Zasady kontroli w najwyższej instancji sądowej

Kontrola przeprowadzana przez najwyższą instancję sądową dotyczy zaskarżonych wyroków sądu odwoławczego, mając na celu usprawnienie postępowania karne i zapobieganie zbyt pochopnym decyzjom kasatoryjnym. W przypadku naruszenia przepisów prawa procesowego lub braku rzetelności postępowania sądowego, Sąd Najwyższy może uchylić orzeczenie i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania. Nowy nadzwyczajny środek zaskarżenia wprowadzony w 2016 r. umożliwia skargę na wyrok sądu odwoławczego z uwzględnieniem wąsko określonych przesłanek, takich jak naruszenie art. 437 KPK lub uchybienia określone w art. 439 § 1 KPK.

Tematyka: kontrola, sąd najwyższy, postępowanie karne, kasacja, przewód sądowy, uchybienia procesowe, nadzwyczajny środek zaskarżenia, rzetelność postępowania, sprawiedliwość, decyzja kasatoryjna

Kontrola przeprowadzana przez najwyższą instancję sądową nie może się ograniczyć li tylko do zbadania
samego werbalnego powołania się przez sąd odwoławczy na przepis stanowiący podstawę dla wydania
orzeczenia kasatoryjnego w związku z koniecznością przeprowadzenia na nowo przewodu sądowego
w rozumieniu dyspozycji przepisu art. 437 § 2 zd. drugie KPK.
Opis stanu faktycznego
Wyrokiem z 30.6.2023 r., II K 625/22, Sąd Rejonowy w S. przyjmując, że oskarżona K.S. w K. pomówiła M.S.
o postępowanie i właściwości, które mogły poniżyć ją w opinii publicznej i narazić na utratę zaufania potrzebnego dla
sprawowania stanowiska prokuratora w ten sposób, że nazwała ją „nierobolem”, „debilką”, osobą, która „bije czasami
wszystko” i kwalifikując ten czyn jako występek z art. 212 § 1 KK, na podstawie art. 66 § 1 KK i art. 67 § 1 KK
postępowanie karne wobec niej warunkowo umorzył ustalając okres próby na rok, na podstawie art. 67 § 3 KK orzekł
od oskarżonej K.S. na rzecz oskarżycielki prywatnej M.S. nawiązkę w kwocie 1 000 zł.
Wyrok ten ⎯ po poddaniu go kontroli odwoławczej wskutek wniesienia apelacji przez obrońcę oskarżonej ⎯ został
uchylony i sprawę K.S. przekazano Sądowi Rejonowemu w S. do ponownego rozpoznania (wyrok Sądu Okręgowego
w S. z 21.12.2023 r., VI Ka 386/23).
Od wyroku sądu odwoławczego skargę wniósł pełnomocnik oskarżycielki prywatnej M.S. Na podstawie art. 539a § 1-
3 KPK zaskarżył w całości wyrok Sądu Okręgowego w S. i wyrokowi temu na podstawie art. 526 § 1 KPK w zw. z art.
539f KPK zarzucił rażące naruszenia prawa, które miało wpływ na treść orzeczenia, tj. art. 427 § 2 KPK.
W konkluzji autor skargi na wyrok sądu odwoławczego wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości
i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w S. do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu skargi pełnomocnika oskarżycielki prywatnej M.S., uchylił zaskarżony wyrok
i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w S. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego wniesiona przez pełnomocnika oskarżycielki prywatnej M.S. skarga na wyrok sądu
odwoławczego okazała się zasadna, co skutkowało koniecznością uchylenia zaskarżonego wyroku Sądu
Okręgowego w S. i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania temu sądowi w postępowaniu odwoławczym.
Celem wprowadzonego do systemu prawa karnego procesowego w 2016 r. nadzwyczajnego środka zaskarżenia
(skargi na wyrok sądu odwoławczego) jest usprawnienie postępowania przez wprowadzenie kontroli nad
zasadnością orzekania kasatoryjnego i – tym samym – ograniczenie zbyt pochopnego wydawania przez sądy
odwoławcze rozstrzygnięć o charakterze kasatoryjnym w sytuacji, gdy m.in. możliwości związane z uzupełnieniem
postępowania dowodowego stwarzają dostateczne warunki do wydania orzeczenia reformatoryjnego. Podstawy
nowego nadzwyczajnego środka zaskarżenia zostały przez ustawodawcę określone wąsko. Skargę na wyrok sądu
odwoławczego można wnieść wyłącznie z powodu naruszenia przez wyrok sądu odwoławczego (którym uchylono
wyrok sądu I instancji i przekazano sprawę do ponownego rozpoznania) art. 437 KPK lub z powodu uchybień
określonych w przepisie art. 439 § 1 KPK (art. 539a § 3 KPK).
Przesłanki, których zmaterializowanie się uniemożliwia wydanie orzeczenia reformatoryjnego i obliguje sąd
odwoławczy do wydania wyroku kasatoryjnego i przekazania sprawy do rozpoznania sądowi I instancji zostały
określone w treści art. 437 § 2 zd. drugie KPK. Ustawa postępowania karnego wymienia wśród nich: 1) wystąpienie
którejkolwiek z bezwzględnych przyczyn odwoławczych wskazanych w art. 439 § 1 KPK, 2) konieczność
przeprowadzenia na nowo przewodu sądowego oraz 3) konieczność procedowania przez sąd odwoławczy w sposób
zgodny z dyspozycją reguły ne peius, która ogranicza procesową dopuszczalność wydania przez sąd ad quem
orzeczenia skazującego w układzie procesowym, w którym sąd I instancji uniewinnił oskarżonego.
Przedmiotem kontroli prowadzonej przez najwyższą instancję sądową w ramach postępowania zainicjowanego
skargą na wyrok sądu odwoławczego jest orzeczenie kasatoryjne objęte skargą na wyrok sądu odwoławczego (art.
539a § 1 KPK), które poddawane jest weryfikacji przez pryzmat uchybień wskazanych w przepisie art. 539a § 3 KPK,
w tym m.in. z punktu widzenia tego, czy istniały podstawy do przyjęcia, że konieczne jest przeprowadzenie na nowo
przewodu w całości. Należy jednak zwrócić uwagę na to, że badaniu prowadzonemu w toku postępowania
nadzwyczajnozaskarżeniowego zainicjowanego wniesieniem skargi na wyrok sądu odwoławczego nie powinno się
nadawać charakteru czysto formalnego. Innymi słowy kontrola przeprowadzana przez najwyższą instancję sądową
nie może się ograniczyć li tylko do zbadania samego werbalnego powołania się przez sąd odwoławczy na przepis

