Podstawa warunkowego umorzenia postępowania

Podjęcie przez sąd prawidłowej decyzji w zakresie warunkowego umorzenia postępowania wymaga starannej oceny stanu faktycznego i materiału dowodowego. Sąd musi ustalić sprawstwo oskarżonego, stopień zawinienia i społeczną szkodliwość czynu oraz wykazać, że okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości.

Tematyka: warunkowe umorzenie postępowania, ocena stanu faktycznego, materiał dowodowy, społeczna szkodliwość czynu, Sąd Najwyższy, naruszenie przepisów prawa

Podjęcie przez sąd prawidłowej decyzji w zakresie warunkowego umorzenia postępowania wymaga, aby stan
faktyczny sprawy nie budził żadnych wątpliwości w świetle zebranego materiału dowodowego i dokonanej
przez organ procesowy jego oceny. To właśnie na podstawie tych dowodów sąd ustala sprawstwo
oskarżonego, stopień jego zawinienia i stopień społecznej szkodliwości czynu, a więc okoliczności, które
implikują inną przesłankę warunkowego umorzenia postępowania, a mianowicie, by okoliczności popełnienia
czynu nie budziły wątpliwości. Skoro jedną z przesłanek warunkowego umorzenia postępowania jest wymóg,
aby okoliczności popełnienia czynu nie budziły wątpliwości, sąd na podstawie zebranego materiału
dowodowego musi dojść nie tylko do wniosku, że sam fakt popełnienia przestępstwa nie budzi wątpliwości,
a zatem istnieją wystarczające podstawy, aby oskarżonemu przypisać popełnienie tego czynu, lecz także
powinien wyjaśnić elementy przedmiotowe i podmiotowe tego czynu rzutujące na ocenę zarówno stopnia
jego społecznej szkodliwości, jak i stopnia zawinienia oskarżonego.
Opis stanu faktycznego
Prokuratura Rejonowa w G. 30.12.2016 r. skierowała do Sądu Rejonowego w G. akt oskarżenia i łącznie szesnaście
wniosków o warunkowe umorzenie postępowania wobec oskarżonych o to, że będąc na podstawie umów
o świadczenie usług edukacyjnych słuchaczami w G. brali udział w wystawieniu dokumentu w postaci dziennika zajęć
szkoły zaocznej, który ze względu na zawartą w nim treść stanowił dowód okoliczności mającej znaczenie prawne,
w ten sposób, iż potwierdzali swoją obecność na zajęciach lekcyjnych przez złożenie własnoręcznych podpisów,
poświadczając tym samym nieprawdę w kwestii obecności na tych zajęciach, która stanowiła podstawę do uzyskania
dotacji finansowych w wielkościach określonych w art. 80 ust. 2-3a ustawy z 7.9.1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U.
z 2024 r. poz. 750), przy czym czyn ten stanowi wypadek mniejszej wagi, tj. o przestępstwo z art. 271 § 1 KK w zw.
z art. 271 § 2 KK.
Sąd Rejonowy w G., wyrokiem z 27.6.2017 r., w sprawie III K 17/17 warunkowo umorzył postępowanie karne
przeciwko szesnastu oskarżonych, wyznaczając okres próby na 1 rok, a także orzekł świadczenie pieniężne na rzecz
Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym i Pomocy Postpenitencjarnej.
Kasację od tego orzeczenia złożył Prokurator Generalny, który zarzucił rażące i mające istotny wpływ na treść
wyroku naruszenie przepisów prawa procesowego i materialnego, a mianowicie art. 341 § 2 i 5 KPK w zw. z art. 92
KPK oraz art. 66 § 1 KK.
W oparciu o tak sformułowane zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i uniewinnienie szesnastu
oskarżonych od popełnienia przypisanych im czynów.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść, uchylił zaskarżony
wyrok i uniewinnił szesnastu oskarżonych od popełnienia przypisanych im czynów.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja okazała się zasadna i to w stopniu oczywistym uzasadniającym jej
uwzględnienie na posiedzeniu w trybie art. 535 § KPK.
Nie ulega wątpliwości, że w niniejszej sprawie doszło do rażącego naruszenia przepisów prawa karnego
procesowego i materialnego, a mianowicie art. 341 § 2 KPK w zw. z art. 92 KPK oraz art. 66 § 1 KK, polegającego na
niezasadnym uwzględnieniu wniosków prokuratora o warunkowe umorzenie postępowania karnego wobec
oskarżonych o czyny z art. 271 § 1 KK w zw. z art. 271 § 2 KK i wydaniu wyroku warunkowo umarzającego
postępowanie w sytuacji, gdy w świetle zebranych dowodów brak było podstaw do przyjęcia, że okoliczności
zarzucanych występków nie budzą wątpliwości.
Zgodnie z treścią art. 66 § 1 KK, sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne, jeżeli wina i społeczna
szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości, a postawa sprawcy
niekaranego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia
uzasadniają przypuszczenie, że mimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego,
w szczególności nie popełni przestępstwa.
Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie wielokrotnie stwierdzał, że podjęcie przez sąd prawidłowej decyzji w zakresie
warunkowego umorzenia postępowania wymaga, aby stan faktyczny sprawy nie budził żadnych wątpliwości w świetle
zebranego materiału dowodowego i dokonanej przez organ procesowy jego oceny. To właśnie na podstawie tych
dowodów sąd ustala sprawstwo oskarżonego, stopień jego zawinienia i stopień społecznej szkodliwości czynu,

