w W. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.

Wyrok Sądu Najwyższego z 9.4.2024 r., I KK 4/24,

Sąd Najwyższy uchylił wyrok Sądu Okręgowego ze względu na nienależytą obsadę sądu drugiej instancji, co potwierdza, że odpowiedni skład orzekający ma istotne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. Kontrola prawidłowości obsady sądu odgrywa kluczową rolę w zapewnieniu rzetelności procesów sądowych.