Podstawa zarzutu naruszenia zasad bezstronności sędziego

W publikacji omawiana jest kwestia bezstronności sędziego oraz konsekwencje wadliwości procedury nominacyjnej. Przeanalizowano sprawę skazanego M.Z. oraz postępowanie odwoławcze, które doprowadziło do uchylenia wyroku. Sąd Najwyższy podkreślił istotę zachowania niezależności sędziów oraz konieczność ponownego rozpatrzenia sprawy w kontekście bezstronności sądu.

Tematyka: sędzia, bezstronność, Sąd Najwyższy, wyrok, bezstronność sędziów, niezależność, procedura nominacyjna, nominacja sędziowska, kara dożywotniego pozbawienia wolności, kasacja, sądownictwo

W odniesieniu do sędziów sądów powszechnych wadliwość procedury nominacyjnej nie powoduje
wprawdzie automatycznie, że sąd z udziałem sędziego powołanego w takiej procedurze jest sądem
nienależycie obsadzonym w rozumieniu art. 439 § 1 pkt 2 KPK. Jeżeli jednak ujawnione zostaną przez strony
albo staną się Sądowi Najwyższemu znane z urzędu okoliczności wskazujące na wątpliwości co do
bezstronności sędziego, rozwiać je może albo potwierdzić szczegółowe ich badanie, do którego Sąd
Najwyższy jest uprawniony i zobowiązany zarazem.
Opis stanu faktycznego
Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z 19.5.2022 r., XII K 220/20,
, uznał oskarżonego M.Z. za winnego dokonania
zarzucanych mu przestępstw określonych w art. 148 § 1 KK i art. 278 § 1 KK w zw. z art. 64 § 1 KK, za które skazał
go, wymierzając karę łączną dożywotniego pozbawienia wolności.
Po rozpoznaniu apelacji obrońcy oskarżonego, Sąd Apelacyjny w W. wyrokiem z 5.1.2023 r., II AKa 367/22,
,
utrzymał zaskarżony wyrok w mocy.
Kasację od wyroku Sądu odwoławczego wniósł obrońca skazanego, zaskarżając go na korzyść M.Z. oraz zarzucając
rażące naruszenie prawa procesowego, które miało istotny wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie: art. 433 § 2
KPK w zw. z art. 7 KPK; art. 433 § 2 KPK w zw. z art. 457 § 3 KPK; a także art. 433 § 2 KPK w zw. z art. 170 § 1 pkt
5 KPK.
Z ostrożności procesowej obrońca, na podstawie art. 438 pkt 4 KPK, zarzucił rażącą niewspółmierność kary przez
orzeczenie kary dożywotniego pozbawienia wolności.
Mając na uwadze powyższe, obrońca wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w W. w postępowaniu odwoławczym.
W odpowiedzi na kasację Prokurator Prokuratury Regionalnej w W. wniósł o oddalenie kasacji, jako oczywiście
bezzasadnej.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez obrońcę, uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę
Sądowi Apelacyjnemu w W. ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja okazała się skuteczna w tym znaczeniu, że wobec ujawnienia się bezwzględnej
przyczyny odwoławczej z art. 439 § 1 pkt 2 KPK, związanej z wadliwie ukształtowanym składem Sądu II instancji,
doprowadziła do uchylenia zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie i przekazania sprawy temu
Sądowi do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
W ocenie Sądu Najwyższego wadliwość zaskarżonego wyroku związana z bezwzględną przyczyną odwoławczą,
o której mowa w art. 439 § 1 pkt 2 KPK, dotyczy zasiadających w tej sprawie w składzie Sądu Apelacyjnego w W.
dwóch sędziów, którzy zostali wielokrotnie poddani przez Sąd Najwyższy testowi bezstronności i niezależności,
a wyniki tych testów były w obu przypadkach negatywne. Ocenę tę podziela także Sąd Najwyższy w niniejszym
postępowaniu w sprawie (wyrok SN z 10.4.2024 r., II KK 297/23,
).
Sąd Najwyższy odwołuje się w tym zakresie do uchwały trzech Izb Sądu Najwyższego z 23.1.2020 r., BSA-I-4110-
1/20, podkreślając, że wykładnia prawa zawarta w tej uchwale jest obowiązująca i w myśl art. 87 ust. 1 ustawy
o Sądzie Najwyższym z 8.12.2017 r. (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 622), a Sąd Najwyższy pozostaje nią związany jako
zasadą prawną. Sędziów tego Sądu nie może zatem zwolnić z obowiązku jej przestrzegania żadna subiektywna czy
inna okoliczność, w tym zgłoszone do uchwały zdanie odrębne, czy interes w korzystnej dla sędziego, a odmiennej
wykładni przepisu art. 439 § 1 pkt 1 pkt 2 KPK. Związani uchwałą trzech Izb Sądu Najwyższego pozostają co
oczywiste także sędziowie Sądu Najwyższego orzekający w innych niż Izba Karna izbach tego Sądu.
Z dotychczasowego orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, że oprócz wadliwości samego procesu nominacyjnego
sędziego, istotną rolę w tej ocenie powinny odgrywać m.in.: równoczesność (lub zbliżony czas) uruchomienia drogi
awansowej z objęciem ważnego stanowiska w administracji sądowej w drodze arbitralnej decyzji Ministra
Sprawiedliwości, utajnienie obrad KRS w zakresie danej kandydatury, jednoznacznie negatywna opinia
zgromadzenia ogólnego sędziów, porównanie osiągnięć zawodowych kandydata z doświadczeniem zawodowym
i poparciem środowiska dla kontrkandydatów, fakt uzyskania nominacji na stanowiska funkcyjne pozostające
w dyskrecjonalnej kompetencji władzy politycznej, udział w pracach gremiów powiązanych z władzą polityczną

