Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości, o której mowa w art. 437 § 2 zd. drugie KPK, stanowi podstawę uchylenia przez sąd odwoławczy zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Przeprowadzenie na nowo wszystkich czynności procesowych składających się na przewód sądowy w sądzie I instancji jest uzasadnione w przypadku naruszenia przepisów prawa procesowego, co prowadzi do nierzetelności prowadzonego postępowania sądowego.

Tematyka: przewód sądowy, konieczność przeprowadzenia na nowo, uchylenie wyroku, przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, naruszenie prawa procesowego

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości, o której mowa w art. 437 § 2 zd. drugie KPK,
jako powód uchylenia przez sąd odwoławczy zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy sądowi I instancji
do ponownego rozpoznania, zachodzi wówczas, gdy orzekający sąd I instancji naruszył przepisy prawa
procesowego, co skutkowało, w realiach sprawy, nierzetelnością prowadzonego postępowania sądowego,
uzasadniającą potrzebę powtórzenia (przeprowadzenia na nowo) wszystkich czynności procesowych
składających się na przewód sądowy w sądzie I instancji.
Opis stanu faktycznego
Wyrokiem z 14.11.2023 r., sygn. akt IX K 514/23, Sąd Rejonowy w L. uznał M.Z. za winnego tego, że w okresie od
2.7.2021 r. do 15.5.2023 r. w L., uchylał się od wykonywania obowiązku alimentacyjnego wobec małoletniej D.Z.
określonego co do wysokości na kwotę 500 zł miesięcznie wyrokiem Sądu Rejonowego w L. z 5.7.2010 r., V RC
492/10, gdzie łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń
okresowych, co naraziło osobę uprawnioną na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. Przy
czym M.Z. zarzuconego czynu dopuścił się w warunkach powrotu do przestępstwa określonego dyspozycją art. 64 §
1 KK, a mianowicie czynu z art. 209 § 1a KK w zw. z art. 64 § 1 KK i za to Sąd wymierzył mu karę 6 miesięcy
pozbawienia wolności.
Orzeczenie to zaskarżone zostało apelacją oskarżonego – jak wskazano „w całości” – przy czym skarżący zarzucił
na podstawie art. 438 pkt 4 KPK rażącą surowość orzeczonej kary pozbawienia wolności i wniósł „o zmianę wyroku
przez znaczne złagodzenie kary i zastosowanie w odniesieniu do mojej osoby dozoru kuratora”.
Po przeprowadzeniu postępowania odwoławczego, Sąd Okręgowy w L., wyrokiem z 31.1.2024 r., V K 10/24, na
podstawie art. 440 KPK uchylił zaskarżone orzeczenie i sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu w L. do ponownego
rozpoznania.
Kasatoryjne orzeczenie Sądu odwoławczego zaskarżone zostało w całości skargą wywiedzioną przez Prokuratora
Prokuratury Rejonowej w L., w której zarzucono na podstawie art. 539a § 3 KPK „naruszenie dyspozycji art. 437 § 2
zd. drugie KPK in fine polegające na uchyleniu wyroku Sądu Rejonowego w L. z 31.1.2024 r., w sprawie V Ka 10/24
oraz przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania w sytuacji, gdy nie wystąpiła żadna z przewidzianych w tym
przepisie przesłanek uzasadniających uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, ponieważ
określone postępowanie ma w istocie dotyczyć uzupełnienia postępowania dowodowego, a co za tym idzie nie
urzeczywistniła się konieczność ponownej oceny dowodów”. W konsekwencji tego zarzutu skarżący wniósł
o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w L. w całości i przekazanie sprawy temu Sądowi do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy w sprawie M.Z. oskarżonego o czyn z art. 209 § 1a KK w zw. z art. 64 § 1 KK, po rozpoznaniu w Izbie
Karnej na posiedzeniu 22.5.2024 r. skargi Prokuratora Prokuratury Rejonowej w L. na wyrok Sądu Okręgowego w L.
z 31.1.2024 r., V Ka 10/24, uchylający wyrok Sądu Rejonowego w L. z 14.11.2023 r., IX K 514/23 i przekazujący
sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania, uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu
w L. do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego skarga jest co do zasady usprawiedliwiona okolicznościami sprawy.
Zgodnie z obowiązującymi regulacjami skarga na wyrok sądu odwoławczego uchylający wyrok sądu I instancji może
być wniesiona wyłącznie z powodu naruszenia dyspozycji art. 437 KPK lub z powodu uchybień określonych w art.
439 § 1 KPK (art. 539a § 3 KPK). Stosownie do art. 437 § 2 zd. drugie KPK, uchylenie orzeczenia i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania może nastąpić wyłącznie w wypadkach wskazanych w art. 439 § 1 KPK, art. 454
KPK lub jeżeli jest konieczne przeprowadzenie na nowo przewodu w całości. W uzasadnieniu wyroku Sądu
odwoławczego zaznaczono, że powodem wydania orzeczenia o charakterze kasatoryjnym była konieczność
przeprowadzenia na nowo przewodu sądowego w całości. Uzasadniając zwięźle powody uchylenia wyroku Sądu
Rejonowego, podano, że „wszystkie dowody przeprowadzone przez Sąd I instancji należy powtórzyć na nowo wobec
konieczności uszczegółowienia treści tych dowodów, a także należy przeprowadzić nowe dowody celem ustalenia
sytuacji materialnej oskarżonego, możliwości podejmowania prac i wysokości osiąganych zarobków w okresie
objętym zarzutem”. Zdaniem Sądu, „jeżeli oskarżony odmówiłby składania wyjaśnień koniecznym będzie zwrócenie
się do urzędu pracy o wskazanie pracodawców oskarżonego i zażądanie od nich informacji o wysokości osiągniętych
zarobków w poszczególnych miesiącach lub do właściwego urzędu skarbowego”.

