Przesłanki wyroku kasatoryjnego

Konieczność uzupełnienia postępowania dowodowego oraz potrzeba dokonania ponownej oceny dowodów zgodnie z art. 7 KPK nie mogą być uzasadnieniem dla uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji. Publikacja omawia kontekst wyroku kasatoryjnego w sprawie II K 1749/21 oraz analizuje zarzuty pełnomocnika oskarżycielki i prokuratora w apelacji. Przedstawione są argumenty dotyczące naruszenia przepisów prawa materialnego i postępowania, a także decyzje kolejnych instancji sądowych w sprawie N.S.

Tematyka: wyrok kasatoryjny, art. 7 KPK, postępowanie dowodowe, naruszenie przepisów, sąd odwoławczy, uchylenie wyroku, Sąd Najwyższy

Konieczność uzupełnienia postępowania dowodowego, podobnie jak i potrzeba dokonania ponownej,
spełniającej wymogi art. 7 KPK, oceny dowodów już przeprowadzonych prawidłowo, bez względu na ich
rangę i znaczenie dla wyniku postępowania, w żadnym razie nie może stanowić uzasadnienia dla uchylenia
wyroku sądu pierwszej instancji.
Opis stanu faktycznego
Wyrokiem z 9.3.2023 r. w sprawie II K 1749/21, Sąd Rejonowy w T., po rozpoznaniu sprawy N.S., któremu zarzucono
popełnienie sześciu czynów, uniewinnił go od czterech czynów.
Wyrok w tym zakresie (co do uniewinnienia) zaskarżyli na niekorzyść oskarżonego pełnomocnik oskarżycielki
posiłkowej oraz prokurator.
W apelacji pełnomocnik oskarżycielki posiłkowej sformułował następujące zarzuty, a mianowicie obrazę przepisów
prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu z art. 189a § 1 KK w zw. z art. 115 § 22 pkt 4 i 5 KK,
a w konsekwencji obrazę przepisu postępowania, tj. art. 25 § 1 pkt 1 KPK.
Ten sam skarżący podniósł szereg zarzutów alternatywnych, a w konsekwencji wniósł o uchylenie wyroku
w zaskarżonej części i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
Prokurator w apelacji zarzucił obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie art. 7
KPK i art. 5 § 2 KPK przez dowolną, a nie swobodną ocenę zgromadzonych w sprawie dowodów dokonaną
z naruszeniem zasad prawidłowego rozumowania, wiedzy i doświadczenia życiowego.
Wyrokiem z 24.11.2023 r. Sąd Okręgowy w K. w sprawie VI Ka 873/23 uchylił wyrok w części uniewinniającej
oskarżonego i sprawę w tym zakresie przekazał Sądowi Rejonowemu w T. do ponownego rozpoznania.
Na wyrok ten skargę wniósł obrońca oskarżonego. Zaskarżając wyrok w całości, zarzucił mu:
a) naruszenie art. 437 § 2 zd. 2 KPK w zw. z art. 454 KPK, w zw. z art. 452 KPK polegające na przyjęciu przez Sąd
Odwoławczy, iż sama tylko możliwość innej niż dokonana przez Sąd I Instancji oceny zeznań pokrzywdzonej
w ponownym postępowaniu przed sądem pierwszej instancji jest wystarczająca dla przyjęcia wystąpienia reguły ne
peius określonej w art. 454 § 1 KPK,
b) naruszenie przepisu art. 437 § 2 zd. 2 KPK, mimo że w sprawie nie zachodziła konieczność przeprowadzenia na
nowo przewodu w całości, co miało wpływ na treść orzeczenia, a w konsekwencji niezasadne uchylenie wyroku Sądu
Rejonowego w T., które nastąpiło w warunkach braku zasadności, a przede wszystkim podstawy.
Podnosząc te okoliczności, obrońca wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania sądowi odwoławczemu.
W odpowiedzi na skargę Prokurator Rejonowy w T. wniósł o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu skargi obrońcy oskarżonego, uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi
Okręgowemu w K. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego skarga jest zasadna.
Zgodnie z art. 539a § 3 KPK skarga na wyrok kasatoryjny może być wniesiona tylko z powodu naruszenia art. 437
KPK (w istocie chodzi o § 2 tego przepisu) lub z powodu uchybień określonych w art. 439 § 1 KPK. Trafnie
w orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się, że „przepis art. 539a § 3 KPK zawiera dwie podstawy skargi na
wyrok sądu odwoławczego. Pierwsza podstawa dotyczy naruszenia przez sąd odwoławczy przepisu art. 437 § 2 KPK
zaś druga uchybień określonych w art. 439 § 1 KPK. Nie budzi wątpliwości, że druga podstawa skargi obejmuje tylko
postępowanie odwoławcze, a więc zaistnienie na etapie tego postępowania uchybienia wymienionego w art. 439 § 1
KPK” (postanowienie z 26.5.2020 r., I KZP 14/19,
). W pierwszej kolejności Sąd Najwyższy rozpoznając
skargę na wyrok kasatoryjny musi zbadać, czy uchybienie z art. 439 § 1 KPK zaistniało na etapie postępowania
odwoławczego, albowiem jego stwierdzenie wymaga uchylenia takiego wyroku i czyni zbytecznym badanie skargi
opartej na naruszeniu art. 437 § 2 KPK. W tym postępowaniu Sąd Najwyższy nie stwierdził, aby na etapie
postępowania odwoławczego zaistniało uchybienie opisane w art. 439 § 1 KPK. To zaś pozwala odnieść się do
zarzutu skargi.

