Przetwarzanie danych osobowych

Trybunał orzekł, że art. 7 lit. e) dyrektywy 95/46 nie sprzeciwia się przetwarzaniu danych osobowych przez organy państwa członkowskiego do celów poboru podatków i zwalczania przestępstw podatkowych. Sprawa dotyczy sporządzenia spornego wykazu osób uznawanych za osoby podstawione przez organy publiczne, co naruszyło dobra osobiste. TS analizował również kwestie związane z prawem do skutecznego środka prawnego oraz ochrony danych osobowych na poziomie UE.

Tematyka: Przetwarzanie danych osobowych, organy państwa, pobór podatków, zwalczanie przestępstw podatkowych, sporny wykaz, ochrona danych osobowych, skuteczny środek prawny, dyrektywa 95/46, art. 7 i 47 Karty, ochrona danych osobowych w UE

Trybunał orzekł, że art. 7 lit. e) dyrektywy 95/46 należy interpretować w ten sposób, iż nie sprzeciwia się on
takiemu przetwarzaniu danych osobowych, dokonanemu bez zgody zainteresowanych osób, przez organy
państwa członkowskiego do celów poboru podatków i zwalczania przestępstw podatkowych, do jakiego
doszło w przypadku sporządzenia spornego wykazu.
P. Puškár twierdził, że umieszczenie jego nazwiska w wykazie osób uznawanych przez słowacką dyrekcję ds.
podatków i ceł (dalej jako: dyrekcja) za osoby podstawione, który został utworzony przez ten organ w ramach poboru
podatków (dalej jako: sporny wykaz), naruszyło jego dobra osobiste. Wniósł skargę do słowackiego SN żądając
wydania orzeczenia zakazującego dyrekcji i wszystkim podlegającym jej urzędom podatkowym oraz słowackiemu
urzędowi ds. zwalczania przestępczości finansowej (dalej jako: urząd) umieszczania jego nazwiska w spornym
wykazie lub jakimkolwiek innym porównywalnym wykazie oraz nakazanie im usunięcia wszelkiej dotyczącej go
wzmianki z tych wykazów oraz z systemu informatycznego administracji podatkowej. Zdaniem P. Puškára sporny
wykaz jest spisem osób fizycznych zawierającym nazwiska osób uznawanych przez organy publiczne za tzw. „biele
kone” („białe konie”). Wyrażenie to używane jest dla oznaczenia osoby podstawionej, której dane wykorzystywane są
jako dane osoby pełniącej w spółkach funkcje kierownicze. Każda osoba fizyczna figurująca w tym wykazie
przypisana jest, co do zasady, wraz ze swoim osobistym numerem identyfikacyjnym i numerem identyfikacji
podatkowej do jednej lub do kilku osób prawnych, w których pełniła przez określony czas swoje funkcje
Poprzez pierwsze pytanie prejudycjalne słowacki SN dążył do ustalenia, czy art. 47 Karty praw podstawowych Unii
Europejskiej (dalej jako: Karta) należy interpretować w ten sposób, iż sprzeciwia się on przepisom krajowym, które
uzależniają dopuszczalność wniesienia środka prawnego do sądu przez osobę utrzymującą, że zagwarantowane jej
dyrektywą 95/46/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 24.10.1995 r. w sprawie ochrony osób fizycznych
w zakresie przetwarzania danych osobowych i swobodnego przepływu tych danych (dalej jako: dyrektywa 95/46)
prawo do ochrony danych osobowych zostało naruszone, od uprzedniego wyczerpania dostępnych środków
odwoławczych przed organami administracji?
Trybunał stwierdził, że dane zamieszczone w spornym wykazie, w szczególności nazwiska osób fizycznych, w tym P.
Puškára, są „danymi osobowymi” w rozumieniu art. 2 lit. a) dyrektywy 95/46. Stanowią one „informacje dotyczące
zidentyfikowanej lub możliwej do zidentyfikowania osoby fizycznej” (wyroki: Satakunnan Markkinapörssi i Satamedia,
C-73/07, pkt 35; Bara i in., C-201/14, pkt 29). W ocenie TS, z zastrzeżeniem ustaleń sprawdzających, których
powinien dokonać sąd odsyłający, przetwarzanie danych osobowych, takie jak to stanowiące przedmiot sporu, jest
objęte zakresem stosowania dyrektywy 95/46.
