Nienależyta obsada sądu bezwzględną przyczyną odwoławczą

Nienależyta obsada sądu w rozumieniu prawa stanowi istotną przyczynę odwoławczą, szczególnie gdy prowadzi do naruszenia standardów niezawisłości i bezstronności. Artykuł przedstawia analizę przypadku, w którym Sąd Najwyższy zdecydował o wznowieniu postępowania z uwagi na wątpliwości co do obsady sądu. Przedstawione są kluczowe argumenty i uchwały, które legitymizują takie decyzje. Publikacja stanowi istotne źródło wiedzy dla prawników oraz osób zainteresowanych tematyką sądownictwa.

Tematyka: nienależyta obsada sądu, Sąd Najwyższy, wznowienie postępowania, bezwzględna przesłanka odwoławcza, standardy niezawisłości, standardy bezstronności

Nienależyta obsada sądu w rozumieniu art. 439 § 1 pkt 2 KPK zachodzi także wtedy, gdy w składzie sądu
bierze udział osoba powołana na urząd sędziego w sądzie powszechnym albo wojskowym na wniosek KRS
ukształtowanej w trybie określonym przepisami ustawy z 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie
Sądownictwa, jeżeli wadliwość procesu powoływania prowadzi, w konkretnych okolicznościach, do
naruszenia standardu niezawisłości i bezstronności w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej, art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej oraz art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw
człowieka i podstawowych wolności. Każdorazowo zatem, o ile sąd stanie przed koniecznością zbadania
przesłanki należytej obsady sądu, wątpliwość powyższa powinna znaleźć swoje rozstrzygnięcie przez
przeprowadzenie stosownego testu.
Opis stanu faktycznego
Wyrokiem Sądu Apelacyjnego w K. z 5.7.2022 r., wydanym w sprawie II AKa 154/21, wskutek apelacji
wywiedzionych przez obrońców, zmieniono, w części dotyczącej wymiaru kary pozbawienia wolności orzeczonej
wobec P.R., wyrok Sądu Okręgowego w Krakowie z 8.12.2020 r., wydany w sprawie III K 221/15, którym uznano
skazanych za winnych popełnienia m.in. przestępstw z art. 258 § 3 KK w zw. z art. 64 § 1 KK (w przypadku P.R.)
oraz z art. 258 § 1 KK (w przypadku A.G. i A.M.).
15.4.2024 r. do Sądu Najwyższego wpłynęło pismo obrońcy skazanego P.R., w którym wniósł o rozważenie
zasadności wznowienia z urzędu postępowania zakończonego wyrokiem Sądu Apelacyjnego w K. z 5.7.2022 r., II
AKa 154/21, albowiem wskazane orzeczenie zostało wydane przez Sąd Apelacyjny orzekający w składzie
nienależycie obsadzonym, tj. z udziałem K.W. sędzi SA, co do której Sąd Najwyższy m.in. w wyroku z 18.10.2023 r.,
III KK 60/23,
, stwierdził, że z uwagi na procedurę powołania na stanowisko sędziego Sądu Apelacyjnego, nie
daje ona gwarancji niezawisłości i bezstronności.
Wskazując na powyższe, obrona wniosła o wznowienie powyższego postępowania.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu 221/15 postanowił wznowić postępowanie w sprawie, uchylić wyrok Sądu
Apelacyjnego w K. z 5.7.2022 r., II AKa 154/21, w stosunku do P.R., a także w odniesieniu do A.G. i A.M. oraz
sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w K. do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego wniosek jest zasadny.
W przedmiotowym postępowaniu oceny i rozważenia wymagało to, czy w sprawie, na etapie postępowania
odwoławczego, zaistniała okoliczność stanowiąca bezwzględną przesłankę odwoławczą opisaną w art. 439 § 1 pkt 2
KPK, a mianowicie nienależyta obsada sądu, skoro w jego składzie zasiadała Sędzia SA K.W., a więc sędzia
powołana na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej w trybie określonym przepisami ustawy
z 8.12.2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz.
3).
Dokonując rozważań w omawianej przestrzeni należy uznać, że bezsprzecznie Sąd Najwyższy związany jest
uchwałą trzech połączonych Izb: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego
z 23.1.2020 r. (BSA I-4110-1/20), zgodnie z którą: „Nienależyta obsada sądu w rozumieniu art. 439 § 1 pkt 2 KPK
zachodzi także wtedy, gdy w składzie sądu bierze udział osoba powołana na urząd sędziego w sądzie powszechnym
albo wojskowym na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej w trybie określonym przepisami ustawy
z 8.12.2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz.
3), jeżeli wadliwość procesu powoływania prowadzi, w konkretnych okolicznościach, do naruszenia standardu
niezawisłości i bezstronności w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, art. 47 Karty Praw
Podstawowych Unii Europejskiej oraz art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności”.
Każdorazowo zatem, o ile sąd stanie przed koniecznością zbadania przesłanki należytej obsady sądu, wątpliwość
powyższa powinna znaleźć swoje rozstrzygnięcie przez przeprowadzenie stosownego testu.
Nie sposób nie dostrzegać jednak i tego, że problematyka ta w kontekście zasiadania w konkretnych składach Sądu
Apelacyjnego w K. sędziego K.W. tego Sądu, była już kilkakrotnie przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego.
Każdorazowo zakończyły się one stwierdzeniem, że sąd, w którego składzie zasiadała wskazana sędzia, był
nienależycie obsadzony w rozumieniu art. 439 § 1 pkt 2 KPK.