stanowiący podstawę dla wydania orzeczenia kasatoryjnego w związku z koniecznością przeprowadzenia na nowo
przewodu sądowego w rozumieniu dyspozycji przepisu art. 437 § 2 zd. drugie KPK. Istotne jest bowiem przecież nie
tylko to (choć ta okoliczność ma także istotne znaczenie z punktu widzenia kontroli przeprowadzanej w ramach
postępowania zainicjowanego wniesieniem skargi na wyrok sądu odwoławczego), czy w realiach sprawy sąd ad
quem formalnie powołał się na treść przepisu art. 437 § 2 zd. drugie KPK, ale także to, czy zaistniały in concreto
przesłanki obligujące do postąpienia w myśl dyspozycji art. 437 § 2 zd. drugie in principio KPK, tj. do uchylenia
orzeczenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sądowi a quo.
Rzecznik oskarżenia w skardze skierowanej przeciwko wyrokowi Sądu Okręgowego w B. z 13.4.2021 r. zasadnie
podnosi, że wydanie przez ten sąd orzeczenia kasatoryjnego i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w C.
nastąpiło z naruszeniem przesłanek określonych w przepisie art. 437 § 2 zd. drugie KPK.
Przyjmuje się, że przeprowadzenie przewodu na nowo w całości jest konieczne wówczas, gdy sposób
przeprowadzenia dowodów przez sąd a quo dotknięty jest tego typu wadliwościami, że samo częściowe tylko
uzupełnienie postępowania dowodowego przez instancję odwoławczą byłoby niewystraczające, a to właśnie
z powodu uchybień w zakresie sposobu przeprowadzenia całego postępowania dowodowego przed sądem I instancji
(warunek, o którym mowa w treści przepisu art. 437 § 2 KPK jest spełniony, gdy całość dowodów nie została wadliwe
przeprowadzona przez sąd I instancji (por. wyrok SN z 5.3.2019 r., IV KS 10/19,
). W uchwale Sądu
Najwyższego z 22.5.2019 r., I KZP 3/19,
, wskazuje się na to, że „konieczność przeprowadzenia na nowo
przewodu w całości, o której mowa w art. 437 § 2 zd. drugie in fine KPK, jako powód uchylenia przez sąd
odwoławczy zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, zachodzi
wówczas, gdy orzekający sąd I instancji naruszył przepisy prawa procesowego, co skutkowało, w realiach sprawy,
nierzetelnością prowadzonego postępowania sądowego, uzasadniającą potrzebę powtórzenia (przeprowadzenia na
nowo) wszystkich czynności procesowych składających się na przewód sądowy w sądzie I instancji”.
Zaskarżony wyrok sądu ad quem uchybia przepisowi art. 437 § 2 zd. drugie KPK określającemu kryteria
dopuszczalności wydania orzeczenia kasatoryjnego.
W ponownym postępowaniu Sąd Okręgowy w S. – jeśli uzna, że wnikliwa ocena dotychczas zgromadzonego
materiału dowodowego nie pozwala na poczynienie kategorycznych ustaleń faktycznych ⎯ uzupełni postępowanie
dowodowe w niezbędnym zakresie.

