Udział sędziego powołanego w wadliwej procedurze przyczyną odwoławczą

Każdy polski sąd musi przestrzegać wykładni art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka, co potwierdził Europejski Trybunał Praw Człowieka. Udział sędziego powołanego w wadliwej procedurze może naruszyć prawo strony do rozpoznania sprawy przez niezależny sąd, co zostało wykazane w przypadku postępowania kasacyjnego przed Sądem Najwyższym. Decyzja o wznowieniu postępowania kasacyjnego była uzasadniona z uwagi na istnienie bezwzględnej przyczyny odwoławczej związanej z nienależitą obsadą sądu przez sędziego powołanego wadliwie.

Tematyka: Sąd Najwyższy, Europejski Trybunał Praw Człowieka, Konwencja o ochronie praw człowieka, postępowanie kasacyjne, wadliwa procedura, niezależny sąd, standardy konstytucyjne, naruszenie prawa, bezwzględna przyczyna odwoławcza

Każdy polski sąd jest związany dokonaną przez Europejski Trybunał Praw Człowieka wykładnią art. 6 ust. 1
Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie 4.11.1950 r.,
zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2 (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz.
284; dalej EKPCz). Skutkuje to przyjęciem, że rozstrzyganie w sprawie przez osobę powołaną do Sądu
Najwyższego na stanowisko sędziego w wadliwej procedurze, wiąże się z istotnym i bardzo
prawdopodobnym naruszeniem prawa strony do rozpoznania sprawy przez bezstronny i niezależny sąd
ustanowiony ustawą w rozumieniu tej konwencji, ale także standardu konstytucyjnego (art. 45 ust. 1
Konstytucji RP).
Opis stanu faktycznego
Do Sądu Najwyższego wpłynął wniosek sygnalizacyjny obrońcy A.B. o rozważenie z urzędu konieczności
wznowienia postępowania kasacyjnego, toczącego się przed Sądem Najwyższym i zakończonego postanowieniem
z 29.11.2022 r., IV KK 390/22,
, z uwagi na wystąpienie w sprawie kasacyjnej bezwzględnej przyczyny
odwoławczej z art. 439 § 1 pkt 2 KPK, polegającej na nienależytej obsadzie sądu przez branie udziału w wydaniu
tego orzeczenia osoby powołanej na urząd sędziego Sądu Najwyższego, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa
ukształtowanej w trybie określonym przepisami ustawy z 8.12.2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie
Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 3; dalej: ZmKrRadSądU18). Przedmiotowym
postanowieniem Sąd Najwyższy uznał za oczywiście bezzasadną kasację obrońcy A.B. wniesioną od wyroku Sądu
Apelacyjnego w K. z 2.2.2022 r. II AKa 523/21,
utrzymującego w mocy wyrok Sądu Okręgowego w B.
z 17.10.2018 r., mocą którego A.B. został uznany za winnego popełnienia przestępstwa z art. 310 § 3 KK w zw. z art.
310 § 1 i 2 KK i za to na podstawie art. 310 § 3 KK w zw. z art. 310 § 1 KK w zw. z art. 60 § 6 pkt 2 KK wymierzono
mu karę roku i 7 miesięcy pozbawienia wolności.
Do pisma obrońca dołączył wniosek o wstrzymanie wykonania prawomocnego orzeczenia Sądu Apelacyjnego
z 2.2.2022 r.
Sąd Najwyższy w sprawie A.B. skazanego za popełnienie czynu z art. 310 § 3 KK w zw. z art. 310 § 1 i 2 KK, po
rozpoznaniu 8.5.2024 r. w Izbie Karnej na posiedzeniu, bez udziału stron, z urzędu, kwestii wznowienia
postępowania kasacyjnego zakończonego postanowieniem SN (postanowienie IV KK 390/22) o oddaleniu kasacji
obrońcy jako oczywiście bezzasadnej, na podstawie art. 542 § 3 KPK w zw. z art. 439 § 1 pkt 2 KPK zdecydował
wznowić postępowanie kasacyjne, uchylić postanowienie IV KK 390/22 o oddaleniu jako oczywiście bezzasadnej
kasacji wniesionej przez obrońcę A.B. i kasację tę przekazać do ponownego rozpoznania Sądowi Najwyższemu Izbie
Karnej w postępowaniu kasacyjnym, oddalić wniosek o wstrzymanie wykonania prawomocnego orzeczenia Sądu
Apelacyjnego w K. (wyrok I AKa 523/21) oraz obciążyć Skarb Państwa kosztami sądowymi za postępowanie
o wznowienie postępowania.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego wniosek jest zasadny.
Wobec tego, że w sprawie zakończonej prawomocnym postanowieniem Sądu Najwyższego z 29.11.2022 r.
(postanowienie IV KK 390/22) ujawniono jedno z uchybień wymienionych w art. 439 § 1 KPK, wniosek obrońcy
okazał się zasadny, a postępowanie w zakresie postępowania kasacyjnego uległo wznowieniu.
Należało zacząć od wskazania, że Sąd Najwyższy aprobuje stanowisko wyrażone w postanowieniach SN z:
6.11.2023 r., I KO 56/23,
; 18.10.2023 r., I KO 33/23,
; 14.6.2023 r., II Ko 43/23; 27.6.2023 r., II KO
84/21 i uznaje za dopuszczalne wznowienie postępowania kasacyjnego w sprawie zakończonej w Sądzie
Najwyższym w trybie art. 535 § 3 KPK. Skoro w Rozdziale 56 KPK uregulowano kwestię wznowienia postępowania
sądowego zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądu, to w jego ramach mieści się także procedowanie
z Działu XI o charakterze nadzwyczajnym, o ile zostało zakończone prawomocnym orzeczeniem, a taką była właśnie
procedura oddalenia kasacji, jako oczywiście bezzasadnej.
Analiza akt sprawy A.B. potwierdziła, że na etapie postępowania kasacyjnego doszło do wystąpienia bezwzględnej
przyczyny odwoławczej w postaci nienależytej obsady sądu, w rozumieniu art. 439 § 1 pkt 2 KPK, albowiem
postanowienie w trybie art. 535 § 3 KPK wydał M.S., a więc osoba powołana na stanowisko sędziego Sądu
Najwyższego Izby Karnej na podstawie postanowienia Prezydenta RP z 10.10.2018 r., w wyniku rekomendacji
wydanej przez Krajową Radę Sądownictwa w składzie określonym ustawą ZmKrRadSądU18, 28.8.2018 r. uchwałą

