Prawidłowe zawiadomienie oskarżonego o rozprawie realizacją prawa do obrony

Prawidłowe zawiadomienie oskarżonego o terminie i miejscu rozprawy jest kluczowe dla realizacji jego prawa do obrony. Brak prawidłowego zawiadomienia może skutkować koniecznością unieważnienia czynności procesowych. Artykuły KPK, takie jak 117 § 1 i 2 oraz 374 § 1, precyzują warunki konieczne do uznania zawiadomienia za prawidłowe. W kontekście sprawy oskarżonego K.B. Sąd Najwyższy uznał rażące naruszenie tych przepisów, co doprowadziło do uchylenia wyroku i ponownego rozpoznania sprawy.

Tematyka: prawidłowe zawiadomienie, obrona oskarżonego, Kodeks postępowania karnego, Sąd Najwyższy, rażące naruszenie

Wprawdzie od 1.7.2015 r. oskarżony ma prawo a nie obowiązek (jeżeli sprawa nie dotyczy zbrodni lub gdy
przewodniczący albo sąd nie uzna jego obecności za obowiązkową) brania udziału w rozprawie (art. 374
KPK), jednak, aby móc to prawo zrealizować, musi być prawidłowo zawiadomiony o jej terminie i miejscu
(art. 117 § 1 KPK), a gdy brak jest w tym zakresie dowodu, to czynności tej nie powinno się przeprowadzać
(art. 117 § 2 KPK).
Opis stanu faktycznego
K.B. został oskarżony o to, że:
1. 30.7.2023 r. w E., działając wspólnie i w porozumieniu z inną osobą, zastosował przemoc D.M. czym naraził
pokrzywdzonego na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia, tj. o czyn z art. 191 § 1 KK w zb. z art. 158 §
1 KK, w zw. z art. 11 § 2 KK,
2. 19.8.2023 r. w E., działając wspólnie i w porozumieniu z inną osobą dokonał rozboju na osobie B.J. rabując
pieniądze w kwocie 23 zł, przy czym przyjęto ten czyn za wypadek mniejszej wagi, tj. o czyn z art. 280 § 1 KK
w zw. z art. 283 KK.
Wyrokiem z 12.12.2023 r., w sprawie II K 618/23 Sąd Rejonowy w E. oskarżonego K.B. uznał za winnego obu
czynów, przy czym za pierwszy wymierzył mu karę 8 miesięcy pozbawienia wolności, a za drugi wymierzył mu karę 3
miesięcy pozbawienia wolności. Następnie połączył kary jednostkowe i orzekł wobec oskarżonego K.B. karę łączną 1
roku pozbawienia wolności.
Wyrok ten nie został zaskarżony przez żadną ze stron i uprawomocnił się 20.12.2023 r.
Kasację na korzyść skazanego K.B. wniósł Prokurator Generalny, który zaskarżając wyrok w całości, na podstawie
art. 523 § 1 KPK, art. 526 § 1 KPK i art. 537 § 1 i 2 KPK, zarzucił rażące i mogące mieć istotny wpływ na treść
wyroku naruszenie przepisów prawa karnego procesowego, a mianowicie art. 117 § 1 i 2 KPK w zw. z art. 374 § 1
KPK i art. 6 KPK, a także naruszenie przepisu prawa karnego materialnego, a mianowicie art. 86 § 1 KK.
W konkluzji skarżący wniósł o uchylenie wyroku w odniesieniu do skazanego K.B. w całości i przekazanie sprawy
Sądowi Rejonowemu w E. do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść skazanego, uchylił
zaskarżony wyrok w stosunku do oskarżonego K.B. i sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu w E. do ponownego
rozpoznania.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego rację ma Prokurator Generalny twierdząc, że w sprawie doszło do rażącego naruszenia
przepisów prawa procesowego, a mianowicie art. 117 § 1 i 2 KPK w zw. z art. 374 § 1 KPK i art. 6 KPK, jak również
rażącej obrazy prawa karnego materialnego w postaci art. 86 § 1 KK, stąd też kasację wniesioną na korzyść
skazanego K.B. należało uznać za oczywiście zasadną i uwzględnić ją w trybie przepisu art. 535 § 5 KPK.
Z treści protokołu rozprawy z 12.12.2023 r. wynika, że rozpoznanie sprawy nastąpiło pod nieobecność oskarżonego
K.B., który nie stawił się, korespondencja wróciła z adnotacją „zwrot, nie podjęto w terminie”. Wobec powyższego
Sąd postanowił „na podstawie art. 139 § 1 KPK korespondencję w postaci wezwania na rozprawę oraz odpis aktu
oskarżenia kierowaną m.in. do oskarżonego K.B. złożyć do akt ze skutkiem doręczenia, albowiem oskarżony nie
podjął korespondencji pod wskazanym przez siebie adresem do doręczeń, będąc uprzednio pouczony
o konsekwencjach zmiany miejsca zamieszkania lub nie przebywania pod tym adresem”. Jednocześnie na mocy art.
374 § 1 KPK Sąd postanowił prowadzić rozprawę mimo nieobecności oskarżonego K.B. Przeprowadzona pod
nieobecność oskarżonego w tym dniu rozprawa zakończyła się wydaniem wobec niego wyroku skazującego.
Tymczasem brak było podstaw do takiego stwierdzenia, a tym samym do prowadzenia rozprawy pod nieobecność
oskarżonego. Stanowisko to wynika z następujących okoliczności. W toku postępowania przygotowawczego podczas
przesłuchania 30.7.2023 r. w charakterze podejrzanego K.B. podał jako adres zameldowania, adres zamieszkania
i adres dla doręczeń w kraju. Z kolei podczas dwukrotnego przesłuchania w tym samym charakterze 24.8.2023 r.
podał jako adres zamieszkania E., ul. S., ale już jako adres zameldowania, a jednocześnie adres do obioru
korespondencji D. Sąd zarządził doręczenie oskarżonemu K.B. odpisu aktu oskarżenia wraz z wezwaniem do
złożenia wniosków dowodowych i pouczeniem o uprawnieniach i obowiązkach na adres E., ul. S. Jak już wyżej