Podkreślić należało, że w zakresie tej podstawy skargi, tj. naruszenia art. 437 § 2 KPK, Sąd Najwyższy może badać
– oczywiście tylko w ramach zarzutu – czy sąd odwoławczy uchylając wyrok sądu pierwszej instancji zasadnie
stwierdził, iż w sprawie zachodzi tzw. bezwzględna przyczyna odwoławcza (uchybienie w tym zakresie może być
podniesione w apelacji lub też dostrzeżone z urzędu), albo też, gdy do uchylenia wyroku doszło na podstawie art.
454 § 1 KPK, czy rzeczywiście w układzie procesowym istniejącym w sprawie ten przepis mógł być podstawą do
wydania wyroku kasatoryjnego (wyrok uniewinniający, zamiast wyroku skazującego, który powinien być w sprawie
wydany), a jeżeli sąd odwoławczy wskazał, że uchylenie wyroku było celowe z uwagi na konieczność
przeprowadzenia na nowo przewodu w całości, to czy rzeczywiście wykazano, iż istnieje potrzeba przeprowadzenia
przewodu w całości (uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego - Izba Karna z 25.1.2018 r., I KZP 13/17,
).
Oczywiste jest, że uzasadnienie wyroku sądu odwoławczego powinno wyraźnie wskazywać, która z przesłanek
określonych w art. 437 § 2 zd. 2 KPK zadecydowała o uchyleniu wyroku sądu pierwszej instancji i przekazaniu
sprawy temu sądowi do ponownego rozpoznania. W rozpoznawanej sprawie sąd odwoławczy wskazania takiego
w istocie zaniechał. Lektura uzasadnienia wyroku sądu odwoławczego prowadzi do wniosku, że rzeczywistym
powodem orzeczenia kasatoryjnego była potrzeba dokonania ponownej oceny już przeprowadzonych dowodów, tym
razem – jak zauważył sąd odwoławczy – w sposób zgodny z wymogami art. 7 KPK, przy czym, zdaniem tego sądu,
poprzedzać ją powinno przeprowadzenie ponownie w całości postępowania dowodowego. Sąd odwoławczy
formułując zalecenia dla sądu pierwszej instancji podkreślił potrzebę przeprowadzenia ponownie w całości
postępowania dowodowego, ale stwierdzenia tego nie uzasadnił. Nie sposób zatem wnioskować dlaczego konieczne
jest przeprowadzenie na nowo przewodu sądowego w całości. Zawarta w uzasadnieniu wyroku sądu odwoławczego
uwaga o potrzebie zweryfikowania przez sąd rejonowy możliwości ponownego przesłuchania pokrzywdzonej, jedynie
dowodzi, że sąd odwoławczy dostrzegł podstawę do uzupełnienia postępowania dowodowego o dodatkowe
przesłuchanie pokrzywdzonej, ale ta okoliczność nie uzasadnia przecież powtórzenia na nowo w całości przewodu
sądowego. Co więcej, zakładając nawet, że dokonana ocena dowodu z zeznań pokrzywdzonej jest wadliwa,
niezgodna z art. 7 KPK, to fakt ten mógłby prowadzić do wydania wyroku kasatoryjnego – pomijając oczywiście
podstawę z art. 454 § 1 KPK – tylko, gdyby oprócz tego uchybienia konieczne było przeprowadzenie na nowo
przewodu sądowego w całości, a zatem wtedy, gdy wszystkie dowody zostały przeprowadzone nieprawidłowo, albo
w sprawie nie przeprowadzono żadnego dowodu w sposób prawidłowy, a także wówczas, gdy nieprawidłowe
przeprowadzenie większości dowodów nie pozwala na dokonanie oceny tych dowodów, które przeprowadzone
zostały prawidłowo (por. np. uchwała SN z 22.5.2019 r., I KZP 3/19,
). Konkludując, konieczność uzupełnienia
postępowania dowodowego, podobnie jak i potrzeba dokonania ponownej, spełniającej wymogi art. 7 KPK, oceny
dowodów już przeprowadzonych prawidłowo, bez względu na ich rangę i znaczenie dla wyniku postępowania,
w żadnym razie nie może stanowić uzasadnienia dla uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji (por. np. wyroki SN z:
9.12.2016 r., IV KS 5/16,
; 27.6.2017 r., V KS 4/17,
).
Mając powyższe na uwadze należało stwierdzić, że zarzut skarżącego wskazujący na naruszenie przez sąd
odwoławczy dyspozycji art. 437 § 2 KPK jest trafny, co w konsekwencji musiało prowadzić do uchylenia wyroku tego
sądu i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.

