Ustawowe ograniczenie zakresu zakazu prowadzenia pojazdów

Niedopuszczalne jest orzeczenie zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na podstawie art. 42 § 2 KK w przypadku skazania za przestępstwo określone w art. 244 KK. Sąd Rejonowy w R. wydał wyrok w sprawie M.K., który prowadził samochód osobowy mimo zakazu, co skutkowało orzeczeniem kary i zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych. Kasację wniosła Prokuratura, a Sąd Najwyższy uchylił część wyroku dotyczącą środków karnych.

Tematyka: zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych, art. 42 § 2 KK, art. 244 KK, Sąd Najwyższy, kasacja, świadczenie pieniężne, rażące uchybienie, Prokuratura, zakaz prowadzenia pojazdów, Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym

Niedopuszczalne jest orzeczenie zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na podstawie art.
42 § 2 KK w przypadku skazania za przestępstwo określone w art. 244 KK.
Opis stanu faktycznego
Sąd Rejonowy w R. wyrokiem z 19.4.2023 r., II K 72/23, uznał oskarżonego M.K. za winnego tego, że 27.1.2023 r.
w miejscowości B. prowadził samochód osobowy marki O. drogą publiczną mimo obowiązującego go zakazu
prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych, wydanego przez Sąd Rejonowy w I. w sprawie II K 1073/22,
obowiązującego od 8.12.2022 r. do 8.12.2023 r., tj. występku z art. 244 KK i za to na podstawie art. 244 KK, przy
zastosowaniu art. 37a § 1 KK wymierzył mu karę 10 miesięcy ograniczenia wolności, polegającą na mocy art. 35 § 1
KK na wykonywaniu nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w rozmiarze 30 godzin miesięcznie.
Ponadto, na podstawie art. 42 § 2 KK Sąd orzekł wobec oskarżonego środek karny w postaci zakazu prowadzenia
wszelkich pojazdów mechanicznych na okres 2 lat. Sąd wydał również rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów
postępowania.
Wskazany wyrok uprawomocnił się 27.4.2023 r. bez postępowania odwoławczego.
Kasację od tego orzeczenia wniósł Prokurator Generalny, który zarzucił rażące i mające istotny wpływ na treść
wyroku naruszenie przepisów prawa karnego materialnego, a mianowicie: 1) art. 42 § 2 KK, polegające na
orzeczeniu na jego podstawie, wobec M.K., skazanego za występek z art. 244 KK, środka karnego w postaci 2-
letniego zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych, gdzie wskazany przepis, obligujący do orzeczenia
zakazu prowadzenia określonych w nim pojazdów na okres nie krótszy niż 3 lata, ma zastosowanie do sprawców
przestępstw przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, którzy w czasie ich popełnienia znajdowali się w stanie
nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegli z miejsca zdarzenia drogowego, podczas gdy
oskarżonemu nie przypisano takich zachowań, w konsekwencji czego prawidłowym, odpowiadającym prawu
postąpieniem powinno być zastosowanie wobec wymienionego, jako podstawy orzeczenia środka karnego w postaci
zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych, dyspozycji art. 42 § 1a pkt 2 KK; 2) art. 43a § 2 KK,
w brzmieniu obowiązującym od 1.1.2023 r., polegające na zaniechaniu orzeczenia wobec M.K. – w związku ze
skazaniem za popełniony 27.1.2023 r. czyn zabroniony z art. 244 KK – świadczenia pieniężnego na rzecz Funduszu
Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej w kwocie co najmniej 5000 złotych, podczas gdy zgodnie
z przywołanym przepisem, w razie skazania m.in. za przestępstwo określone w art. 244 KK orzeczenie świadczenia
pieniężnego ma charakter obligatoryjny.
W oparciu o tak sformułowany zarzut skarżący wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy
w tym zakresie Sądowi Rejonowemu w R. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Sąd Najwyższy w sprawie M.K. skazanego z art. 244 KK, po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w trybie art.
535 § 5 KPK kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego na niekorzyść skazanego od wyroku Sądu
Rejonowego w R. z 19.4.2023 r., II K 72/23, uchylił zaskarżony wyrok w części dotyczącej środków karnych i w tym
zakresie przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu w R. do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja z racji swej oczywistej zasadności zasługiwała na uwzględnienie w całości na
posiedzeniu bez udziału stron (art. 535 § 5 KPK).
Zgodnie z art. 42 § 2 KK sąd orzeka zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów albo pojazdów określonego rodzaju,
jeżeli sprawca w czasie spowodowania wypadku w komunikacji był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka
odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia. W sprawie niniejszej oskarżonemu zarzucono prowadzenie samochodu
osobowego po drodze publicznej mimo obowiązującego zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych.
Obowiązek przywołania właściwej podstawy prawnej konkretnego rozstrzygnięcia o środku karnym wynikał nie tylko
z oczywistej konieczności przestrzegania prawa materialnego, ale także, a w gruncie rzeczy przede wszystkim, ze
względu na treść art. 84 § 2 KK, który w wypadku orzeczenia środka karnego określonego w art. 42 § 2 KK nie
zezwala na skrócenie w toku postępowania wykonawczego czasu jego trwania (zob. wyrok Sądu Najwyższego
z 25.5.2017 r., V KK 98/17,
).
Niedopuszczalne jest zatem orzeczenie zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na podstawie art.
42 § 2 KK w przypadku skazania za przestępstwo określone w art. 244 KK. Jedyną regulacją, która implikuje taki
obowiązek, jest przepis art. 42 § 1a pkt 2 KK (tak: Sąd Najwyższy w wyroku z 9.5.2023 r., I KK 23/23,
).