wskazano, oskarżony K.B. na rozprawę główną nie stawił się, a Sąd uznał, że został on prawidłowo zawiadomiony
o jej terminie, mimo iż do protokołu przesłuchania go jako podejrzanego podał adres do korespondencji D.
W tych okolicznościach nie może budzić wątpliwości, że wysłanie zawiadomienia o rozprawie na inny niż wskazany
przez samego oskarżonego adres do odbioru korespondencji nie spełnia warunku prawidłowego poinformowania go
o jej terminie, niezbędnego dla prowadzenia postępowania pod nieobecność oskarżonego. Wprawdzie od 1.7.2015 r.
oskarżony ma prawo, a nie obowiązek (jeżeli sprawa nie dotyczy zbrodni lub gdy przewodniczący albo sąd nie uzna
jego obecności za obowiązkową) brania udziału w rozprawie (art. 374 KPK), jednak, aby móc to prawo zrealizować,
musi być prawidłowo zawiadomiony o jej terminie i miejscu (art. 117 § 1 KPK), a gdy brak jest w tym zakresie
dowodu, to czynności tej nie powinno się przeprowadzać (art. 117 § 2 KPK). W świetle obowiązujących przepisów
można zatem prowadzić rozprawę pod nieobecność oskarżonego, którego udział w rozprawie nie jest obowiązkowy
tylko wówczas, gdy został on prawidłowo, a więc w sposób zgodny z treścią przepisów zawartych w rozdziale 15
Kodeksu postępowania karnego, zawiadomiony o jej czasie i miejscu. Nieprawidłowe powiadomienie jest z kolei
równoznaczne z niepowiadomieniem o terminie rozprawy i w rezultacie zawsze rodzi konieczność zaniechania jej
przeprowadzenia, o czym wprost stanowi przepis art. 117 § 2 KPK (wyrok Sądu Najwyższego z 9.10.2020 r., IV KK
283/20,
).
Zaskarżany kasacją wyrok został nadto wydany z rażącym naruszeniem przepisu prawa karnego materialnego,
a mianowicie art. 86 § 1 KK.
Zgodnie z treścią przepisu art. 86 § 1 KK – w brzmieniu nadanym przez art. 38 ustawy z 19.6.2020 r. o dopłatach do
oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz
o uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem COVID-19 (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz.
2141) – karę łączną wymierza się w granicach powyżej najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne
przestępstwa do ich sumy.
Wymieniona powyższą nowelizacją zmiana weszła w życie 24.6.2020 r., a zatem obowiązywała w dacie popełnienia
przez oskarżonego zarzucanych mu czynów, a mianowicie 30.7.2023 r. i 19.8.2023 r. Uwzględniając zatem
wysokość podlegających łączeniu kar jednostkowych, tj. 8 miesięcy pozbawienia wolności za czyn z art. 158 § 1 KK
oraz 3 miesięcy pozbawienia wolności za czyn z art. 280 § 1 KK w zw. z art. 283 KK, Sąd Rejonowy mógł orzec karę
łączną pozbawienia wolności w wymiarze nie niższym niż 9 miesięcy – do 11 miesięcy pozbawienia wolności.
Tymczasem Sąd orzekł karę łączną pozbawienia wolności w wymiarze roku, co jest uchybieniem niewątpliwie
rażącym i mającym istotny wpływ na treść orzeczenia. Art. 86 § 1 KK wyznacza dolną i górną granicę kary łącznej
możliwej do orzeczenia na podstawie uprzednio orzeczonych kar jednostkowych, a jej wymierzenie poniżej dolnej
granicy lub powyżej górnej granicy stanowi przyczynę uchylenia zaskarżonego wyroku w toku postępowania
kasacyjnego (wyrok Sądu Najwyższego z 1.4.2021 r., III KK 79/21,
).
Wskazane przez Prokuratora Generalnego i opisane w zarzucie kasacji uchybienie miało rażący charakter i istotnie
wpłynęło na treść wyroku w zaskarżonej części, gdyż spowodowało doznanie przez oskarżonego dolegliwości
większej, niż powinno to nastąpić w sytuacji prawidłowego zastosowania normy art. 86 § 1 KK.
Mając powyższe na uwadze, uznać należało, że kasacja Prokuratora Generalnego wniesiona na korzyść
oskarżonego K.B. zasługuje na uwzględnienie.
Konsekwencją tej oceny była konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku Sądu Rejonowego w E. i przekazania
sprawy do ponownego rozpoznania temu Sądowi, który w toku postępowania pierwszoinstancyjnego będzie miał na
względzie przedstawione powyżej wnioski i spostrzeżenia.

