Skutki przedwczesnej odmowy wszczęcia postępowania

Tematyka: odmowa wszczęcia postępowania, skarga publiczna, śledztwo, dochodzenie, wyrok sądu, kasacja, Sąd Najwyższy, postępowanie karne, zarzuty, decyzje sądów

Postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego nie zamyka drogi do oskarżenia, nie
powoduje konsumpcji skargi publicznej, a więc nie stanowi przeszkody do wszczęcia śledztwa lub
dochodzenia w razie uzyskania nowych informacji, dodatkowych danych, w świetle których zachodzi
uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa albo jeśli organ procesowy dokona odmiennej oceny
tych informacji, uznając decyzję o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego za przedwczesną,
niezasadną, instrumentalnie podjętą, etc.
Opis stanu faktycznego
Wyrokiem z 31.5.2021 r., II K 48/20, Sąd Okręgowy w S. uznał A.A. winnym czynu z art. 258 § 1 KK, za który
wymierzył mu karę 2 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności oraz czynu z art. 204 § 1 i 2 KK w zw. z art. 12 § 1 KK,
w zw. z art. 65 § 1 KK, za który wymierzył mu karę 3 lat pozbawienia wolności oraz grzywnę w wymiarze 400 stawek
dziennych, przyjmując wysokość jednej stawki na 30 złotych. Sąd wymierzył oskarżonemu karę łączną 4 lat
pozbawienia wolności, a także orzekł wobec niego przepadek równowartości korzyści majątkowej osiągniętej
z przestępstwa w kwocie 108 042 zł.
Tym samym wyrokiem Sąd Okręgowy w S. uznał M.D. winną czynu z art. 204 § 1 i 2 KK w zw. z art. 12 § 1 KK, w zw.
z art. 65 § 1 KK i za to wymierzył jej karę 10 miesięcy pozbawienia wolności oraz grzywnę w wysokości 300 stawek
dziennych, przyjmując wysokość jednej stawki na 20 złotych. Sąd warunkowo zawiesił wykonanie orzeczonej kary
pozbawienia wolności wobec wyżej wymienionej na okres próby wynoszący 2 lata oraz orzekł wobec niej przepadek
równowartości korzyści majątkowej osiągniętej z przestępstwa w wysokości 37 750 zł.
Po rozpoznaniu apelacji prokuratora i obrońców oskarżonych, wyrokiem z 10.5.2023 r., II AKa 208/21, Sąd
Apelacyjny w B. zmienił wyrok Sądu Okręgowego w S. w stosunku do A.A., eliminując z opisu czynu dane osobowe
M.D. i zastępując je sformułowaniem z inną osobą.
Tym samym wyrokiem Sąd Apelacyjny w B. zmienił wyrok Sądu Okręgowego w S. w stosunku do M.D. umarzając
postępowanie karne na podstawie art. 17 § 1 pkt 9 KPK.
Kasacje od wyroku Sądu odwoławczego wnieśli obrońca oskarżonego A.A. oraz oskarżyciel publiczny na niekorzyść
M.D.
Obrońca A.A. zaskarżył wyrok w zakresie przypisanych oskarżonemu czynów, zarzucając mu rażące naruszenie
prawa procesowego mające istotny wpływ na treść wyroku, a mianowicie obrazę art. 433 § 2 KPK w zw. z art. 457 §
3 KPK.
W oparciu o zarzuty obrońca oskarżonego wniósł o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego w B. i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania.
W odpowiedzi na kasację prokurator wniósł o jej oddalenie, jako oczywiście bezzasadnej.
Oskarżyciel publiczny zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego w B. na niekorzyść M.D., zarzucając mające wpływ na
treść rozstrzygnięcia rażące naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 17 § 1 pkt 9 KPK.
W oparciu o zarzuty oskarżyciel publiczny wniósł o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego w B. i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionych w stosunku do skazanego A.A. przez obrońcę, a w stosunku do
M.D. przez prokuratora, uchylił zaskarżony wyrok w części odnoszącej się do M.D. i w tym zakresie przekazał sprawę
Sądowi Apelacyjnemu w B. do ponownego rozpoznania oraz oddalił kasację obrońcy A.A., jako oczywiście
bezzasadną.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego zarzuty podniesione w kasacji obrońcy A.A. okazały się oczywiście bezzasadne,
a powody tego rozstrzygnięcia zostały w zgodzie ze standardem wynikającym z art. 535 § 3 KPK wskazane
w ustnych motywach wyroku. Zasadny okazał się natomiast podniesiony w kasacji oskarżyciela publicznego zarzut
rażącego naruszenia przepisu art. 17 § 1 pkt 9 KPK, polegający na niezasadnym przyjęciu przez Sąd odwoławczy,
że w zakresie zarzuconego M.D. czynu z art. 204 § 2 KK w zw. z art. 65 § 1 KK, w zw. z art. 12 § 1 KK brak było
skargi uprawnionego oskarżyciela. Konsekwencją stwierdzenia powyższego uchybienia było uchylenie wyroku Sądu