Artykuł 22 dyrektywy 95/46 nakłada na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia każdej osobie prawa do
wniesienia do sądu środka prawnego w związku z naruszeniem praw zagwarantowanych jej przez przepisy krajowe
dotyczące przetwarzania danych osobowych. Dyrektywa 95/46 nie zawiera żadnego przepisu określającego
w sposób szczególny warunki stosowania takiego środka prawnego. Jednak TS stwierdził, że art. 22 wyraźnie
stanowi, że państwa członkowskie powinny zapewnić każdej osobie prawo do wniesienia do sądu środka prawnego
bez uszczerbku dla wszystkich odwoławczych środków administracyjnych, które mogą być skierowane
w szczególności do organu nadzorczego, określonego w art. 28 dyrektywy 95/46.
Z orzecznictwa TS wynika, że sądy państw członkowskich, zgodnie z wyrażoną w art. 4 ust. 3 TUE zasadą lojalnej
współpracy, mają obowiązek zapewnienia ochrony sądowej wynikających z prawa UE uprawnień podmiotów prawa,
a art. 19 ust. 1 TUE zobowiązuje ponadto państwa członkowskie do ustanowienia środków niezbędnych dla
zapewnienia skutecznej ochrony prawnej w dziedzinach objętych unijnym prawem (wyroki: Lesoochranárske
zoskupenie VLK, C-243/15, pkt 50; Sacko, C-348/16, pkt 29). Ten nałożony na państwa członkowskie obowiązek
odpowiada prawu ustanowionemu w art. 47 Karty, zgodnie z którym każdy, czyje prawa i wolności zagwarantowane
przez prawo Unii zostały naruszone, ma prawo do skutecznego środka prawnego przed sądem (wyrok Berlioz
Investment Fund, C-682/15, pkt 44). W związku z tym, państwa członkowskie muszą zapewnić poszanowanie prawa
do skutecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu, ustanowionego art. 47 Karty, który stanowi
potwierdzenie zasady skutecznej ochrony sądowej (wyroki Star Storage i in., C-439/14 i C-488/14, pkt 46). Cechy
środka prawnego, o którym mowa w art. 22 dyrektywy 95/46, należy określić zgodnie z art. 47 Karty (wyroki: Tall, C-
239/14, pkt 51; Sacko, pkt 31).
Trybunał wskazał, że rozpatrywanej sprawie przepisy krajowe, które uzależniają dopuszczalność środka prawnego
wnoszonego do sądu przez osobę utrzymującą, iż naruszono, zagwarantowane jej przez dyrektywę 95/46, prawo do
ochrony danych osobowych, od uprzedniego wyczerpania środków odwoławczych dostępnych w ramach
postępowania administracyjnego, wprowadzają dodatkowy etap na drodze do rozstrzygnięcia sprawy przez sąd.

Trafnie stwierdziła rzecznik generalna, że taka zasada proceduralna opóźnia dostęp do postępowania sądowego
i może powodować powstanie dodatkowych kosztów (pkt 53 opinii).
W ocenie TS obowiązek wyczerpania środków odwoławczych dostępnych w ramach postępowania
administracyjnego stanowi, jako warunek, który musi być spełniony przed wniesieniem środka prawnego do sądu,
ograniczenie prawa do skutecznego środka prawnego przed sądem w rozumieniu art. 47 Karty. To ograniczenie,
zgodnie z art. 52 ust. 1 Karty, może zostać uzasadnione tylko wtedy, gdy zostanie przewidziane ustawą, szanuje
istotę tego prawa i – z zastrzeżeniem zasady proporcjonalności – jest konieczne oraz rzeczywiście odpowiada
uznawanym przez Unię celom interesu ogólnego lub potrzebie ochrony praw i wolności innych osób (wyrok Star
Storage i in., pkt 49).