Komentarz
Tło rozpoznawanej sprawy jawi bezsporne twierdzenie, że Prokurator Generalny trafnie wskazał, iż nieprawidłowe
zawiadomienie oskarżonego o terminie rozprawy oraz prowadzenie jej pod jego nieobecność stanowi rażące
uchybienie. Pozbawiło bowiem oskarżonego K.B. prawa do udziału w rozprawie. Owo postąpienie stanowi
jednocześnie obrazę dyspozycji art. 117 § 1 i 2 KPK w zw. z art. 374 § 1 KPK. Konsekwencją tej obrazy było również
naruszenie wynikającego z art. 6 KPK prawa oskarżonego do obrony, skoro przez uniemożliwienie mu osobistego
uczestnictwa w rozprawie, nie mógł on składać wyjaśnień, oświadczeń i wniosków, czy też zaskarżyć wyroku
i doprowadzić do skontrolowania go przez Sąd II instancji.

Wyrok Sądu Najwyższego z 17.7.2024 r., IV KK 201/24,

Decyzja Sądu Najwyższego w sprawie oskarżonego K.B. podkreśla znaczenie przestrzegania procedur zawiadamiania oskarżonych o terminach rozpraw. Rażące naruszenie tych przepisów może prowadzić do uchylenia wyroku i konieczności ponownego rozpatrzenia sprawy. W kontekście obowiązujących przepisów KPK, zapewnienie oskarżonemu prawa do obrony odgrywa kluczową rolę w zapewnieniu sprawiedliwości.