a więc okoliczności, które implikują inną przesłankę warunkowego umorzenia postępowania, a mianowicie, by
okoliczności popełnienia czynu nie budziły wątpliwości. Skoro jedną z przesłanek warunkowego umorzenia
postępowania jest wymóg, aby okoliczności popełnienia czynu nie budziły wątpliwości, sąd na podstawie zebranego
materiału dowodowego musi dojść nie tylko do wniosku, że sam fakt popełnienia przestępstwa nie budzi wątpliwości,
a zatem istnieją wystarczające podstawy, aby oskarżonemu przypisać popełnienie tego czynu, lecz także powinien
wyjaśnić elementy przedmiotowe i podmiotowe tego czynu rzutujące na ocenę zarówno stopnia jego społecznej
szkodliwości, jak i stopnia zawinienia oskarżonego (por. wyrok Sądu Najwyższego z 20.10.2011 r., III KK 159/11,
).
Nie może być zatem wątpliwości ani co do tego, że sprawca wypełnił wszystkie znamiona zarzucanego mu czynu
wymienione w konkretnym przepisie, zawierającym opis danego przestępstwa – bowiem warunkowe umorzenie
postępowania jest immanentnie związane ze stwierdzeniem winy – jak również, iż spełnione zostały warunki
odpowiedzialności konieczne do uznania kogoś za sprawcę przestępstwa, ujęte w części ogólnej Kodeksu karnego.
Jest oczywiste, że dokonanie oceny czy stopień winy jest znaczny, czy też nie jest znaczny, wymaga pierwotnego
uznania, że sprawca czynu zabronionego w ogóle ponosi winę i odnosi się ono do postępowania karnego jako
całości, nie zaś do poszczególnych czynów zarzuconych oskarżonemu, stąd też niedopuszczalna jest postać
rozstrzygnięcia o warunkowym umorzeniu postępowania co do poszczególnych czynów (por. wyroki Sądu
Najwyższego z: 24.2.2005 r., V KK 435/04,
, 9.1.2002 r., III KKN 303/00,
oraz 9.4.2002 r., WA 8/02,
).
Prokurator Generalny słusznie podnosi w kasacji, że nie było podstaw, aby uznać, iż okoliczności popełnienia czynów
zarzucanych oskarżonym nie budziły wątpliwości. Błędnie bowiem Sąd Rejonowy doszedł do wniosku na podstawie
zebranego materiału dowodowego, że fakt popełnienia przestępstw z art. 271 § 1 KK w zw. z art. 271 § 2 KK został
udowodniony, a zatem istniały wystarczające podstawy, aby oskarżonym przypisać popełnienie tych czynów.
Powyższe ustalenia stały się podstawą do przedstawienia w toku postępowania przygotowawczego szesnastu
osobom, będącym słuchaczami ww. szkół, zarzutów popełnienia czynów z art. 271 § 1 KK w zw. z art. 271 § 2 KK, do
których popełnienia przyznali się.
Oskarżeni w niniejszej sprawie byli wyłącznie słuchaczami szkół dla dorosłych, które prowadziła Sp. z o.o.
Oczywistym więc jest, że z tego tytułu nie mieli oni przymiotu funkcjonariusza publicznego. Z kolei uprawnienie innej
osoby do wystawienia określonego dokumentu musi wynikać z określonej regulacji prawnej.
Mając na względzie powyższe rozważania, nie powinno budzić wątpliwości, że listy obecności, na których podpisy
złożyli oskarżeni, we własnym imieniu i we własnej sprawie, nie podlegają prawnokarnej ochronie na gruncie art. 271
§ 1 KK. Tym samym należało stwierdzić, że wydanie wobec oskarżonych wyroku warunkowo umarzającego
postępowanie o zarzucane im czyny, których znamiona nie zostały wypełnione zarówno z uwagi na brak przymiotu,
którym musi się cechować sprawca przestępstwa indywidualnego, jak również brak wymaganego przepisem
przedmiotu czynności wykonawczej, a ponadto niezrealizowanie znamienia czasownikowego „poświadczania”
w rozumieniu wskazanego typu przestępstwa, nastąpiło z rażącym i mającym istotny wpływ na treść orzeczenia
naruszeniem przepisów prawa materialnego, a zatem art. 271 § 1 KK, w konsekwencji i art. 271 § 2 KK, przez ich
błędne zastosowanie.

Komentarz
Na tle rozpoznawanej sprawy jawi się bezsporne twierdzenie, że Sąd Rejonowy w G. uznając, iż zachodzą podstawy
uwzględnienia złożonych przez oskarżyciela publicznego wniosków o warunkowe umorzenie postępowania,
z rażącym naruszeniem wskazanych w zarzucie kasacji przepisów prawa procesowego i materialnego wydał na
posiedzeniu wyrok bez uprzedniego dokonania należytej, a więc rzetelnej i kompletnej, wymaganej przepisami art. 66
§ 1 KK, analizy w kwestii czy okoliczności popełnienia przez oskarżonych zarzucanych im przestępstw istotnie nie
budzą wątpliwości. Sąd nie dostrzegł, że określone w art. 271 § 1 KK przestępstwo poświadczenia nieprawdy ma
charakter przestępstwa indywidualnego, którego podmiotem może być jedynie funkcjonariusz publiczny lub inna
osoba uprawniona do wystawienia dokumentu. Nie budzi wątpliwości słuszność zarzutów kasacyjnych.

Wyrok Sądu Najwyższego z 17.4.2024 r., IV KK 38/24,

Sąd Najwyższy uchylił wyrok Sądu Rejonowego i uniewinnił oskarżonych, uzasadniając, że brak było podstaw do warunkowego umorzenia postępowania. Decyzja ta wynikała z rażącego naruszenia przepisów prawa procesowego i materialnego.