Brak wymaganych uprawnień do prowadzenia pojazdów będący wykroczeniem

Brak wymaganych uprawnień do prowadzenia pojazdów jest zagadnieniem złożonym, obejmującym sytuacje, gdy osoba nie uzyskała, utraciła lub tymczasowo nie może korzystać z uprawnień. Publikacja omawia przypadki braku uprawnień w kontekście wykroczenia z art. 94 § 1 KW, na przykładzie A.B., skazanego za kierowanie pojazdem bez wymaganych uprawnień. Analizuje też kasację złożoną przez Rzecznika Praw Obywatelskich i decyzję Sądu Najwyższego w tej sprawie.

Tematyka: brak uprawnień, wykroczenie, art. 94 KW, kasacja, Sąd Najwyższy, Rzecznik Praw Obywatelskich, prawa jazdy, kierowanie pojazdem, uniewinnienie

Przez brak wymaganych uprawnień w rozumieniu art. 94 § 1 KW należy rozumieć zarówno sytuację, gdy dana
osoba w ogóle nie uzyskała uprawnień do prowadzenia pojazdu określonej kategorii w sposób wskazany
w przepisach Prawa o ruchu drogowym, utraciła je w wyniku cofnięcia i musi ponownie ubiegać się
o uzyskanie takich uprawnień lub posiadając de facto takie uprawnienia nie może w danej chwili ich
realizować i z nich korzystać z uwagi np. na ich czasowe „zawieszenie”, niepowodujące jednak ich
definitywnej utraty.
Opis stanu faktycznego
A.B. został obwiniony o to, że 19.10.2022 r., kierował pojazdem samochodowym B drogą publiczną nie posiadając
uprawnień do kierowania pojazdami, a mianowicie o wykroczenie określone w dyspozycji art. 94 § 1 KW w zw. z art.
4 ust. 1 pkt 1 lit. a i z art. 102 ust. 2 ustawy z 5.1.2011 r. o kierujących pojazdami (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 622; dalej:
KierujPojU).
Wyrokiem nakazowym z 13.2.2023 r., wydanym w sprawie V W 2580/22, Sąd Rejonowy w W. uznał obwinionego
winnym zarzucanego mu czynu, przy czym przyjął, że obwiniony prowadził pojazd mechaniczny na drodze
publicznej, nie mając do tego uprawnienia i za to skazał go, a na podstawie art. 94 § 1 KW wymierzył mu karę 2.000
złotych grzywny. Sąd orzekł ponadto, na podstawie art. 94 § 3 KW, środek karny w postaci zakazu prowadzenia
pojazdów mechanicznych na okres 6 miesięcy oraz orzekł o kosztach postępowania.
Powyższy wyrok uprawomocnił się 14.3.2023 r., nie będąc skarżony przez żadną ze stron postępowania.
Obecnie, od tego orzeczenia kasację, na korzyść obwinionego, złożył Rzecznik Praw Obywatelskich. Zaskarżając
wyrok w całości sformułował on zarzut rażącego i mającego istotny wpływ na jego treść naruszenia prawa
materialnego, a mianowicie dyspozycji art. 94 § 1 KW, polegającego na przyjęciu, że fakt prowadzenia pojazdu
mechanicznego po drodze publicznej bez uprzedniego odebrania dokumentu prawa jazdy po ustaniu przyczyny jego
zatrzymania i bez wniesienia opłaty ewidencyjnej, jest tożsamy z prowadzeniem pojazdu mechanicznego na drodze
publicznej bez posiadania do tego uprawnienia, podczas gdy tak określone zachowanie nie stanowi o realizacji
znamion wykroczenia stypizowanego w powołanym przepisie.
Stawiając tak opisany zarzut autor kasacji wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku nakazowego w całości
i uniewinnienie obwinionego od popełnienia przypisanego mu wykroczenia.
Sąd Najwyższy w sprawie A.B. obwinionego o wykroczenie z art. 94 § 1 KW w zw. z art. 4 ust. 1 pkt 1 lit. a w zw.
z art. 102 ust. 2 KierujPojU, po rozpoznaniu w Izbie Karnej 18.6.2024 r. na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 KPK
kasacji wniesionej na korzyść przez Rzecznika Praw Obywatelskich od wyroku nakazowego Sądu Rejonowego w W.
z 13.2.2023 r., w sprawie V W 2580/22), uchylił zaskarżony wyrok i uniewinnił A.B. od dokonania zarzucanego mu
czynu.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja Rzecznika Praw Obywatelskich jest oczywiście zasadna w stopniu wymaganym
przez art. 535 § 5 KPK, co umożliwiło jej rozpoznanie na posiedzeniu w składzie jednoosobowym (art. 15 § 4 KPW).
Zaskarżone orzeczenie zapadło z rażącą obrazą art. 94 § 1 KW, a mianowicie przepisu penalizującego zachowanie
polegające na prowadzeniu pojazdu mechanicznego, na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub strefie ruchu,
nie mając do tego uprawnienia.
Rozważania w odniesieniu do wskazanego uchybienia należy rozpocząć od poczynienia pewnych wstępnych uwag.
I tak, po pierwsze, decyzja administracyjna o zatrzymaniu A.B. prawa jazdy na okres trzech miesięcy wydana została
1.10.2020 r. samo zaś zatrzymanie prawa jazdy obejmowało okres od 10.9.2020 r. do 10.12.2020 r. Decyzja ta
została odebrana osobiście przez A.B. 9.10.2020 r. Mimo upływu okresu zatrzymania prawa jazdy, fizyczne jego
odebranie nastąpiło dopiero 20.10.2022 r.
Po drugie, w związku z powyższymi okolicznościami oceny zachowania A.B. niewątpliwie należało dokonywać nie
tylko przez pryzmat uregulowań obowiązujących w dacie popełnienia niesłusznie przypisanego mu wykroczenia, ale
też, jeżeli chodzi o rzeczywiste znaczenie (w rozumieniu skutków prawnych w przestrzeni uprawnień do prowadzenia
pojazdów) zatrzymania prawa jazdy i znaczenia fizycznego nieodebrania tego dokumentu po upływie okresu jego