Apelacyjnego w B. w zakresie odnoszącym się do M.D. i przekazanie sprawy w tej części do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w B.
Podstawą stwierdzenia przez Sąd odwoławczy wystąpienia w sprawie braku skargi uprawnionego oskarżyciela
w rozumieniu art. 17 § 1 pkt 9 KPK było przyjęcie, że skoro odmówiono wszczęcia postępowania, a następnie nie
wydano postanowienia o jego podjęciu w warunkach wskazanych w art. 327 § 1 KPK, prowadzono zaś inne
postępowanie przygotowawcze, w ramach którego przedstawiono oskarżonej zarzuty, to prokurator nie miał
uprawnienia do wniesienia skargi (aktu oskarżenia), a także nie mógł go uzyskać w sposób dorozumiany przez
kontynuowanie czynności procesowych lub ich prowadzenie w innym postępowaniu.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażono trafny pogląd, że prowadzenie postępowania przygotowawczego,
które nie zostało w sprawie wszczęte, a więc jeszcze nie zaistniało, nie wymaga wydania przez prokuratora
postanowienia o podjęciu na nowo tego postępowania (wyrok Sądu Najwyższego z 17.6.2021 r., IV KK 633/19,
). Gdyby konieczne było w takiej sytuacji wydanie takiego postanowienia to odesłanie do odpowiedniego
stosowania art. 327 § 1 KPK zdanie pierwsze byłoby zbędne, albowiem przepis ten stosowany byłby wprost.
W obowiązującym stanie prawnym odmowa wszczęcia postępowania przygotowawczego nie jest procesową formą
zrzeczenia się przez oskarżyciela publicznego prawa do oskarżania, lecz stwierdzeniem braku podstaw do
wszczynania w tej sprawie postępowania karnego.
Przypomnieć należało, że w niniejszej sprawie postępowanie karne zostało wszczęte postanowieniem w sprawie
grupy przestępczej zajmującej się ułatwianiem prostytucji na terenie E. i S., a 20.12.2019 r. postępowanie zostało
przekazane do dalszego prowadzenia przez Podlaski Wydział Zamiejscowy ds. Przestępczości Zorganizowanej
i Korupcji PK w B. Oskarżonej przedstawiono zarzut w ramach czynności procesowych podejmowanych w tym
właśnie postępowaniu 9.6.2020 r. Do tego śledztwa dołączone zostały w toku postępowania także inne materiały,
m.in. z postępowania, w którym uprzednio, tj. 19.7.2018 r. wydano postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa,
a więc materiały sprawy, w której nie doszło do uruchomienia formalnej drogi procesowej, a także jak wynika z tych
dokumentów nie podejmowano czynności procesowych realnie skierowanych przeciwko oskarżonej, które można by
traktować za równoważne z wszczęciem postępowania w rozumieniu art. 308 KPK, czy w jakimkolwiek innym trybie.
Jest oczywiste, że przez odmowę wszczęcia śledztwa nie mogło dojść do konsumpcji skargi publicznej, w rozumieniu
w jakim przedstawił to Sąd odwoławczy. Skoro więc do wszczęcia postępowania nie doszło, a postępowanie
przygotowawcze w tym zakresie się nie toczyło, to oskarżyciel nie skonsumował swego uprawnienia do skargi, a więc
nie istniała przeszkoda procesowa do tego by postępowanie karne w razie konieczności wszcząć i prowadzić. Jak
trafnie wskazał SN w wyroku z 17.6.2021 r., IV KK 633/19,
: „niepodjęcie na nowo postępowania
przygotowawczego w sprawie, w której wcześniej odmówiono jego wszczęcia nie wywołuje takiego skutku, jak
niepodjęcie na nowo postępowania, które wcześniej zostało prawomocnie umorzone, tj. nie powoduje wygaśnięcia
skargi publicznej” (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 9.10.2008 r., V KK 252/08,
). Znaczenie podstawowe ma
to, że postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego nie zamyka drogi do oskarżenia, nie
powoduje konsumpcji skargi publicznej, a więc nie stanowi przeszkody do wszczęcia śledztwa lub dochodzenia
w razie uzyskania nowych informacji, dodatkowych danych, w świetle których zachodzi uzasadnione podejrzenie
popełnienia przestępstwa albo jeśli organ procesowy dokona odmiennej oceny tych informacji, uznając decyzję
o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego za przedwczesną, niezasadną, instrumentalnie podjętą, itd.

Komentarz
Na tle rozpoznawanej sprawy jawi się bezsporne twierdzenie, że za błędne należało uznać stanowisko, które oparto
na założeniu, iż odmowa wszczęcia postępowania jest formą równoważną umorzeniu postępowania
przygotowawczego. Tymczasem z procesowego punktu widzenia oczywistym jest, że odmowa wszczęcia śledztwa
czy dochodzenia nie jest zdarzeniem procesowo równoważnym decyzji o zakończeniu, przez umorzenie, trwającego
już postępowania przygotowawczego. Równocześnie godzi się wskazać trafność poglądu skarżącego, że
stwierdzenie przez Sąd odwoławczy wystąpienia w sprawie negatywnej przesłanki z art. 17 § 1 pkt 9 KPK było
błędne. Oskarżyciel nie stracił prawa do oskarżenia przez to, że do akt postępowania karnego dołączył akta sprawy,
która nie dostarczyła podstaw do wszczęcia śledztwa. Skoro nie doszło w niej do wszczęcia śledztwa, to nie było też
możliwości by niewszczęte postępowanie podejmować na nowo, ani też przeszkód by zgromadzonych w toku
czynności sprawdzających informacji nie wykorzystać w toczącym się śledztwie.

Wyrok Sądu Najwyższego z 3.7.2024 r., IV KK 534/23,

Wyrok Sądu Najwyższego z 3.7.2024 r., IV KK 534/23, podkreślił, że odmowa wszczęcia postępowania przygotowawczego nie zamyka drogi do oskarżenia. Zostały omówione zarzuty kasacyjne oraz decyzje sądów dotyczące postępowania karne i jego kontynuacji.