Uznanie nazwiska
TS orzekł, że urząd stanu cywilnego nie może odmówić uznania i wpisania do akt stanu cywilnego nazwiska nabytego zgodnie z prawem przez obywatela państwa członkowskiego w innym państwie członkowskim. Sprawa dotyczyła wnioskodawcy posiadającego obywatelstwo rumuńskie i niemieckie, którego nazwisko zostało zmienione z Pavel na Freitag i z powrotem na Pavel. Trybunał wskazał, że unijne prawo zapewnia obywatelom Unii swobodę przemieszczania się i zakaz dyskryminacji ze względu na przynależność państwową.
Tematyka: TS, Trybunał Sprawiedliwości, art. 21 TFUE, nazwisko, obywatelstwo, swoboda przemieszczania się, orzecznictwo, prawa obywateli Unii, dyskryminacja państwowa
TS orzekł, że urząd stanu cywilnego nie może odmówić uznania i wpisania do akt stanu cywilnego nazwiska nabytego zgodnie z prawem przez obywatela państwa członkowskiego w innym państwie członkowskim. Sprawa dotyczyła wnioskodawcy posiadającego obywatelstwo rumuńskie i niemieckie, którego nazwisko zostało zmienione z Pavel na Freitag i z powrotem na Pavel. Trybunał wskazał, że unijne prawo zapewnia obywatelom Unii swobodę przemieszczania się i zakaz dyskryminacji ze względu na przynależność państwową.
TS orzekł, że wykładni art. 21 TFUE należy dokonywać w ten sposób, że to postanowienie stoi na przeszkodzie temu, aby urząd stanu cywilnego państwa członkowskiego mógł odmówić uznania i wpisania do akt stanu cywilnego nazwiska nabytego zgodnie z prawem przez obywatela tego państwa w innym państwie członkowskim, którego obywatelstwo również posiada, i które to nazwisko odpowiada jego nazwisku rodowemu - na podstawie przepisu prawa krajowego uzależniającego możliwość uzyskania takiego wpisu poprzez złożenie oświadczenia w urzędzie stanu cywilnego, od przesłanki nabycia tego nazwiska podczas zwykłego pobytu w tym innym państwie, chyba że w prawie krajowym istnieją inne przepisy umożliwiające skuteczne uznanie tego nazwiska. Wnioskodawca w postępowaniu głównym (dalej jako: wnioskodawca) urodził się w 1986 r. w Rumunii pod nazwiskiem Pavel. Jest on dzieckiem obywateli rumuńskich i posiada obywatelstwo rumuńskie. Jego rodzice rozwiedli się. Matka zawarła ponownie związek małżeński z obywatelem niemieckim o nazwisku Freitag, który na mocy orzeczenia sądowego z 1997 r. przysposobił wnioskodawcę. W ten sposób wnioskodawca nabył obywatelstwo niemieckie i od tej pory nosi nazwisko Freitag. Decyzją rady powiatowej w Braszowie (Rumunia) z 2013 r. nazwisko wnioskodawcy zostało na jego wniosek ponownie zmienione na Pavel. W trakcie postępowania w sprawie zmiany nazwiska w Rumunii wnioskodawca miał zwykłe miejsce pobytu w RFN. Następnie zwrócił się on do urzędu stanu cywilnego w Wuppertalu (RFN) - przedkładając swój nowy rumuński paszport wystawiony na nazwisko Pavel - o uznanie zmiany nazwiska również na podstawie prawa niemieckiego oraz o odpowiednie uzupełnienie wpisu w aktach stanu cywilnego. Urząd stanu cywilnego w Wuppertalu powziął wątpliwości dotyczące możliwości dokonania takiego wpisu w aktach stanu cywilnego. Poprzez pytanie prejudycjalne sąd odsyłający zmierzał do ustalenia, czy wykładni art. 18 i 21 TFUE trzeba dokonywać w taki sposób, że stoją one na przeszkodzie temu, aby urząd stanu cywilnego państwa członkowskiego mógł odmówić uznania i wpisania do akt stanu cywilnego nazwiska nabytego zgodnie z prawem przez obywatela tego państwa w innym państwie członkowskim, którego obywatelstwo on również posiada, i które to nazwisko odpowiada jego nazwisku rodowemu? Zgodnie z orzecznictwem TS art. 21 TFUE obejmuje nie tylko prawo do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium państw członkowskich, lecz również zakaz wszelkiej dyskryminacji ze względu na przynależność państwową. W konsekwencji sytuację wnioskodawcy w postępowaniu głównym należy