Obligatoryjność świadczenia pieniężnego przy przestępstwie drogowym

Publikacja dotyczy skazania osoby za występek z art. 244 KK, polegający na kierowaniu rowerem mimo sądowego zakazu. Oskarżona została skazana na karę 3 miesięcy ograniczenia wolności, ale sąd nie orzekł obligatoryjnego świadczenia pieniężnego. Kasacja Prokuratora Generalnego doprowadziła do uchylenia tego wyroku przez Sąd Najwyższy, który zarządził ponowne rozpoznanie sprawy.

Tematyka: art. 244 KK, świadczenie pieniężne, kasacja, Sąd Najwyższy, skazanie, obligatoryjność, Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym, Sąd Rejonowy

Skazując za występek określony w art. 244 KK sąd jest zobligowany do orzeczenia świadczenia pieniężnego.
Opis stanu faktycznego
J.R. została oskarżona o to, że 4.1.2024 r. w miejscowości B. kierowała rowerem na drodze publicznej mimo
sądowego zakazu kierowania rowerami, orzeczonego na okres 8 miesięcy prawomocnym wyrokiem Sądu
Rejonowego w R., w sprawie II W 260/22, obowiązującego w okresie od 8.10.2022 r. do 8.6.2023 r., a mianowicie
o czyn określony w art. 244 KK.
Sąd Rejonowy w R., wyrokiem z 13.2.2023 r., w sprawie II K 11/23, oskarżoną J.R. uznał za winną popełnienia czynu
zarzucanego jej aktem oskarżenia, z tym ustaleniem, że został on popełniony 4.1.2023 r., to znaczy występku z art.
244 KK. Za to na podstawie art. 244 KK, przy równoczesnym zastosowaniu art. 37a § 1 KK, sąd wymierzył jej karę 3
miesięcy ograniczenia wolności, polegającą na wykonywaniu mocą art. 35 § 1 KK nieodpłatnej, kontrolowanej pracy
na cele społeczne w rozmiarze 20 godzin miesięcznie. Sąd orzekł także o kosztach sądowych.
Wskazany wyrok uprawomocnił się 21.2.2023 r., bez postępowania odwoławczego.
Kasację od tego wyroku wywiódł Prokurator Generalny, zaskarżając go w części dotyczącej orzeczenia o środku
karnym, w zakresie braku obligatoryjnego rozstrzygnięcia o świadczeniu pieniężnym, o którym stanowi przepis art.
43a § 2 KK, na niekorzyść oskarżonej J.R.
Na zasadzie art. 523 § 1 KPK, art. 526 § 1 KPK oraz art. 537 § 1 i 2 KPK skarżący zarzucił rażące i mające istotny
wpływ na treść wyroku naruszenie prawa karnego materialnego, a mianowicie przepisu art. 43a § 2 KK, w brzmieniu
obowiązującym od 1.1.2023 r., polegające na zaniechaniu orzeczenia wobec oskarżonej – w związku ze skazaniem
za popełniony 4.1.2023 r. czyn zabroniony z art. 244 KK – świadczenia pieniężnego na rzecz Funduszu Pomocy
Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej w kwocie co najmniej 5.000 zł, podczas gdy zgodnie
z przywołanym przepisem, w razie skazania m.in. za przestępstwo określone w art. 244 KK, orzeczenie świadczenia