Komentarz
W realiach sprawy staje się oczywiste, że czynności dowodowe sąd odwoławczy powinien podjąć w ramach
postępowania apelacyjnego. Jeżeli uznał konieczność przeprowadzenia czynności dowodowych z ewentualnym
udziałem pokrzywdzonej (a w zależności od ich wyniku także i innych czynności), wówczas powinien je
przeprowadzić samodzielnie na etapie postępowania odwoławczego. Obecny model postępowania odwoławczego
obliguje bowiem sąd odwoławczy do uzupełnienia materiału dowodowego, a w konsekwencji dokonania jego oceny
oraz, ewentualnie, poczynienia stosownych ustaleń faktycznych (patrz wyrok SN z 14.5.2020 r., I KS 7/20,
).
W konsekwencji, jeżeli w wyniku przeprowadzenia uzupełniającego postępowania dowodowego na etapie
postępowania odwoławczego i dokonania oceny tych dowodów w myśl dyspozycji art. 7 KPK – w korelacji ze
wszystkimi innymi zgromadzonymi w sprawie dowodami – sąd odwoławczy doszedłby do wniosku, że zachodzą
podstawy do wydania wyroku skazującego, wówczas – co oczywiście – musiałby uchylić zaskarżony wyrok sądu
pierwszej instancji z uwagi na treść art. 454 § 1 KPK.

Wyrok Sądu Najwyższego z 8.5.2024 r., IV KS 13/24,

Uzasadnienie Sądu Najwyższego wskazuje na trafność zarzutu skarżącego dotyczącego naruszenia art. 437 § 2 KPK przez sąd odwoławczy. Analiza wyroku kasatoryjnego podkreśla konieczność spójnej oceny dowodów oraz brak uzasadnienia dla uchylenia wyroku pierwszej instancji. Komentarz odnosi się do konieczności przeprowadzenia czynności dowodowych na etapie postępowania odwoławczego zgodnie z wymogami prawa.