zbadać w świetle tego jedynie przepisu (wyroki: Runevič-Vardyn i Wardyn, C-391/09, pkt 65; Bogendorff von Wolffersdorff, C- 438/14, pkt 34). Trybunał uznał, że chociaż na obecnym etapie rozwoju prawa UE przepisy regulujące zapis nazwiska w aktach stanu cywilnego należą do kompetencji państw członkowskich, to są one jednak zobowiązane do wykonywania tej kompetencji zgodnie z prawem UE, a w szczególności z postanowieniami TFUE dotyczącymi przyznanej każdemu obywatelowi Unii swobody przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich (wyroki: Grunkin i Paul, C-353/06, pkt 16; Sayn-Wittgenstein, C-208/09, pkt 38, 39; Runevič-Vardyn i Wardyn, C-391/09, pkt 63; Bogendorff von Wolffersdorff, C-438/14, pkt 32). Trybunał podkreślił, że uregulowanie krajowe, które stawia w gorszej sytuacji niektórych obywateli danego kraju z tego tylko powodu, że skorzystali oni ze swobody przemieszczania się i pobytu w innym państwie członkowskim, stanowi ograniczenie swobód gwarantowanych każdemu obywatelowi Unii przez art. 21 ust. 1 TFUE (wyroki: Grunkin i Paul, pkt 21; Sayn-Wittgenstein, pkt 53; Runevič-Vardyn i Wardyn, pkt 68; Bogendorff von Wolffersdorff, pkt 36). Z orzecznictwa TS wynika, że odmowa uznania przez organy państwa członkowskiego nazwiska obywatela tego państwa - który skorzystał z przysługującego mu prawa do swobodnego przemieszczania się i posiada również obywatelstwo innego państwa członkowskiego - w brzmieniu określonym w tym ostatnim państwie członkowskim, może ograniczać wykonywanie prawa ustanowionego w art. 21 TFUE. Rozbieżność pomiędzy dwoma nazwiskami stosowanymi w odniesieniu do tej samej osoby może bowiem prowadzić do nieporozumień i niedogodności (wyrok Bogendorff von Wolffersdorff, pkt 37). Wiele czynności życia codziennego zarówno w dziedzinie publicznej, jak i w dziedzinie prywatnej wymaga przedstawienia dowodu własnej tożsamości, a ponadto, w przypadku rodziny, potwierdzenia związków rodzinnych istniejących między różnymi jej członkami (wyrok: Bogendorff von Wolffersdorff, pkt 43). Po stronie obywatela posiadającego obywatelstwo dwóch państw członkowskich, jak ma to miejsce w przypadku wnioskodawcy, istnieje bez wątpienia konkretne ryzyko - z powodu posiadania dwóch nazwisk, tj. Pavel i Freitag - występowania konieczności wyeliminowania wątpliwości co do jego tożsamości oraz autentyczności przedstawianych przez niego dokumentów lub prawdziwości zawartych w nich danych. Trybunał stwierdził, że jest to okoliczność mogącą stanowić przeszkodę w wykonywaniu prawa ustanowionego w art. 21 TFUE (wyroki: Sayn-Wittgenstein, pkt 70). W konsekwencji odmowa ze strony urzędu stanu cywilnego państwa członkowskiego uznania i wpisania do akt stanu cywilnego nazwiska nabytego zgodnie z prawem przez obywatela tego państwa członkowskiego w innym państwie członkowskim, którego obywatelstwo również posiada, na podstawie przepisu prawa krajowego, uzależniającego możliwość domagania się takiego wpisu poprzez złożenie oświadczenia w urzędzie stanu cywilnego od przesłanki nabycia tego nazwiska podczas zwykłego pobytu w tym innym państwie - w ocenie TS - może ograniczać wykonywanie ustanowionego w art. 21 TFUE prawa do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich. Rząd niemiecki podkreślał, że o ile § 3 ust. 1 ustawy o zmianie nazwisk uzależnia taką zmianę od warunku, że ją uzasadnia istotny powód, o tyle z pkt 49 rozporządzenia w sprawie ustawy o zmianie nazwisk wynika, że powodem takim może być wyeliminowanie rozbieżności w nazwiskach w przypadku obywateli niemieckich posiadających podwójne obywatelstwo. Tak więc w sytuacji, takiej w rozpatrywanej sprawie, zainteresowany może uzyskać zmianę nazwiska, przyjętego zgodnie z prawem w innym państwie członkowskim, składając w trybie ustawy o zmianie nazwisk wniosek do