pieniężnego ma charakter obligatoryjny, gdzie zarazem z uwagi na wymierzenie J.R., przy zastosowaniu art. 37a § 1
KK w jego brzmieniu obowiązującym od 24.6.2020 r., kary ograniczenia wolności zamiast kary pozbawienia wolności,
stosując regulację zawartą w wymienionym przepisie, sąd był zobligowany do jednoczesnego orzeczenia
określonych w dyspozycji art. 37a § 1 KK: środka karnego, środka kompensacyjnego lub przepadku.
W konkluzji skarżący wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy w tym zakresie Sądowi
Rejonowemu w R. do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy w sprawie J.R. skazanej z art. 244 KK, po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu 10.5.2024 r.,
w trybie art. 535 § 5 KPK kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego na niekorzyść skazanej od wyroku Sądu
Rejonowego w R. z 13.2.2023 r., w sprawie II K 11/23, uchylił zaskarżony wyrok w części dotyczącej braku
orzeczenia środka karnego w postaci świadczenia pieniężnego i sprawę w tym zakresie przekazał Sądowi
Rejonowemu w R. do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja jest oczywiście zasadna, co umożliwiło jej rozpoznanie na posiedzeniu bez
udziału stron, na podstawie art. 535 § 5 KPK.
Na wstępie należało zwrócić uwagę na dwie kwestie natury ogólnej. Po pierwsze, uwzględnienie kasacji na
niekorzyść skazanej jest w niniejszej sprawie dopuszczalne, albowiem została ona wniesiona przed upływem roku od
daty uprawomocnienia się zaskarżonego wyroku (art. 524 § 3 KPK). Po drugie, w postępowaniu kasacyjnym jest
dopuszczalne uchylenie zaskarżonego orzeczenia wyłącznie w części, w jakiej nie zawiera ono rozstrzygnięcia
w przedmiocie środka karnego, którego zastosowanie było obligatoryjne (zob. uchwała Sądu Najwyższego
z 28.10.2015 r., I KZP 21/14,
), na co wskazuje także treść art. 425 § 2 zd. 2 KPK, zgodnie z którym można
zaskarżyć brak określonego rozstrzygnięcia.
Podniesione w kasacji uchybienie, polegające na naruszeniu prawa materialnego poprzez brak orzeczenia środka
karnego z art. 43a § 2 KK, znajduje potwierdzenie w treści zaskarżonego wyroku, w którym nie orzeczono wobec
oskarżonej obligatoryjnego w tej sprawie środka karnego.
Przepis art. 43a § 2 KK, w brzmieniu nadanym ustawą z 5.8.2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny wykonawczy
oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2022 r. poz. 1855) i obowiązującym od 1.1.2023 r. stanowi, że w razie
skazania sprawcy za przestępstwo określone w art. 164 § 1 KK, art. 165 § 1 KK, art. 165a § 1 lub 2 KK, art. 171 § 1,