Od tego czasu sytuacja dokumentacyjna w omawianej przestrzeni nie uległa zmianie.
Od 28.12.2017 r. do 1.2.2020 r., a później na czas nieokreślony, sędzia K.W. była delegowana do orzekania
w Sądzie Apelacyjnym w K. 15.1.2018 r. została powołana do pełnienia funkcji Wiceprezesa Sądu Okręgowego w K.,
a 1.10.2020 r. (jeszcze w trakcie delegacji) powołano ją do pełnienia funkcji Wiceprezesa Sądu Apelacyjnego w K.
4.2.2021 r. otrzymała nominację na sędziego Sądu Apelacyjnego w K.
Jak wskazano w cytowanej już uchwale Sądu Najwyższego z 2.6.2022 r. „z pewnością dla oceny w ramach trzeciego
etapu testu znaczenie ma równoczesność (lub zbliżony czas) uruchomienia drogi awansowej z objęciem ważnego
stanowiska w administracji sądowej w drodze arbitralnej decyzji Ministra Sprawiedliwości”.
Trudno nie dostrzec w tym kontekście, że Minister Sprawiedliwości powierzył wykonywanie jednego z najwyższych
stanowisk w hierarchii funkcyjnej sądów powszechnych osobie, której przydatność do wykonywania obowiązków
sędziego sądu apelacyjnego była dopiero badana przez odbywanie delegacji w tym sądzie.
W pełni słuszna jest zatem konstatacja o „zdecydowanym przyspieszeniu” kariery zawodowej sędziego K.W. po 2018
r. Przy tym, jednocześnie, trudno nie dostrzec zbieżności czasowej owego przyspieszenia z faktem udzielenia
poparcia dla ówczesnej Prezes Sądu Okręgowego w K. w kandydowaniu do nowotworzonej wówczas Krajowej Rady
Sądownictwa.
Podkreślić wypada też, że taki ekstremalnie szybki proces awansu administracyjnego, w zasadzie, był zjawiskiem
nieznanym przed 2016 rokiem. Sięganie w procedurze awansowej po osoby dopiero delegowane do orzekania
w danym sądzie, bez nominacji na sędziego tego sądu, w istocie oznacza brak zaufania ze strony kierownictwa
resortu, in gremio, do wszystkich sędziów danej jednostki. W tym kontekście, dla odmiany, powierzenie stanowiska
osobie z zewnątrz wskazuje na to, że cieszy się ona takim zaufaniem.
Sam proces nominacyjny osoby testowanej toczył się też w warunkach, które nie mogły nie nasuwać wątpliwości, co
najmniej do oceny moralnej, decyzji o ubieganiu się o awans sędziowski w procedurze prowadzonej przed Krajową
Radą Sądownictwa powołaną ustawą z 2017 r. Miał on bowiem miejsce już po uchwale trzech połączonych Izb:
Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z 23.1.2020 r. (sędzia otrzymała
nominację na sędziego Sądu Apelacyjnego 4.2.2021 r.) znała więc prezentowany w niej pogląd, jaki wpływ może
mieć odebranie nominacji uzyskanej w tak wadliwym procesie nominacyjnym na ocenę nienależytej obsady sądu
w konkretnej sprawie (w rozumieniu art. 439 § 1 pkt 2 KPK). Znane jej były też okoliczności związane z odmową
opiniowania awansów sędziowskich przez Kolegium Sądu Okręgowego w K.
W omówionej sytuacji, tak jak i w przypadku dwóch już wcześniej przeprowadzonych testów i w niniejszej sprawie,
stwierdzić należało, że okoliczności, w jakich K.W. sędzia Sądu Apelacyjnego w K. została powołana na kolejne
stanowisko sędziowskie, mogą wzbudzić w przekonaniu jednostek uzasadnione wątpliwości co do niezależności od
czynników zewnętrznych składu sądu utworzonego z jej udziałem, a w szczególności, od bezpośrednich lub
pośrednich wpływów władzy wykonawczej.
Kierując się powyższą argumentacją i w niniejszej sprawie przyjąć należało, że Sąd Odwoławczy rozpoznający ją był
nienależycie obsadzony w rozumieniu art. 439 § 1 pkt 2 KPK.
Wobec zachodzenia wskazanej powyżej bezwzględnej przesłanki odwoławczej, postępowanie w sprawie
prowadzonej przed Sądem Apelacyjnym w K. należało wznowić i wydany w tej sprawie wyrok uchylić w całości,
a sprawę przekazać Sądowi Apelacyjnemu w K. do ponownego rozpoznania.

Komentarz
Zawsze należy pamiętać, że głównym zadaniem sądów jest funkcja kontrolna. Z jednej strony kontrola
przestrzegania obowiązującego prawa przez obywateli, z drugiej zaś, kontrola przestrzegania praw obywatelskich
przez Państwo i jego funkcjonariuszy. Funkcji tej nie da się realizować bez zachowania niezawisłości i przekonania
obywateli, że sprawujące wymiar sprawiedliwości sądy są rzeczywiście bezstronne. Określonego standardu
w żadnym razie nie można osiągnąć w warunkach nienależycie obsadzonego Sądu Odwoławczego.

Wyrok Sądu Najwyższego z 18.6.2024 r., III KO 56/24,

Kontrola przestrzegania prawa oraz zapewnienie obywatelom niezależności i bezstronności sądów stanowią fundament funkcji sądów. Nienależyta obsada sądu odwoławczego może prowadzić do znacznego naruszenia standardów wymiaru sprawiedliwości. Wyrok Sądu Najwyższego potwierdza konieczność przeprowadzenia dokładnego testu przesłanki należytej obsady sądu w celu zapewnienia rzetelności postępowania.