nr 331/18, ostatecznie uznaną za nieważną 11.10.2021 r. przez Naczelny Sąd Administracyjny. Wadliwość tej
procedury omówiona została w uchwale składu połączonych Izb: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych Sądu Najwyższego z 23.1.2020 r., BSA I-4110-1/20 i w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z 2.6.2022 r., I KZP 2/22,
. Wynika ona też z normatywnej treści art. 41 § 1 KPK, art. 45 ust. 1
Konstytucji RP, art. 6 ust. 1 EKPCz i art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej z 30.3.2010 r. (Dz.Urz. UE
C z 2010 r. Nr 83, s. 389; dalej: KPP).
Rolą powołanych przepisów jest zagwarantowanie stronie prawa do bezstronnego, niezależnego i niezawisłego sądu,
a takim może być wyłącznie sąd ustanowiony ustawą. W omawianej sprawie złożenie przedmiotowego wniosku
o wznowienie postępowania kasacyjnego wskazuje w sposób oczywisty, że strona dostrzegła wady w procedurze
powołania na stanowisko sędziego SN M.S., które będą prowadzić do naruszenia standardu z art. 6 ust. 1 EKPCz,
gdyby w obiegu prawnym pozostało orzeczenie wydane z jego udziałem. Badanie zasadności wniosku z art. 542 § 3
KPK należało poprzedzić dywagacją, że każdy polski sąd jest związany dokonaną przez ETPC wykładnią standardu
z art. 6 ust. 1 EKPCz (zob. post. SN: z 16.9.2021 r., I KZ 29/21,
; z 9.3.2022 r., I KZP 13/21,
;
z 15.9.2022 r., I KO 75/21,
), a to skutkuje przyjęciem, że rozstrzyganie w sprawie przez osobę powołaną do
Sądu Najwyższego na stanowisko sędziego w wadliwej procedurze, wiąże się z istotnym i bardzo prawdopodobnym
naruszeniem prawa strony do rozpoznania sprawy przez bezstronny i niezależny sąd ustanowiony ustawą
w rozumieniu art. 6 ust. 1 EKPCz, ale także standardu konstytucyjnego (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP).
Takie stanowisko zostało wyrażone w wyrokach ETPC przeciwko Polsce: z 22.7.2021 r., 43447/19,
,
w sprawie R., z 8.11.2021 r., 49868/19,
i nr 57511/19 w sprawie D. oraz O. oraz z 3.2.2022 r., nr 1469/20
w sprawie A.P. sp. z o.o., a punkt widzenia Sądu Najwyższego wyrażony w postanowieniu z 16.9.2022 r., III KK
339/22,
głoszący, że wejście w życie przepisów art. 29 § 4-25 ustawy z 8.12.2017 r. o Sądzie Najwyższym
(t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 622) nie może prowadzić do obniżenia standardu dopuszczalności badania bezstronności
sędziowskiej oraz określenia skutków ich braku, wypracowanego w orzecznictwie TSUE i ETPC - ostatecznie
dopełnił zasadności twierdzenia, że realizacja standardów wynikających z przepisów art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, art.
6 ust. 1 EKPCz i art. 47 KPP wymagała wyeliminowania z obiegu prawnego orzeczenia wydanego przez M.S.
i reaktywowania procedury kasacyjnej w sprawie A.B.
Natomiast nie przesądzając ostatecznego rozstrzygnięcia kwestii zasadności kasacji w ponownym procedowaniu,
Sąd Najwyższy doszedł do przekonania, że nie zachodzą wystarczające podstawy do uwzględnienia wniosku
obrońcy z art. 532 KPK. Wstępna bowiem analiza sprawy na obecnym etapie postępowania, nie pozwalała na
stwierdzenie, że waga zarzutów wymierzonych przeciwko prawomocnemu orzeczeniu Sądu Apelacyjnego w K. była
na tyle znacząca, że wręcz w polu widzenia niewątpliwie jawiła się perspektywa uznania kasacji za zasadną.

