Prawo do bycia wysłuchanym

TS orzekł, że prawo do bycia wysłuchanym, jakie ma zastosowanie w ramach dyrektywy 2004/83, nie wymaga, co do zasady, aby – w przypadku gdy uregulowanie krajowe, takie jak rozpatrywane w sprawie w postępowaniu głównym, przewiduje dwie odrębne i następujące po sobie procedury rozpatrywania wniosków, odpowiednio, o nadanie statusu uchodźcy i o udzielenie ochrony uzupełniającej – wnioskującemu o udzielenie ochrony uzupełniającej przysługiwało prawo do przesłuchania w przedmiocie złożonego przez niego wniosku oraz prawo do powoływania i przesłuchiwania świadków w trakcie tego przesłuchania. M (obywatel rwandyjski) przybył do Irlandii w 2006 r. na podstawie wizy studenckiej. Po ukończeniu studiów złożył wniosek o udzielenie azylu, który w 2008 r. został oddalony przez komisarza ds. wniosków o nadanie statusu uchodźcy. Odwołanie od tej decyzji zostało oddalone wyrokiem sądu rozpatrującego odwołania od decyzji wydawanych w sprawach dotyczących uchodźców. Następnie M złożył wniosek o udzielenie ochrony uzupełniającej. Wniosek ten został oddalony, a w październiku 2010 r. minister sprawiedliwości wydał decyzję w sprawie jego wydalenia. Minister oparł się na wcześniejszych decyzjach wydanych w sprawie złożonego przez M wniosku o udzielenie azylu i uznał, że wnioskodawca nie wykazał istnienia istotnych powodów, aby uznać, że może on doznać poważnej krzywdy, zważywszy w szczególności na poważne wątpliwości co do wiarygodności twierdzeń sformułowanych we wniosku. M złożył skargę na tę decyzję.

Tematyka: TS, prawo do bycia wysłuchanym, dyrektywa 2004/83, azyl, ochrona uzupełniająca, przesłuchanie, świadkowie

TS orzekł, że prawo do bycia wysłuchanym, jakie ma zastosowanie w ramach dyrektywy 2004/83, nie
wymaga, co do zasady, aby – w przypadku gdy uregulowanie krajowe, takie jak rozpatrywane w sprawie
w postępowaniu głównym, przewiduje dwie odrębne i następujące po sobie procedury rozpatrywania
wniosków, odpowiednio, o nadanie statusu uchodźcy i o udzielenie ochrony uzupełniającej – wnioskującemu
o udzielenie ochrony uzupełniającej przysługiwało prawo do przesłuchania w przedmiocie złożonego przez
niego wniosku oraz prawo do powoływania i przesłuchiwania świadków w trakcie tego przesłuchania.
M (obywatel rwandyjski) przybył do Irlandii w 2006 r. na podstawie wizy studenckiej. Po ukończeniu studiów złożył
wniosek o udzielenie azylu, który w 2008 r. został oddalony przez komisarza ds. wniosków o nadanie statusu
uchodźcy. Odwołanie od tej decyzji zostało oddalone wyrokiem sądu rozpatrującego odwołania od decyzji
wydawanych w sprawach dotyczących uchodźców. Następnie M złożył wniosek o udzielenie ochrony uzupełniającej.
Wniosek ten został oddalony, a w październiku 2010 r. minister sprawiedliwości wydał decyzję w sprawie jego
wydalenia. Minister oparł się na wcześniejszych decyzjach wydanych w sprawie złożonego przez M wniosku
o udzielenie azylu i uznał, że wnioskodawca nie wykazał istnienia istotnych powodów, aby uznać, że może on doznać
poważnej krzywdy, zważywszy w szczególności na poważne wątpliwości co do wiarygodności twierdzeń
sformułowanych we wniosku. M złożył skargę na tę decyzję.
