Przesłanki uchylenia wyroku ze względu na regułę ne peius

Tematyka: wyrok kasatoryjny, reguła ne peius, sąd odwoławczy, przesłanki uchylenia wyroku, postępowanie odwoławcze

Konieczność wydania wyroku kasatoryjnego przez sąd odwoławczy ze względu na regułę ne peius zachodzi
wówczas, gdy sąd odwoławczy nie może skazać oskarżonego, który został w postępowaniu
pierwszoinstancyjnym uniewinniony lub w stosunku do którego postępowanie umorzono. Sąd odwoławczy
jest zobowiązany do stanowczego stwierdzenia, że zebrany w sprawie materiał dowodowy uzasadnia
skazanie. Jeżeli zaś sąd odwoławczy ograniczy się do stwierdzenia, że występuje możliwość skazania po
dokonaniu pogłębionej oceny dowodów lub uzupełnieniu materiału dowodowego, to wydanie wyroku
kasatoryjnego nie jest dopuszczalne.
Opis stanu faktycznego
Sąd Rejonowy w N. wyrokiem z 20.12.2022 r., II K 1286/19, uniewinnił oskarżonego Z.R. od zarzucanego mu
przestępstwa polegającego na tym, że w okresie od 7.2018 r. do 30.11.2018 r. w L. znęcał się psychicznie i fizycznie
nad swoją żoną A.R., wszczynając po wypiciu alkoholu domowe awantury, a ponadto znęcał się psychicznie nad
małoletnią córką A.R., tj. popełnienia czynu określonego w art. 207 § 1 KK.
Po rozpoznaniu apelacji Prokuratora Rejonowego w N., w której zarzucono błąd w ustaleniach faktycznych, oraz
apelacji pełnomocnika oskarżycielki posiłkowej, w której zarzucono naruszenie art. 7 KPK i art. 410 KPK, Sąd
Okręgowy w Z. wyrokiem z 29.12.2023 r., VII Ka 702/23, uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi
Rejonowemu w N. do ponownego rozpoznania.
Skargę na wyrok Sądu odwoławczego wnieśli dwaj obrońcy oskarżonego Z.R. i zaskarżając go w całości zarzucili
obrazę przepisów postępowania, to jest art. 437 § 2 zdanie drugie KPK.
Podnosząc powyższy zarzut skarżący wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
odwoławczemu do ponownego rozpoznania.
W odpowiedzi na skargę Prokurator Rejonowy w N. wniósł o oddalenie skargi obrońców oskarżonego, jako
oczywiście bezzasadnych.
W odpowiedzi na obie skargi pełnomocnik oskarżycielki posiłkowej wniósł o ich oddalenie.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu skarg wniesionych przez obrońców oskarżonego, uchylił zaskarżony wyrok
i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Z. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego skargi obrońców oskarżonego Z.R. podlegały uwzględnieniu ze względu na ich
zasadność.
Zgodnie z art. 539a § 3 KPK skarga od wyroku sądu odwoławczego uchylającego wyrok sądu pierwszej instancji
i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania przysługuje wyłącznie z powodu naruszenia art. 437 KPK lub
z powodu uchybień określonych w art. 439 § 1 KPK. Oznacza to, że zasadność skargi może wynikać z zaistnienia
w sprawie bezwzględnej przyczyny odwoławczej, braku konieczności przeprowadzenia na nowo przewodu w całości
lub naruszenia przez sąd odwoławczy reguły ne peius, o której mowa w art. 454 § 1 KPK. W obecnym stanie
prawnym regułą jest zatem prowadzenie uzupełniającego postępowania dowodowego przed sądem drugiej instancji
i orzekanie reformatoryjne, a orzeczenie kasatoryjne sądu odwoławczego jest dopuszczalne w wyjątkowych
przypadkach.
Jak wynika z uzasadnienia wyroku Sądu odwoławczego, formalną podstawą uchylenia wyroku Sądu I instancji było
zastosowanie w przedmiotowej sprawy reguły ne peius określonej w art. 454 § 1 KPK. Konieczność wydania wyroku
kasatoryjnego przez sąd odwoławczy ze względu na regułę ne peius zachodzi wówczas, gdy sąd odwoławczy nie
może skazać oskarżonego, który został w postępowaniu pierwszoinstancyjnym uniewinniony lub w stosunku do
którego postępowanie umorzono. W takim przypadku kontrola skargowa dokonywana przez Sąd Najwyższy obejmuje
ocenę prawidłowości zastosowania art. 454 KPK pod kątem spełnienia warunku, że sąd odwoławczy nie może
skazać oskarżonego. Wymaga to wykazania przez ten sąd, że gdyby nie stwierdzone uchybienie, to mógłby zapaść
wyrok skazujący, ale jego wydanie nie jest dopuszczalne w instancji odwoławczej z uwagi na zakaz takiego
orzekania (zob. np. postanowienie SN z 25.6.2020 r., V KS 10/20,
). Innymi słowy, sąd odwoławczy jest
zobowiązany do stanowczego stwierdzenia, że zebrany w sprawie materiał dowodowy uzasadnia skazanie. Jeżeli
zaś sąd odwoławczy ograniczy się do stwierdzenia, że występuje możliwość skazania po dokonaniu pogłębionej