zmierzającą do ograniczenia niezawisłości sądów, wykonywanie określonych zadań lub funkcji na podstawie
arbitralnych decyzji tak działającej władzy politycznej, co obejmuje również tzw. delegacje ministerialne, dodatkowe
zatrudnienie w jednostkach bezpośrednio podporządkowanych władzy politycznej, charakter sprawy, do której
rozstrzygnięcia ukształtowano dany skład sądu, a także działalność publiczna i wypowiedzi danego sędziego,
wykraczające poza gwarantowane przez Konstytucję RP ramy udziału w debacie publicznej, a wskazujące na
zaangażowanie w realizację określonych celów politycznych władzy wykonawczej (por. wyroki Sądu Najwyższego z:
19.10.2022 r., II KS 32/21,
; 30.5.2023 r., II KK 23/22,
; 14.6.2023 r., II KK 489/21,
; 12.12.2023
r., II KK 74/22,
; 21.12.2023 r., II KK 287/23,
).
Sąd Najwyższy podzielił zatem prezentowane dotychczas stanowisko i jednocześnie wyraził pogląd, że w odniesieniu
do sędzi X.Y. ujawniły się okoliczności i fakty wskazujące na naruszenie przez tego sędziego standardu
bezstronności i niezawisłości, jak też, że zachodzi bezsporny i oczywisty jej związek z organami władzy wykonawczej
oraz innymi osobami bezpośrednio biorącymi w latach 2018-2023 aktywny udział w zamachu na niezawisłość
i bezstronność sądów, skutkujące bezwzględną przyczyną odwoławczą z art. 439 § 1 pkt 2 KPK.
Negatywny wynik badania niezawisłości i bezstronności dotyczy także sędzi SO (del.) Y.Y. stwierdzony przez Sąd
Najwyższy w wyroku z 17.5.2023 r., V KK 17/23,
oraz w wyroku Sądu Najwyższego z 24.8.2023 r., V KK
562/22,
.
Stanowisko to podzielił Sąd Najwyższy w niniejszym składzie, wskazując w sposób syntetyczny, ale równocześnie
szczegółowo, przebieg służby sędzi Y.Y. w latach 2018-2022.
Co doniosłe dla samej oceny, miało to miejsce w sytuacji, w której ww. sędzia musiała być w pełni świadoma, że jej
delegowanie było następstwem wcześniejszego pozbawionego podstaw prawnych przeniesienia przez kierownictwo
Sądu Apelacyjnego w W. trzech doświadczonych sędziów Wydziału Karnego tego Sądu do Wydziału Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych, co z kolei było spowodowane wyłącznie stosowaniem przez tych sędziów Konstytucji RP
oraz respektowaniem wiążącego Polskę orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Taka postawa nie mogła być oceniona inaczej, aniżeli negatywnie.
Należało dodać, że sędzia Y.Y. orzekała w niniejszej sprawie jako sędzia delegowana, a delegacja do Sądu
Apelacyjnego w W. została jej udzielona 11.10.2022 r. na okres roku, a więc już po wydaniu wyroku Trybunału
Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 16.11.2021 r., w połączonych sprawach od C-748/19 do C-754/19,
.
Rozstrzygnięcie to ma znaczenie dla utrwalonego już w orzecznictwie SN stanowiska wskazującego na samoistną
podstawę do przeprowadzenia testu bezstronności sędziego znajdującego się w takiej sytuacji (por. wyrok SN
z 21.11.2023 r., II KK 469/22,
).
Sąd Najwyższy ponownie uznał za konieczne podkreślenie, że wprawdzie w chwili obecnej ustaje tak silne jak dotąd
bezpośrednie zagrożenie naruszania przez organy władzy wykonawczej niezawisłości sądownictwa, a także
zmniejszona została aktywność tych sędziów pełniących nadal funkcje rzeczników dyscyplinarnych, których celem
było represjonowanie sędziów sprzeciwiających się podporządkowaniu władzy sądowniczej woli Ministra
Sprawiedliwości, to jednak przytoczone wyżej fakty dotyczące przeszłości wymienionych sędziów, jak i chwila
wydania zaskarżonego kasacją wyroku (5.1.2023 r.) w pełni uzasadniają tezę o braku u wyżej wymienionych
przymiotów gwarantujących, że sąd z ich udziałem, rozpoznający sprawę, w której wymierzono karę dożywotniego
pozbawienia wolności, był w chwili wydania zaskarżonego kasacją wyroku sądem niezależnym i bezstronnym,
w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, art. 47 KPP UE (Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE
C z 2016 r. Nr 202, s. 389)) oraz art. 6 ust. 1 EKPCz (Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności
(Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284)).
Ponowne rozpoznanie sprawy powinno być wolne od wątpliwości w kwestii niezależności i bezstronności Sądu.