Poprzez pytanie prejudycjalne sąd odsyłający zmierzał do ustalenia, czy prawo do bycia wysłuchanym wymaga, aby
– w przypadku gdy uregulowanie krajowe przewiduje dwie odrębne i następujące po sobie procedury rozpatrywania
wniosków, odpowiednio, o nadanie statusu uchodźcy i o udzielenie ochrony uzupełniającej – wnioskującemu
o udzielenie ochrony uzupełniającej przysługiwało prawo do przesłuchania w przedmiocie złożonego przez niego
wniosku oraz prawo do powoływania i przesłuchiwania świadków w trakcie tego przesłuchania?
Trybunał podkreślił, że prawo do bycia wysłuchanym stanowi integralną część przestrzegania prawa do obrony, które
stanowi ogólną zasadę unijnego prawa. Obowiązek przestrzegania prawa do bycia wysłuchanym adresatów decyzji,
które w znaczący sposób wpływają na ich interesy, ciąży zasadniczo na organach administracyjnych państw
członkowskich, gdy podejmują one decyzje wchodzące w zakres stosowania prawa UE, nawet jeśli właściwe
uregulowanie nie przewiduje wyraźnie takiej formalności (wyroki: Mukarubega, C-166/13, pkt 49, 50; Boudjlida, C-
249/13, pkt 39, 40).
Z orzecznictwa TS wynika, że jeśli uregulowanie krajowe, takie jak rozpatrywane w sprawie w postępowaniu
głównym, przewiduje dwa odrębne i następujące po sobie postępowania w celu rozpoznania, odpowiednio, wniosku
o udzielenie azylu i wniosku o udzielenie ochrony uzupełniającej, to prawo wnioskodawcy do bycia wysłuchanym
musi być w pełni zagwarantowane w ramach każdego z tych dwóch postępowań (wyrok M, C-277/11, pkt 91).
W ocenie TS z powyższego nie wynika, że w sytuacji, takiej jak sytuacja rozpatrywana w sprawie w postępowaniu
głównym, to prawo wymaga bezwzględnie przeprowadzenia przesłuchania w ramach postępowania w sprawie
rozpatrzenia wniosku o udzielenie ochrony uzupełniającej.
Trybunał stwierdził, że w przypadku braku uregulowań UE w danej dziedzinie, to do wewnętrznego porządku
prawnego państwa członkowskiego należy określenie zasad proceduralnych dotyczących rozpatrzenia wniosku
o udzielenie ochrony uzupełniającej, przy zapewnieniu skutecznej ochrony praw przyznanych przez unijny porządek
prawny. Dotyczy to w szczególności zagwarantowania poszanowania prawa wnioskującego o udzielenie ochrony
uzupełniającej do bycia wysłuchanym (wyrok Lesoochranárske zoskupenie VLK, C-243/15, pkt 65). Trybunał
podkreślił, że prawo do bycia wysłuchanym gwarantuje temu wnioskodawcy możliwość przedstawienia w sposób
przydatny i skuteczny w toku postępowania administracyjnego jego punktu widzenia na temat złożonego przez niego
wniosku o udzielenie ochrony uzupełniającej oraz powodów mogących uzasadnić powstrzymanie się właściwego
organu od podjęcia decyzji niekorzystnej (wyroki: Boudjlida, C-249/13, pkt 54; Bensada Benallal, C-161/15, pkt 33).
Ponadto, prawo do bycia wysłuchanym powinno umożliwiać danemu organowi rozpatrzenie sprawy w taki sposób,
aby wydać decyzję z pełną znajomością stanu faktycznego, z uwzględnieniem wszystkich istotnych elementów, oraz
uzasadnienie tej decyzji w odpowiedni sposób, tak aby w stosownym przypadku wnioskodawca mógł skorzystać
z prawa do jej zaskarżenia (wyroki: Sopropé, C-349/07, pkt 49; Boudjlida, pkt 59). Trybunał wskazał, że warunki, na
jakich należy zapewnić wnioskującemu o udzielenie ochrony uzupełniającej poszanowanie prawa do bycia
wysłuchanym przed wydaniem ostatecznej decyzji w przedmiocie jego wniosku, należy oceniać w świetle przepisów
dyrektywy Rady 2004/83/WE z 29.4.2004 r. w sprawie minimalnych norm dla kwalifikacji i statusu obywateli państw
trzecich lub bezpaństwowców jako uchodźców lub jako osoby, które z innych względów potrzebują międzynarodowej
ochrony oraz zawartości przyznawanej ochrony, których celem jest w szczególności ustanowienie minimalnych norm
dotyczących warunków, jakie muszą spełniać obywatele państw trzecich, aby korzystać z ochrony uzupełniającej
(wyroki: Mukarubega, C-166/13, pkt 55; Boudjlida, pkt 45).