Trybunał stwierdził, że w niniejszej sprawie podstawą prawną obowiązku wyczerpania środków odwoławczych jest
przepis słowackiego KPC, a zatem obowiązek ten należy uznać za przewidziany ustawą krajową. Ponadto, ten
obowiązek nie narusza istoty prawa podstawowego do skutecznej ochrony sądowej w rozumieniu art. 47 Karty,
ponieważ nie podważa tego prawa jako takiego. Narzuca on jedynie dodatkowy etap proceduralny, który należy
przejść, aby móc skorzystać z tego prawa.
Obowiązek wyczerpania środków odwoławczych dostępnych w ramach postępowania administracyjnego ma na celu
odciążenie sądów w zakresie sporów, które mogą zostać rozstrzygnięte bezpośrednio przed organami administracji,
oraz zwiększenie skuteczności postępowań sądowych w przypadku sporów, w których skarżący występują na drogę
sądową, pomimo iż wcześniej złożyli już zażalenie administracyjne. Trybunał stwierdził, że analizowany obowiązek
realizuje zatem uzasadnione cele interesu ogólnego. W ocenie rzecznik generalnej ten obowiązek jest środkiem
odpowiednim do osiągnięcia tych celów, a przy tym nie występuje inny środek mniej uciążliwy i pozwalający na
osiągnięcie tych celów w sposób równie skuteczny (pkt 62 opinii). Ponadto nie wydaje się, aby istniała oczywista
dysproporcja między tymi celami i ewentualnymi negatywnymi skutkami obowiązku wyczerpania środków
odwoławczych dostępnych w ramach postępowania administracyjnego (wyrok Alassini i in., od C-317/08 do C-
320/08, pkt 65).
Trybunał orzekł, że art. 47 Karty należy interpretować w ten sposób, iż nie sprzeciwia się on przepisom krajowym,
które uzależniają dopuszczalność wniesienia środka prawnego do sądu przez osobę utrzymującą, że
zagwarantowane jej dyrektywą 95/46 prawo do ochrony danych osobowych zostało naruszone, od uprzedniego
wyczerpania środków odwoławczych dostępnych w ramach postępowania administracyjnego. Jednak pod
warunkiem, że konkretne zasady dotyczące wnoszenia tych środków odwoławczych nie naruszają w sposób
nieproporcjonalny prawa do skutecznego środka prawnego przed sądem, o którym mowa w art. 47 Karty.
Szczególnie ważne jest, aby uprzednie wyczerpanie środków odwoławczych dostępnych w ramach postępowania
administracyjnego nie opóźniało w znaczący sposób wszczęcia postępowania sądowego, aby wiązało się
z zawieszeniem biegu przedawnienia dochodzonych praw i aby nie powodowało nadmiernych kosztów.
Poprzez kolejne pytanie prejudycjalne sąd odsyłający zmierzał do ustalenia, czy art. 47 Karty należy interpretować
w ten sposób, iż sprzeciwia się on temu, aby sąd krajowy odmówił dopuszczenia jako dowodu, na naruszenie
przyznanego na mocy dyrektywy 95/46 prawa do ochrony danych osobowych, wykazu przedstawionego przez osobę
zainteresowaną i zawierającego jej dane osobowe, w sytuacji gdy ta osoba uzyskała wykaz bez wymaganej prawem
zgody administratora danych?
Trybunał stwierdził, że niedopuszczenie jako środka dowodowego potwierdzającego naruszenie praw przyznanych
na gruncie dyrektywy 95/46 wykazu, takiego jak sporny wykaz, stanowi ograniczenie prawa do skutecznego środka
prawnego przed sądem, o którym mowa w art. 47 Karty. Następnie TS wskazał, że sąd będzie musiał zbadać, czy
taka odmowa dopuszczenia środka dowodowego nie narusza istoty prawa podstawowego do skutecznej ochrony
sądowej w rozumieniu art. 47 Karty. W tym kontekście niezbędne będzie ustalenie, czy istnienie spornego wykazu
oraz fakt, iż zawiera on dane osobowe P. Puškára, są kwestionowane w ramach postępowania głównego
i ewentualnie, czy dysponuje on innymi środkami dowodowymi pozwalającymi wykazać podnoszone przez niego
okoliczności. Ponadto, sąd krajowy będzie musiał ocenić, czy niedopuszczenie dowodu ze spornego wykazu jest
konieczne i rzeczywiście odpowiada celom interesu ogólnego uznawanym przez Unię lub potrzebom ochrony praw
i wolności innych osób.