Należało zgodzić się z autorem skargi, że w aktualnym modelu postępowania apelacyjnego regułą powinno być, że
po rozpoznaniu wniesionego środka zaskarżenia, sąd odwoławczy, co do zasady, wydaje orzeczenie merytoryczne,
a nie orzeczenie kasatoryjne. Wiąże się to z możliwością prowadzenia przez ten sąd postępowania dowodowego
i wydawania orzeczeń reformatoryjnych, przy ograniczeniu wiążącym się z treścią art. 454 § 1 KPK. Tymczasem Sąd
Okręgowy, rozpoznając sprawę poza granicami zaskarżenia i powołując się na treść art. 440 KPK wskazał w swoich
rozważaniach, że postępowanie dowodowe prowadzone było pobieżnie, a dowody oceniono bez należytej
wnikliwości, ponieważ, chociaż oskarżony przyznał się do popełnienia zarzucanego mu czynu, to jednak w świetle
jego wyjaśnień przyznanie to nasuwa wątpliwości, a wątpliwości tych nie zweryfikowano. Wiąże się to z treścią
dowodów z dokumentów, które przeczą tezie, że oskarżony w ogóle nie łożył na utrzymanie córki. W ocenie Sądu
Okręgowego oskarżony obowiązek ten w znacznej części realizował, a Sąd I instancji nie podjął próby weryfikacji
jego wyjaśnień w kontekście jego zamiaru uchylania się od obowiązku alimentacyjnego, nie dążył też do zbadania
sytuacji materialnej oskarżonego.
Przytoczone skrótowo argumenty Sądu odwoławczego nie są wystarczające do sformułowania stanowiska, że
wadliwość postępowania przed Sądem Rejonowym pociąga za sobą konieczność ponowienia przewodu sądowego
w całości. Istota sprawy sprowadza się bowiem do kwestii uzupełnienia postępowania dowodowego, w kontekście
wprowadzonych do podstawy dowodowej wyjaśnień oskarżonego, a następnie dokonania oceny tych dowodów
i w konsekwencji ustalenia, czy oskarżony swoim zachowaniem wypełnił znamiona zarzucanego mu czynu.
Wszystkie te czynności można przeprowadzić w toku postępowania odwoławczego, nie ma bowiem przeszkód, by
odebrać od oskarżonego wyjaśnienia, czy też ocenić te, które do tej pory zostały złożone oraz by zwrócić się do
odpowiednich urzędów czy instytucji o udzielenie informacji potrzebnych dla oceny sytuacji majątkowej oskarżonego.
Warto zauważyć, że uzasadniając wydanie orzeczenia o charakterze kasatoryjnym ze względu na potrzebę
ponowienia przewodu sądowego w całości, Sąd Okręgowy popada w sprzeczność wskazując, że trzeba powtórzyć
całe postępowanie ze względu na konieczność uszczegółowienia treści tych dowodów, co przecież nie oznacza,
że dowody te wadliwie wprowadzone zostały do procesu, a ponadto sam powołuje się na zgromadzone w sprawie
dowody, które uzasadniają krytyczne podejście do przyznania się przez oskarżonego do winy.
W przedstawionym stanie rzeczy uznać należało, że wniesiona na podstawie art. 539a § 1 KPK skarga prokuratora
jest zasadna, ponieważ w sprawie nie zaistniała żadna z podstaw uchylenia wyroku Sądu I instancji i przekazania tej
sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania. Konieczne było więc uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w L.
i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.

Komentarz
Na tle rozpoznawanej sprawy jawi się bezsporne twierdzenie, że konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu
w całości, o której mowa w art. 437 § 2 zd. drugie KPK, jako powód uchylenia przez sąd odwoławczy zaskarżonego
wyroku i przekazania sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, zachodzi wówczas, gdy orzekający sąd
I instancji naruszył przepisy prawa procesowego, co skutkowało, w realiach sprawy, nierzetelnością prowadzonego
postępowania sądowego, uzasadniającą potrzebę powtórzenia (przeprowadzenia na nowo) wszystkich czynności
procesowych składających się na przewód sądowy w sądzie I instancji (zob. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z 22.5.2019 r., I KZP 3/19,
). Podzielając w pełni powyższe stanowisko, stwierdzić należało, że
w rozpoznawanej sprawie nie urzeczywistniły się okoliczności nakazujące przeprowadzenie w całości na nowo
przewodu sądowego w postępowaniu przed Sądem Rejonowym. Trafność decyzji Sądu Najwyższego w kwestii
uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania nie budzi
najmniejszych wątpliwości.

Wyrok Sądu Najwyższego z 22.5.2024 r., II KS 14/24,

Wyrok Sądu Najwyższego potwierdził trafność decyzji o uchyleniu zaskarżonego wyroku i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd Okręgowy. Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu sądowego w całości powinna wystąpić jedynie w sytuacjach, gdy naruszono przepisy prawa procesowego i prowadzone postępowanie było nierzetelne.