Komentarz
Tło rozpoznawanej sprawy potwierdziło urzeczywistnienie okoliczności prowadzących do negatywnej oceny
bezstronności i niezależności sędzi Y.Y. Trafnie wskazano w sprawie (wyrok V KK 17/23), że ze względu na aktywne
działania potwierdzające zaangażowanie ww. sędzi w realizację określonych działań wpisujących się w arbitralne
decyzje władzy politycznej i działania podporządkowanych im sędziów w ramach aparatu dyscyplinarnego
nastawionego na ściganie sędziów sprzeciwiających się zamachowi na niezawisłość sądownictwa, sędzia Y.Y.
wykazała, że nie jest w stanie w odbiorze zewnętrznym, a w istocie także wewnętrznym, gwarantować bezstronności
i niezawisłości orzekania w tej sprawie, a zatem ujawniła się przesłanka z art. 439 § 1 pkt 2 KPK.

Wyrok Sądu Najwyższego z 10.4.2024 r., II KK 297/23,

Sąd Najwyższy uchylił wyrok Sądu Apelacyjnego ze względu na brak bezstronności sędziów. Przypomniał o konieczności zapewnienia niezależności sądownictwa. Sprawa wyraźnie ukazała znaczenie bezstronności sędziów oraz wpływ działań politycznych na niezależność sądów.