Z orzecznictwa TS wynika, że cel polegający na uniknięciu niedozwolonego wykorzystywania dokumentów
niepublicznych może stanowić uzasadniony cel interesu ogólnego (postanowienia: Austria/Rada, C-445/00, pkt 12;
Donnici /Parlament, C-9/08, pkt 13). Ponadto jeżeli wykaz, taki jak sporny wykaz, ma charakter niejawny i zawiera
również dane osobowe innych osób fizycznych, istnieje potrzeba ochrony praw tych osób. O ile niedopuszczenie
dowodu z wykazu, takiego jak sporny wykaz, uzyskanego bez wymaganej prawem zgody organu będącego
administratorem danych figurujących w tym wykazie, wydaje się być właściwe dla osiągnięcia tych celów, TS
stwierdził, że sąd odsyłający powinien jednak ustalić, czy taka decyzja nie narusza w sposób nieproporcjonalny
prawa do skutecznego środka prawnego przed sądem, o którym mowa w art. 47 Karty.

Trybunał stwierdził, że aby ocenić proporcjonalność odmowy dopuszczenia spornego wykazu jako środka
dowodowego, sąd odsyłający musi zbadać, czy ustawodawstwo krajowe ogranicza, czy też nie, prawo do informacji
i prawo dostępu określone w art. 10–12 dyrektywy 95/46 w odniesieniu do danych osobowych figurujących w tym
wykazie i, w odpowiednim przypadku, czy ograniczenie takie jest uzasadnione. Ponadto, nawet jeśli ograniczenie
takie zostało ustanowione i istnieją względy przemawiające za uznaniem ewentualnej niejawności spornego wykazu
za uzasadniony cel, sądy krajowe muszą ustalić w odniesieniu do każdego przypadku indywidualnie, czy te względy
przeważają nad potrzebą ochrony praw jednostki i czy w ramach postępowania przed danym sądem istnieją inne
sposoby umożliwiające zapewnienie tej niejawności, w szczególności w odniesieniu do danych osobowych innych
osób fizycznych figurujących w tym wykazie.
Trybunał orzekł, że art. 47 Karty należy interpretować w ten sposób, iż sprzeciwia się on temu, aby sąd krajowy
odmówił dopuszczenia jako dowodu na naruszenie przyznanego na mocy dyrektywy 95/46 prawa do ochrony danych
osobowych wykazu, takiego jak sporny wykaz, przedstawionego przez osobę zainteresowaną i zawierającego jej
dane osobowe, w sytuacji gdy ta osoba uzyskała wykaz bez wymaganej prawem zgody administratora tych danych,
chyba że taka odmowa jest przewidziana przez ustawodawstwo krajowe i nie narusza ani istoty prawa do skutecznej
ochrony sądowej, ani zasady proporcjonalności.
Poprzez kolejne pytanie prejudycjalne sąd odsyłający zmierzał do ustalenia, czy dyrektywę 95/46 i art. 7 i 8 Karty
należy interpretować w ten sposób, iż sprzeciwiają się one takiemu przetwarzaniu danych osobowych dokonanemu
bez zgody zainteresowanych osób przez organy państwa członkowskiego do celów poboru podatków i zwalczania
przestępstw podatkowych?
Trybunał uznał, że sporządzenie wykazu, takiego jak sporny wykaz, zawierającego nazwiska osób fizycznych
i wiążącym te nazwiska z jedną lub wieloma spółkami, w organach których te osoby miałyby fikcyjnie sprawować
funkcje kierownicze, stanowi przetwarzanie danych osobowych w rozumieniu art. 2 lit. b) dyrektywy 95/46. Zgodnie
z przepisami rozdziału II dyrektywy 95/46, z zastrzeżeniem dozwolonych na mocy jej art. 13 odstępstw, każda
operacja przetwarzania danych osobowych musi być zgodna, z jednej strony, z wyrażonymi w art. 6 tej dyrektywy
zasadami odnoszącymi się do charakteru danych, a z drugiej strony, z jednym z kryteriów legalności przetwarzania
danych wymienionych w jej art. 7 (wyrok Bara i in., C-201/14, pkt 30).