Komentarz
Sąd ad quem w uzasadnieniu zaskarżonego skargą na wyrok sądu odwoławczego orzeczenia wskazał, że „kontrola
organu odwoławczego sprowadzać się natomiast powinna przede wszystkim do kontrolowania słuszności
rozumowania organu orzekającego merytorycznie i jego zgodności z dowodami”, zaś „występujące w toku
postępowania pierwszoinstancyjnego nieprawidłowości w zakresie przeprowadzonych dowodów są tak istotne, że
muszą skutkować wydaniem wyroku kasatoryjnego” ponieważ „nie ma w takim układzie podstawy do prowadzenia
uzupełniającego postępowania dowodowego przed sądem odwoławczym lub też przeprowadzenia określonych
dowodów w sposób wolny od uchybień procesowych”. Stanowisko to jest w rzeczy samej błędne. Otóż,
w obecnym modelu postępowania odwoławczego zadaniem sądu odwoławczego nie jest już tylko „kontrolowanie
słuszności rozumowania organu orzekającego merytorycznie i jego zgodności z dowodami”, ale przede wszystkim
przeprowadzanie w bardzo szerokim zakresie dowodów w warunkach, w których nie jest verba legis konieczne
przeprowadzenie na nowo przewodu sądowego w całości (art. 437 § 2 zd. drugie KPK). Nie ma wątpliwości, że
w realiach sprawy taka konieczność nie zaistniała, ponieważ instancja odwoławcza zasygnalizowała jedynie potrzebę
uzupełnienia przewodu sądowego.

Wyrok Sądu Najwyższego z 22.5.2024 r., V KS 7/24,

Kontrola przeprowadzana przez najwyższą instancję sądową ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia sprawiedliwości i rzetelności postępowania. Przeprowadzenie przewodu sądowego na nowo w całości jest konieczne w przypadku poważnych uchybień w przeprowadzeniu dowodów przez sąd I instancji. Sąd Najwyższy, podejmując decyzję kasatoryjną, bierze pod uwagę zarówno aspekty formalne, jak i merytoryczne sprawy, mając na celu zapewnienie uczciwego procesu i prawidłowego rozstrzygnięcia.