W celu wydania decyzji w przedmiocie wniosku o udzielenie ochrony uzupełniającej właściwy organ musi sprawdzić,
czy wnioskodawca spełnia warunki przewidziane w art. 2 lit. e) dyrektywy 2004/83, co oznacza m.in. ustalenie, czy
istnieją istotne i uzasadnione podstawy, aby uznać, iż gdyby został odesłany do jego kraju pochodzenia, istniałoby
rzeczywiste ryzyko doznania przez niego poważnej krzywdy, przy czym wnioskodawca nie może lub, ze względu na
takie ryzyko, nie chce skorzystać z ochrony tego państwa. Z art. 4 tej dyrektywy wynika, że wśród istotnych
elementów, które właściwy organ musi uwzględnić, są informacje i dokumenty dotyczące wieku wnioskodawcy, jego
przeszłości, tożsamości, obywatelstwa lub obywatelstw, państw poprzedniego miejsca pobytu, wcześniejszych
wniosków o udzielenie azylu, trasy podróży, powodów wnioskowania o udzielenie międzynarodowej ochrony, oraz
poważnej krzywdy, której doznał lub może doznać. W stosownym przypadku właściwy organ powinien także
uwzględnić wyjaśnienia przedstawione w odniesieniu do braku dowodów oraz ogólną wiarygodność wnioskodawcy.
Zdaniem TS, w rozpatrywanej sprawie nie można uznać, że zapewnienie dla wnioskującego o udzielenie ochrony
uzupełniającej przedstawienia jego punktu widzenia tylko w formie pisemnej, oznacza, że nie przestrzegano jego
prawa do bycia wysłuchanym. Nie można, co do zasady, wykluczyć, że skutecznie może przekazać do wiadomości
właściwego organu za pomocą złożonych oświadczeń pisemnych lub przewidzianego w tym celu stosownego
formularza, wraz z dokumentacją, którą chce dołączyć do wniosku. Taki mechanizm proceduralny – pod warunkiem
że pozostawia on wnioskodawcy wystarczającą swobodę działania w odniesieniu do przedstawienia własnego punktu
widzenia i że może on korzystać ze stosownej pomocy – umożliwia mu wypowiedzenie się w sposób szczegółowy na
temat elementów, które właściwy organ musi uwzględnić, oraz przedstawienie, jeśli uzna to za przydatne, informacji
lub ocen innych niż te, które już przedstawił właściwemu organowi podczas rozpatrywania jego wniosku o azyl.
Trybunał stwierdził, że ten mechanizm może dostarczyć właściwemu organowi wskazane w art. 4 ust. 2–5 dyrektywy
2004/83 informacje i dowody dotyczące wnioskującego o udzielenie ochrony międzynarodowej, na podstawie których
organ ten powinien dokonać indywidualnej oceny istotnych faktów, a tym samym pozwala mu na wydanie decyzji
z pełną znajomością stanu faktycznego i uzasadnienie jej w odpowiedni sposób.
Poza tym TS przypomniał, że w analizowanej sprawie rozpatrzenie wniosku o udzielenie ochrony uzupełniającej
następuje po przeprowadzeniu postępowania w sprawie azylu, w toku którego wnioskujący o udzielenie ochrony
międzynarodowej został przesłuchany w przedmiocie wniosku o udzielenie azylu. Otóż niektóre informacje lub
elementy mogą także okazać się przydatne w celu oceny zasadności wniosku o udzielenie ochrony uzupełniającej.