Z orzecznictwa TS wynika, że z realizowanego przez dyrektywę 95/46 celu polegającego na zapewnieniu
zrównoważonego poziomu ochrony we wszystkich państwach członkowskich wynika, że jej art. 7 ustanawia
zamknięty i wyczerpujący katalog przypadków, w których przetwarzanie danych osobowych może zostać uznane za
zgodne z prawem (wyrok ASNEF i FECEMD, C-468/10 i C-469/10, pkt 30). W szczególności art. 7 lit. e) dyrektywy
95/46 przewiduje, że przetwarzanie danych osobowych jest dozwolone, jeżeli jest konieczne dla realizacji zadania
wykonywanego w interesie publicznym lub do wykonywania władzy publicznej przekazanej administratorowi danych
lub osobie trzeciej, przed którą ujawnia się dane. W ocenie TS pobór podatków oraz zwalczanie przestępstw
podatkowych, do celów których sporządzono sporny wykaz, powinny być uznane za zadania wykonywane w interesie
publicznym w rozumieniu tego przepisu. Trybunał wskazał, że do sądu odsyłającego należy ustalenie, czy na mocy
słowackiego ustawodawstwa organom, które sporządziły ten wykaz, lub tym, którym ten wykaz został
zakomunikowany, zostały powierzone zadania wykonywane w interesie publicznym. Na sądzie odsyłającym
spoczywa również obowiązek ustalenia, czy sporządzenie spornego wykazu było konieczne do realizacji zadania
wykonywanego w interesie publicznym, biorąc pod uwagę w szczególności dokładny cel sporządzenia spornego
wykazu, skutki prawne uwzględnienia w tym wykazie osób w nim figurujących oraz jawny lub niejawny jego
charakter. Trybunał podkreślił, że konieczne w tym względzie jest zapewnienie poszanowania zasady
proporcjonalności. Ochrona prawa podstawowego do poszanowania życia prywatnego na poziomie UE wymaga, aby
odstępstwa od ochrony danych osobowych i jej ograniczenia ograniczały się do tego, co absolutnie konieczne (wyrok
Tele2 Sverige i Watson i in., C-203/15 i C-698/15, pkt 96).
Ponadto TS wskazał, że do sądu odsyłającego należy również ustalenie, czy sporządzenie spornego wykazu
i wpisanie do niego nazwisk konkretnych osób jest właściwe dla realizacji przyświecających im celów i czy nie istnieją
mniej uciążliwe środki dla ich osiągnięcia. Zamieszczenie nazwiska danej osoby w spornym wykazie może
zaszkodzić jej dobremu imieniu i negatywnie wpłynąć na jej relacje z organami podatkowymi. Ponadto, uwzględnienie
w tym wykazie mogłoby naruszyć domniemanie niewinności tej osoby, znajdujące swe umocowanie w art. 48 ust. 1
Karty, oraz uregulowaną w art. 16 Karty swobodę przedsiębiorczości osób prawnych powiązanych z osobami
fizycznymi wpisanymi do spornego wykazu. Tego rodzaju naruszenia mogą zostać uznane za odpowiednie jedynie
wtedy, gdy istnieją dostateczne powody uzasadniające podejrzenie, że dana osoba w sposób pozorny zajmuje
stanowiska kierownicze w organach osób prawnych z nią powiązanych i w ten sposób działa ze szkodą dla poboru
podatków i zwalczania oszustw podatkowych.
Trybunał wskazał, że jeżeli sąd odsyłający dojdzie do wniosku, że sporządzenie spornego wykazu było konieczne dla
realizacji zadań wykonywanych w interesie publicznym, powinien jeszcze ustalić, czy pozostałe warunki legalności
przetwarzania danych osobowych wynikające z dyrektywy 95/46, w szczególności te określone w jej art. 6 i 10–12,
zostały spełnione.

Trybunał stwierdził, że art. 47 Karty oraz dyrektywa 95/46 nie przeczą przetwarzaniu danych osobowych przez organy państwa do celów podatkowych, pod warunkiem spełnienia warunków legalności przetwarzania. Decyzja TS dotyczyła także kwestii skutecznego środka prawnego i proporcjonalności w przypadku naruszenia prawa do ochrony danych osobowych.