zatrzymania, z regulacjami obowiązującymi w tamtym czasie. Zauważenia bowiem wymaga, że w czasie między
zatrzymaniem A.B. prawa jazdy, a zdarzeniem będącym przedmiotem niniejszego postępowania wykroczeniowego,
zmianie uległy m. in. przepisy KierujPojU, mogące rzutować na dotychczas wypracowane w orzecznictwie sądów
administracyjnych rozróżnienie między okresem faktycznego pozbawienia prawa jazdy, a czasem, w jakim
w rzeczywistości dana osoba pozostaje (fizycznie) bez prawa jazdy (vide art. 104a KierujPojU).
Po trzecie zaś i najważniejsze, w przedmiotowym postępowaniu koniecznym było odróżnienie sytuacji nieposiadania
przez kierującego pojazdem mechanicznym uprawnień do jego prowadzenia od sytuacji czasowego zatrzymania
prawa jazdy na podstawie art. 135 ust. 1 pkt 2 lit. a ustawy z 20.6.1997 r. - Prawo o ruchu drogowym (t.j. Dz.U.
z 2024 r. poz. 1251; dalej: PrDrog), a mianowicie w przypadku ujawnienia czynu polegającego na kierowaniu
pojazdem z prędkością przekraczającą dopuszczalną o więcej niż 50 km/h na obszarze zabudowanym. Choć akurat
kwestia ta pozostaje marginesowa, we wcześniejszych wersjach tekstu PrDrog, począwszy od 18.5.2015 r. do
4.12.2020 r., jednostką redakcyjną stanowiącą odpowiednik wskazanego artykułu był art. 135 ust. 1 pkt 1a lit.
a PrDrog i to na jego podstawie doszło do zatrzymania A.B. prawa jazdy.
Przechodząc do meritum, zgodnie ze stanowiskiem wyrażonym przez Sąd Najwyższy w wyroku z 19.3.2019 r.,
w sprawie IV KK 59/19,
„przez brak wymaganych uprawnień w rozumieniu art. 94 § 1 KW należy rozumieć
zarówno sytuację, gdy dana osoba w ogóle nie uzyskała uprawnień do prowadzenia pojazdu określonej kategorii
w sposób wskazany w przepisach ustawy Prawo o ruchu drogowym, utraciła je w wyniku cofnięcia i musi ponownie
ubiegać się o uzyskanie takich uprawnień lub posiadając de facto takie uprawnienia nie może w danej chwili ich
realizować i z nich korzystać z uwagi np. na ich czasowe zawieszenie, niepowodujące jednak ich definitywnej utraty”.
Na gruncie przepisów obowiązujących we wrześniu 2020 r., kiedy to doszło do fizycznego zatrzymania A.B.
dokumentu prawa jazdy (zatrzymanie oraz zwrot prawa jazdy drogą elektroniczną odbywa się dopiero od wejścia
w życie ustawy z 14.8.2020 r. o zmianie ustawy – Prawo o ruchu drogowym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.
z 2020 r. poz. 1517), to znaczy od 5.12.2020 r., na podstawie dodanego na jej mocy art. 135b PrDrog),