Trybunał podkreślił, że w niektórych przypadkach szczególne okoliczności mogą sprawić, że zorganizowanie
przesłuchania będzie konieczne w celu zapewnienia rzeczywistego poszanowania prawa wnioskującego o udzielenie
ochrony uzupełniającej do bycia wysłuchanym. Z orzecznictwa TS wynika, że jeśli z jakiegokolwiek powodu dowody
dostarczone przez wnioskującego o udzielenie ochrony międzynarodowej nie są kompletne, aktualne lub nie mają
znaczenia, z art. 4 ust. 1 dyrektywy 2004/83 wynika, że dane państwo członkowskie powinno współpracować czynnie
z wnioskodawcą, aby umożliwić zebranie wszystkich dowodów, które mogłyby uzasadnić wniosek (wyrok M, C-
277/11, pkt 66). Zatem przesłuchanie musi być zorganizowane, jeśli właściwy organ nie jest obiektywnie w stanie na
podstawie informacji i dowodów, jakimi dysponuje w wyniku postępowania pisemnego i przesłuchania wnioskodawcy
przeprowadzonego w trakcie rozpatrywania wniosku o udzielenie azylu, ustalić, czy istnieją istotne i uzasadnione
podstawy, aby uznać, iż gdyby wnioskodawca ten został odesłany do kraju pochodzenia, istniałoby rzeczywiste
ryzyko doznania przez niego poważnej krzywdy.
Trybunał wskazał, że do sądu odsyłającego należy sprawdzenie, czy w sprawie będącej przedmiotem postępowania
głównego zachodzą szczególne okoliczności, w związku z którymi przeprowadzenie przesłuchania wnioskującego
o ochronę uzupełniającą staje się konieczne dla zapewnienia poszanowania jego prawa do bycia wysłuchanym.
Trybunał stwierdził, że prawo do powoływania i przesłuchiwania świadków wykracza poza wymogi wynikające
z prawa do bycia wysłuchanym w postępowaniach administracyjnych (wyrok Aalborg Portland i in./Komisja, C-204/00
P, C-205/00 P, C-211/00 P, C-213/00 P, C-217/00 P i C-219/00 P, pkt 200). Ponadto, przepisy mające zastosowanie
do wniosków o udzielenie ochrony uzupełniającej, a w szczególności przepisy ustanowione w art. 4 dyrektywy
2004/83, nie nadają zeznaniom świadków szczególnej wagi w ramach oceny istotnych faktów i okoliczności.
Reasumując TS orzekł, że prawo do bycia wysłuchanym, jakie ma zastosowanie w ramach dyrektywy 2004/83, nie
wymaga, co do zasady, aby – w przypadku gdy uregulowanie krajowe, takie jak rozpatrywane w sprawie
w postępowaniu głównym, przewiduje dwie odrębne i następujące po sobie procedury rozpatrywania wniosków,
odpowiednio, o nadanie statusu uchodźcy i o udzielenie ochrony uzupełniającej – wnioskującemu o udzielenie
ochrony uzupełniającej przysługiwało prawo do przesłuchania w przedmiocie złożonego przez niego wniosku oraz
prawo do powoływania i przesłuchiwania świadków w trakcie tego przesłuchania. Jednak przesłuchanie należy
przeprowadzić, w przypadku gdy szczególne okoliczności dotyczące informacji i dowodów, jakimi dysponuje właściwy
organ, albo osobistej lub ogólnej sytuacji, w jaką wpisuje się wniosek o udzielenie ochrony uzupełniającej, sprawiają,
że jest ono konieczne do rozpatrzenia wniosku z pełną znajomością stanu faktycznego, czego sprawdzenie należy
do sądu odsyłającego.
Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie




Wyrok TS z 3.4.2017 r., M, C-560/14

Trybunał wskazał, że do sądu odsyłającego należy sprawdzenie, czy w sprawie będącej przedmiotem postępowania głównego zachodzą szczególne okoliczności, w związku z którymi przeprowadzenie przesłuchania wnioskującego o ochronę uzupełniającą staje się konieczne dla zapewnienia poszanowania jego prawa do bycia wysłuchanym. Trybunał stwierdził, że prawo do powoływania i przesłuchiwania świadków wykracza poza wymogi wynikające z prawa do bycia wysłuchanym w postępowaniach administracyjnych.