oceny dowodów lub uzupełnieniu materiału dowodowego, to wydanie wyroku kasatoryjnego nie jest dopuszczalne
(zob. uchwała SN z 20.9.2018 r., I KZP 10/18,
; postanowienie SN z 14.5.2024 r., II KS 19/24,
).
Tymczasem Sąd odwoławczy uznał, że ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd I instancji wynikają
z „powierzchownej i wybiórczej oceny dowodów”. Stwierdził jednocześnie, że odmowa waloru wiarygodności dowodu
z zeznań pokrzywdzonych A.J. i A.M. oraz świadka A.M., była decyzją nieprawidłową. Następnie Sąd odwoławczy
przedstawił okoliczności, które w jego przekonaniu miałyby uzasadniać wiarygodność zeznań powyższych osób.
W dalszej kolejności wskazał, że „wydanie wyroku przez Sąd meriti, stwierdzającego brak zawinienia oskarżonego,
nastąpiło co najmniej przedwcześnie, albowiem Sąd orzekający tak skupił się (...) na wyjaśnieniach samego Z.R.,
który zaprzeczał swojemu sprawstwu, czy dowodach, które w ocenie Sądu miały negować możliwość przypisania
oskarżonemu zawinienia, że zupełnie zignorował lub ocenił powierzchownie dowody, które miały wskazywać na jego
sprawstwo”, dodając przy tym, że „analiza zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego budzi wątpliwości”,
a następnie szczegółowo przedstawiał racje, dla których ocena Sądu I instancji była błędna.
To zaś doprowadziło Sąd odwoławczy do wniosku, że „Sąd powinien ponownie przeanalizować cały zgromadzony
w sprawie materiał dowodowy i ponownie, opierając się już na wszystkich dowodach w sprawie wydać
rozstrzygnięcie w zakresie uznania sprawstwa oskarżonego w zakresie zarzucanego mu czynu, tudzież wydać
rozstrzygnięcie o jego uniewinnieniu”. W tym kontekście musi budzić zdziwienie konkluzja Sądu odwoławczego
twierdzącego, że: „uchybienia, jakich dopuścił się Sąd Rejonowy skutkować musiały uchyleniem zaskarżonego
orzeczenia”, a „Sąd Odwoławczy zgodnie z treścią art. 454 KPK nie mógł wydać innego rozstrzygnięcia”. We
wskazaniach co do dalszego postępowania Sąd odwoławczy zobligował Sąd I instancji do ponownej oceny materiału
dowodowego i „w zależności od uzyskanych wyników wypowiedzieć się w przedmiocie ewentualnego sprawstwa
i winy oskarżonego, tj. stwierdzić, czy jego zachowanie wypełniło wszystkie znamiona zarzuconego mu występku”.
Oznacza to, że wbrew formalnemu podaniu przez Sąd odwoławczy art. 454 § 1 KPK, a także zawartej w tym
przepisie reguły ne peius, w zaskarżonym orzeczeniu nie przesądzono tego, czy oskarżony Z.R. powinien zostać
skazany, czy też uniewinniony. Kwestię tę wprost Sąd odwoławczy pozostawił jako otwartą, a która miała dopiero
zostać rozstrzygnięta przez Sąd I instancji po ponownej ocenie materiału dowodowego zgodnie ze wskazaniami
Sądu odwoławczego. W takim przypadku nie zachodzi jednak podstawa uchylenia orzeczenia na podstawie art. 437
§ 2 KPK w zw. z art. 454 § 1 KPK. Sąd odwoławczy uchylając wyrok na powyższej podstawie i przekazując sprawę
do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji powinien definitywnie ustalić, że oskarżony popełnił zarzucane mu
przestępstwo. W tym celu Sąd odwoławczy zobowiązany był do samodzielnej oceny materiału dowodowego, a nawet
– w razie potrzeby – przeprowadzenia uzupełniającego postępowania dowodowego. Należy bowiem przypomnieć, że
sąd odwoławczy sam przeprowadza dowody, a nie – w celu ich przeprowadzenia – uchyla zaskarżony wyrok
i przekazuje sprawę sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd odwoławczy ani nie przesądzając winy oskarżonego Z.R., ani nie wykazując na tyle poważnych braków i wad
dotychczasowego postępowania, aby powodowały one konieczność powtórzenia czynności procesowych
dokonanych w toku rozprawy przed Sądem I instancji, naruszył art. 437 § 2 KPK. Ze względu na powyższe racje,
należało na podstawie art. 539e § 2 KPK w całości uchylić zaskarżony wyrok.
Ponownie rozpoznając sprawę Sąd odwoławczy zadba o to, by jednoznacznie i stanowczo ustalić kwestię
przypisania odpowiedzialności oskarżonemu Z.R., w razie potrzeby przeprowadzając niezbędne postępowanie
dowodowe.

Komentarz
Nie budzi najmniejszej wątpliwości, że prowadzenie własnego postępowania dowodowego przez Sąd Odwoławczy
stanowi regułę, zwłaszcza w świetle art. 452 § 2 KPK. Jedynie wyjątkowo, kiedy bez ponowienia wszystkich
dowodów nie jest możliwe wydanie trafnego rozstrzygnięcia, sąd odwoławczy może wyrok sądu I instancji uchylić
i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania. Warto wskazać, że w sprawie nie urzeczywistniły się również
pozostałe dwie przesłanki uzasadniające uchylenie wyroku Sądu I instancji i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania. Chodzi mianowicie o bezwzględną przyczynę odwoławczą, określoną dyspozycją art. 439 § 1 KPK,
a także konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości.

Wyrok Sądu Najwyższego z 25.6.2024 r., I KS 13/24,

Sąd odwoławczy ani nie przesądzając winy oskarżonego Z.R., ani nie wykazując na tyle poważnych braków i wad dotychczasowego postępowania, aby powodowały konieczność powtórzenia czynności procesowych dokonanych w toku rozprawy przed Sądem I instancji, naruszył art. 437 § 2 KPK. Ze względu na powyższe racje, należało na podstawie art. 539e § 2 KPK w całości uchylić zaskarżony wyrok.