2 lub 3 KK, art. 174 § 1 KK, art. 178a § 1 KK, art. 178b KK, art. 179 KK, art. 180 KK, art. 200a § 1 lub 2 KK, art. 200b
KK, art. 202 § 4b lub 4c KK, art. 244 KK, art. 255a § 1 lub 2 KK, art. 258 § 1 KK, art. 263 § 2 KK sąd orzeka
świadczenie pieniężne wymienione w art. 39 pkt 7 KK na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy
Postpenitencjarnej w wysokości co najmniej 5.000 zł, do wysokości określonej w § 1 art. 43a KK (60.000 zł).
Słusznie podnosi skarżący, że zgodnie z przywołanym przepisem, w jego brzmieniu obowiązującym zarówno
w czasie popełnienia przypisanego oskarżonej czynu, a mianowicie 4.1.2023 r., jak i w czasie wyrokowania
w sprawie, to znaczy 13.2.2023 r., skazując J.R. za występek określony w art. 244 KK sąd meriti był zobligowany do
orzeczenia świadczenia pieniężnego (zob. wyrok SN z 29.9.2022 r., I KK 203/22,
).
Ponadto z treści art. 37a § 1 KK, w brzmieniu obowiązującym od 24.6.2020 r. do 30.9.2023 r., wynikało
jednoznacznie, że z przewidzianej w nim kompetencji do orzeczenia kary ograniczenia wolności albo kary grzywny
zamiast kary pozbawienia wolności sąd może skorzystać wyłącznie wtedy, gdy przestępstwo zagrożone jest karą
nieprzekraczającą 8 lat pozbawienia wolności (co miało miejsce na gruncie przedmiotowej sprawy, w której doszło do
skazania za czyn z art. 244 KK z górną granicą ustawowego zagrożenia do 5 lat), przewidywana kara pozbawienia
wolności nie przekroczyłaby roku i jednocześnie sąd orzeka środek kamy, środek kompensacyjny lub przepadek.
Brak spełnienia któregokolwiek z wymienionych wyżej warunków uniemożliwia wydanie orzeczenia o karze przy
zastosowaniu art. 37a § 1 KK (zob. wyrok SN z 12.5.2022 r., I KK 115/22,
).
Słusznie zauważył skarżący, że przepis art. 37a § 1 KK w brzmieniu obowiązującym od 1.1.2023 r. nie stanowi już
o obligatoryjnym orzeczeniu środka karnego, środka kompensacyjnego lub przepadku. Z uwagi natomiast na
odmienne uregulowanie przez ustawodawcę, przez podwyższenie dolnych granic kar wolnościowych, możliwych do
orzeczenia przy zastosowaniu tej normy prawnej, w ramach ponownego rozpoznania sprawy zastosowanie znajdzie
przepis art. 37a § 1 KK w brzmieniu obowiązującym od 24.6.2020 r. do 30.9.2023 r., jako względniejszy dla
oskarżonej w myśl regulacji określonej w art. 4 § 1 KK. Zgodzić się również trzeba ze stanowiskiem skarżącego, że
z racji obowiązującego od 1.1.2023 r. jednoznacznego brzmienia przepisu art. 43a § 2 KK, do bezwzględnego
respektowania którego sąd meriti jest zobowiązany, nowelizację art. 37a § 1 KK należy ocenić jako irrelewantną,
albowiem w aktualnym brzmieniu przepis ten nie będzie miał w przedmiotowej sprawie zastosowania.
Wszystkie te wywody wskazują, że podniesione w kasacji uchybienie miało charakter rażący i w istotny sposób
wpłynęło na treść wydanego wyroku. Nie orzeczono bowiem wobec oskarżonej obligatoryjnego środka karnego
w postaci świadczenia pieniężnego, a zatem nie poniosła ona wszystkich prawem przewidzianych konsekwencji
swojego zachowania.
Dlatego Sąd Najwyższy, podzielając zarzut i wniosek, zawarte w kasacji, uchylił zaskarżony wyrok w części, w której
nie orzeczono świadczenia pieniężnego i sprawę w tym zakresie przekazał Sądowi Rejonowemu w R. do ponownego
rozpoznania.
W ponownym postępowaniu sąd ten uwzględni powyższe uwagi i orzeknie względem J.R. obligatoryjny środek karny
w granicach przewidzianych treścią art. 43a § 2 KK.

Komentarz
Tło rozpoznawanej sprawy jawi bezsporne twierdzenie, że Sąd Rejonowy prawidłowo orzekł wobec oskarżonej karę
ograniczenia wolności w wymiarze 3 miesięcy. W tym stanie rzeczy jednak nie dopełnił warunku koniecznego dla
zastosowania rozwiązania wynikającego z dyspozycji art. 37a § 1 KK. Mianowicie uchybił powinności równoczesnego
orzeczenia środka karnego z katalogu zawartego w art. 39 KK. Słusznie zatem Sąd Najwyższy podzielił trafny zarzut
kasacyjny i w konsekwencji uchylił zaskarżony wyrok w części oraz sprawę skierował do ponownego rozpoznania.

Wyrok Sądu Najwyższego z 10.5.2024 r., V KK 61/24,

Sąd Najwyższy, po rozpatrzeniu kasacji od wyroku skazującego za występek z art. 244 KK, uchylił orzeczenie w części dotyczącej braku świadczenia pieniężnego. Decyzja ta wynikała z rażącego uchybienia prawa, które istotnie wpłynęło na treść wyroku. Sprawa została przekazana do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w R.