Komentarz
Na tle rozpoznawanej sprawy jawi się pozbawione wątpliwości twierdzenie, że skoro w składzie Sądu Najwyższego
przy rozpoznaniu kasacji brała udział osoba powołana na urząd sędziego Sądu Najwyższego na wniosek Krajowej
Rady Sądownictwa, ukształtowanej w trybie określonym przepisami ustawy ZmKrRadSądU18 - w osobie M.S.,
wówczas należało uznać, że Sąd Najwyższy orzekający w sprawie (postanowienie IV KK 390/22) był nienależycie
obsadzony, co implikowało stwierdzenie, że na tym etapie procedowania zachodziła bezwzględna przyczyna
odwoławcza, o której mowa w art. 439 § 1 pkt 2 KPK. W związku z powyższym nie pozostawało nic innego jak
uchylić postanowienie Sądu Najwyższego z 29.11.2022 r., IV KK 390/22,
, o oddaleniu jako oczywiście
bezzasadnej kasacji wniesionej przez obrońcę i orzec o wznowieniu przedmiotowego postępowania kasacyjnego.
Konsekwencją powyższego było przekazanie kasacji wniesionej na korzyść A.B. do ponownego rozpoznania Izbie
Karnej Sądu Najwyższego w postępowaniu kasacyjnym.

Wyrok Sądu Najwyższego z 8.5.2024 r., IV KO 9/24,

Sąd Najwyższy uznał, że wniosek obrońcy o wznowienie postępowania kasacyjnego był zasadny, uwzględniając normy konstytucyjne i międzynarodowe dotyczące niezależności sądów. Pomimo braku jednoznacznych podstaw do kasacji, Sąd doszedł do wniosku, że przyczyna odwoławcza była istotna, co skutkowało uchyleniem poprzedniej decyzji i ponownym rozpoznaniem sprawy.