w orzecznictwie sądów administracyjnych przyjmowano konsekwentnie, że wyłącznie okres faktycznego pozbawienia
prawa jazdy wynikający wprost z określonych tytułów prawnych jak wyrok, postanowienie czy decyzja
administracyjna przesądza o terminie pozbawienia prawa jazdy, a nie czas, w jakim w rzeczywistości osoba
pozostawała bez prawa jazdy (vide: wyrok NSA z 24.10.2012 r., I OSK 24/12,
oraz z 17.11.2008 r., I OSK
1457/07,
czy wyrok WSA w Bydgoszczy z 21.11.2013 r., II SA/Bd 1009/23 oraz z 6.9.2022 r., II SA/Bd
659/22,
).
W rzeczywistości więc, tylko w okresie od 10.9.2020 r. do 10.12.2020 r. (czyli wynikającym z decyzji administracyjnej)
A.B. „nie posiadał uprawnień” do kierowania pojazdami mechanicznymi. Natomiast po upływie tego okresu odzyskał
je, niezależnie od tego, czy odebrał dokument prawa jazdy ze stosownego urzędu i fizycznie nim dysponował.
Tym samym zasadne jest przyjęcie, że 19.10.2022 r., wbrew stanowisku Sądu Rejonowego, A.B. posiadał stosowne
uprawnienia, tyle, że nie posiadał przy sobie dokumentu ich potwierdzającego, co jednak nie jest wystarczające dla
przyjęcia wypełnienia znamion z art. 94 § 1 KW.
Mając na względzie przedstawione powyżej rozważania wymagają stwierdzenia, że kasację wniesioną przez
Rzecznika Praw Obywatelskich ocenić należało jako oczywiście zasadną.
Czyn przypisany A.B. nie wyczerpywał znamion wykroczenia z art. 94 § 1 KW w zw. z art. 4 ust. 1 pkt 1 lit. a w zw.
z art. 102 ust. 2 KierujPojU, wobec czego zaskarżony wyrok nakazowy należało uchylić, a obwinionego uniewinnić od
postawionego mu zarzutu.

Komentarz
Na tle rozpoznawanej sprawy jawi się bezsporne twierdzenie, którego niepodobna poważyć, sąd orzekający rażąco
naruszył prawo przez przypisanie obwinionemu nieistniejącego według stanu faktycznego wykroczenia polegającego
na kierowaniu pojazdem samochodowym drogą publiczną bez wymaganych uprawnień. Tylko czujność Rzecznika
Praw Obywatelskich wyrażona trafnością wywodu kasacyjnego i wnikliwość Sądu Najwyższego zaowocowały
uwolnieniem A.B. od poniesienia nieuprawnionych konsekwencji.

Wyrok Sądu Najwyższego z 18.6.2024 r., II KK 201/24,

Kasacja Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawie braku wymaganych uprawnień do prowadzenia pojazdów przyniosła uniewinnienie A.B. od zarzutów wykroczenia. Wyrok Sądu Najwyższego uchylił wcześniejsze orzeczenie, podkreślając istotne rozróżnienie między brakiem uprawnień a czasowym zatrzymaniem prawa jazdy. Sprawa ta rzuca światło na ważne prawne aspekty dotyczące posiadania uprawnień do prowadzenia pojazdów.