Rażące uchybienie jakiego dopuścił się Sąd meriti miało istotny wpływ na treść wydanego wyroku, albowiem
ukształtowało sytuację faktyczną i prawną oskarżonego w sposób mniej korzystny, niż zostałaby wykreowana przy
prawidłowo zastosowanym art. 42 § 1a pkt 2 KK. Co prawda oba przepisy (art. 42 § 1a pkt 2 KK oraz art. 42 § 2 KK)
stanowią o obligatoryjnym środku karnym w postaci zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych, jednak w myśl
regulacji art. 84 § 1 KK sąd może po upływie połowy okresu, na który orzeczono środki karne wymienione w art. 39
pkt 1-3 KK, uznać je za wykonane, jeżeli skazany przestrzegał porządku prawnego, a środek karny był w stosunku do
niego wykonywany przynajmniej przez rok. Z dobrodziejstwa tego oskarżony M.K. nie może jednak obecnie
skorzystać, albowiem środek karny w postaci zakazu prowadzenia pojazdów został wobec niego wadliwie orzeczony
na podstawie art. 42 § 2 KK, a o czym wprost stanowi przepis art. 84 § 2 KK.
Słusznie wskazał Prokurator Generalny, że Sąd Rejonowy w R. dopuścił się kwalifikowanego uchybienia z art. 43a §
2 KK. Przywołany przepis art. 43a § 2 KK, w brzmieniu nadanym ustawą z 5.8.2022 r. o zmianie ustawy - Kodeks
karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2022 r., poz.1855) i obowiązujący od 1.1.2023 r. stanowi,
że w razie skazania sprawcy za przestępstwo określone w art. 164 § 1 KK, art. 165 § 1 KK, art. 165a § 1 lub 2 KK,
art. 171 § 1, 2 lub 3 KK, art. 174 § 1 KK, art. 178a § 1 KK, art. 178b KK, art. 179 KK, art. 180 KK, art. 200a § 1 lub 2
KK art. 200b KK, art. 202 § 4b lub 4c KK, art. 244 KK, art. 255a § 1 lub 2 KK, art. 258 § 1 KK, art. 263 § 2 KK sąd
orzeka świadczenie pieniężne wymienione w art. 39 pkt 7 KK na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz
Pomocy Postpenitencjarnej w wysokości co najmniej 5000 złotych, do wysokości określonej w art. 43a § 1 KK.
Zgodnie zatem z literalnym brzmieniem wskazanego przepisu prawa materialnego, obowiązującym zarówno w czasie
popełnienia przypisanego oskarżonemu czynu, tj. 27.1.2023 r., jak i w czasie wyrokowania w sprawie, tj. 19.4.2023 r.,
skazując M.K. za występek określony w art. 244 KK – czyli wymieniony w katalogu zawartym w dyspozycji art. 43a §
2 KK – Sąd meriti był zobligowany do orzeczenia świadczenia pieniężnego (por. wyrok Sądu Najwyższego
z 29.9.2022 r., I KK 203/22,
).
Przy ponownym rozpoznawaniu sprawy, ograniczonym wyłącznie do kwestii środków karnych, Sąd Rejonowy będzie
zobligowany do uwzględnienia poczynionych wyżej uwag i wydać rozstrzygnięcie wolne od wad prawnych.

Komentarz
Na tle rozpoznawanej sprawy jawi się bezsporne twierdzenie, że określone uchybienie – którego w żadnym razie nie
można postrzegać jako zwykłe przeoczenie – miało w istocie rażący i znaczący wpływ na treść wydanego wyroku.
Z nieuprawnioną korzyścią dla oskarżonego nie orzeczono wobec niego obligatoryjnego środka karnego w postaci
świadczenia pieniężnego, a zatem nie poniósł on wszystkich zasłużonych konsekwencji prawnych swojego
zachowania. Zaprezentowane względy zaważyły na decyzji Sądu Najwyższego, o uchyleniu zaskarżonego wyroku
w części dotyczącej środków karnych i przekazaniu w tym zakresie sprawy Sądowi Rejonowemu w R. do ponownego
rozpoznania, która jest par excellence słuszna. W określonym stanie faktycznym, w korelacji z obowiązującym
w chwili wyrokowania stanem prawnym, możliwe było jedynie wydanie orzeczenia o charakterze kasatoryjnym.

Wyrok Sądu Najwyższego z 17.4.2024 r., V KK 79/24,

Uchybienia Sądu Rejonowego w R. dotyczące zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych na podstawie art. 42 § 2 KK oraz świadczenia pieniężnego na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym zostały uznane za rażące i istotne. Wyrok Sądu Najwyższego nakazuje ponowne rozpatrzenie sprawy przez Sąd Rejonowy w R., co jest uzasadnione w świetle obowiązującego prawa.