właściwego organu administracji. Trybunał stwierdził, że aby niemieckie uregulowanie w sprawie nazwiska, traktowane jako całość, mogło zostać uznane za zgodne z prawem UE, konieczne jest, aby przepisy lub postępowanie krajowe umożliwiające złożenie wniosku o zmianę nazwiska nie czyniły niemożliwym lub nadmiernie utrudnionym wykonywania uprawnień przyznanych w art. 21 TFUE. Z punktu widzenia unijnego prawa, co do zasady, jest mało istotne, na podstawie jakiego przepisu lub jakiej wewnętrznej procedury wnioskodawca może dochodzić swoich praw związanych z jego nazwiskiem. Wobec braku unijnych regulacji w dziedzinie zmiany nazwiska, to do wewnętrznego porządku prawnego każdego z państw członkowskich należy określenie szczegółowych zasad przewidzianych prawem krajowym i służących zapewnieniu ochrony praw jednostek wywodzonych z prawa UE. Przy czym te zasady nie mogą być mniej korzystne niż te służące realizacji praw wywodzonych z krajowego porządku prawnego (zasada równoważności) oraz nie mogą one uczynić wykonywania w praktyce praw przyznanych przez porządek prawny Unii niemożliwym ani nadmiernie utrudnionym (zasada skuteczności) (wyroki: Eman i Sevinger, C-300/04, pkt 67; Kamino International Logistics i Datema Hellmann Worldwide Logistics, C-129/13 i C-130/13, pkt 75; Euro Park Service, C-14/16, pkt 36). Trybunał wskazał, że do sądu krajowego należy dokonanie oceny, czy możliwe jest wdrożenie przez ten sąd praw wynikających z art. 21 TFUE oraz przyznanie prawa do uznania nazwiska nabytego w okolicznościach, takich jak te w sprawie w postępowaniu głównym, lub, jeśli jest taka konieczność, skorzystanie przez wnioskodawcę z procedury przewidzianej w ustawie o zmianie nazwisk. W ocenie TS wykonywanie praw przez obywatela, takiego jak wnioskodawca w postępowaniu głównym, na podstawie art. 21 TFUE nie może podlegać zakwestionowaniu w wyniku uprawnień dyskrecjonalnych przysługujących właściwym organom niemieckim. Trybunał podkreślił, że takie uprawnienia dyskrecjonalne powinny być przez właściwe organy wykonywane w sposób zapewniający pełną skuteczność art. 21 TFUE. W szczególności konieczne jest, aby procedura istniejąca w prawie niemieckim i mająca na celu umożliwienie zmiany nazwiska mogła zagwarantować, że istnienie „poważnego powodu” mogło zostać uwzględnione w okolicznościach, takich jak okoliczności sprawy w postępowaniu głównym, gdy zainteresowany wykazuje z innym państwem członkowskim, w którym nabył nazwisko, związek inny niż zwykły pobyt - przykładowo obywatelstwo - co umożliwi uznanie nazwiska nabytego w innym państwie. Reasumując TS orzekł, że wykładni art. 21 TFUE należy dokonywać w ten sposób, że to postanowienie stoi na przeszkodzie temu, aby urząd stanu cywilnego państwa członkowskiego mógł odmówić uznania i wpisania do akt stanu cywilnego nazwiska nabytego zgodnie z prawem przez obywatela tego państwa w innym państwie członkowskim, którego obywatelstwo również posiada, i które to nazwisko odpowiada jego nazwisku rodowemu - na podstawie przepisu prawa krajowego uzależniającego możliwość uzyskania takiego wpisu poprzez złożenie oświadczenia w urzędzie stanu cywilnego, od przesłanki nabycia tego nazwiska podczas zwykłego pobytu w tym innym państwie, chyba że w prawie krajowym istnieją inne przepisy umożliwiające skuteczne uznanie tego nazwiska. Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie Wyrok TS z 8.6.2017 r., Freitag, C-541/15
Wyrok Trybunału Sprawiedliwości potwierdza, że organy państwa członkowskiego nie mogą uniemożliwiać obywatelom Unii korzystania z praw zagwarantowanych w art. 21 TFUE. Konieczne jest, aby procedury wewnętrzne nie utrudniały realizacji tych praw. Sprawa dotyczyła wnioskodawcy posiadającego obywatelstwo dwóch państw członkowskich, który zmieniał nazwisko zgodnie z prawem obu krajów.