Ustalenie warunków prawa do emerytury

Powołanie do odbycia zasadniczej służby wojskowej przed 2.1.1999 r. nie wyczerpuje dyspozycji „pozostawania w służbie” w rozumieniu art. 15 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy. Wyrok SN z 12.7.2017 r. dotyczył wniosku o wysokość emerytury dla funkcjonariusza Straży Granicznej na skutek skargi kasacyjnej.

Tematyka: emerytura, zaopatrzenie emerytalne, funkcjonariusz, Straż Graniczna, Sąd Najwyższy, wyrok, emerytura policyjna, służba wojskowa

Powołanie do odbycia zasadniczej służby wojskowej, przed 2.1.1999 r., nie wyczerpuje dyspozycji
„pozostawania w służbie” w rozumieniu art. 15 ust. 1 ustawy z 18.2.1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu
Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura
Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (t.jedn.: Dz.U. z 2016 r. poz.
708), jeżeli po jej zakończeniu ubezpieczony kontynuował ubezpieczenie społeczne w powszechnym
systemie ubezpieczenia społecznego.
Wyrok SN z 12.7.2017 r., II UK 190/16
Przewodniczący Sędzia SN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Bohdan Bieniek (sprawozdawca), Krzysztof Rączka.
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
12.7.2017 r. sprawy z wniosku Andrzeja S. przeciwko Dyrektorowi Zakładu E. w W. o wysokość emerytury dla
funkcjonariusza Straży Granicznej na skutek skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku SA w W.
z 4.11.2015 r. […], oddala skargę kasacyjną.

Uzasadnienie:
Wyrokiem z 4.11.2015 r. SA w W. oddalił apelację Andrzeja S. od wyroku SO w W. z 30.6.2014 r., którym oddalono
odwołanie wnioskodawcy od decyzji Dyrektora Zakładu E. w W. z 21.2.2013 r., ustalającej prawo i wysokość
emerytury policyjnej.
Sąd I instancji ustalił, że wnioskodawca pełnił służbę w Straży Granicznej od 15.4.1999 r. do 31.12.2012 r., to jest
przez 13 lat, osiem miesięcy i 16 dni. Organ emerytalny decyzją z 21.2.2013 r. przyznał wnioskodawcy prawo do
emerytury, zaliczając do wysługi emerytalnej okres służby w Straży Granicznej oraz okres pełnienia służby wojskowej
od 26.10.1978 r. do 4.10.1980 r. Świadczenie obliczono na zasadach wynikających z przepisu art. 15a ustawy
z 18.2.1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji
Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Straży Granicznej, Biura Ochrony
Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (t.jedn.: Dz.U. z 2016 r. poz. 708 ze zm.,
dalej jako: PolEmU). Zgodnie z powołanym przepisem emerytura dla funkcjonariusza, który został przyjęty do służby
po raz pierwszy po 1.1.1999 r., wynosi 40% podstawy jej wymiaru za 15 lat służby i wzrasta na zasadach
określonych w art. 15 ust. 1 pkt 1 i ust. 2–5 PolEmU, a więc przy obliczaniu jej wysokości nie uwzględnia się
w wysłudze emerytalnej okresów składkowych i nieskładkowych przebytych przed podjęciem służby.
Przy tak niespornych ustaleniach sąd odwoławczy podzielił ocenę prawną sądu I instancji. Opiera się ona na
założeniu, że skoro wnioskodawca został przyjęty do służby po 1.1.1999 r., to znajduje do niego zastosowanie art.
15a PolEmU, a nie art. 15 ust. 1 PolEmU. W rezultacie brak jest podstaw do zaliczenia do wysługi emerytalnej
wnioskodawcy, od której uzależniona jest wysokość emerytury, okresów składkowych przypadających przed
podjęciem przez niego służby w Straży Granicznej.
W ocenie sądu II instancji, nie można potraktować okresu służby wojskowej wnioskodawcy od 26.10.1978 r. do
4.10.1980 r. jako „przyjęcia do służby po raz pierwszy”. Służbą w rozumieniu PolEmU jest bowiem wyłącznie służba
pełniona w jednostkach wymienionych w tej ustawie. Zgodnie z art. 12 PolEmU, emerytura policyjna przysługuje
funkcjonariuszowi zwolnionemu ze służby, który w dniu zwolnienia posiada 15 lat służby w Policji, Agencji
Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego, Służbie Wywiadu
Wojskowego, Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, Straży Granicznej, Biurze Ochrony Rządu, Państwowej Straży
Pożarnej lub w Służbie Więziennej. Ponadto, do okresów równorzędnych ze służbą zalicza się – w myśl art. 13 ust. 1
pkt 2 – służbę wojskową uwzględnianą przy ustalaniu prawa do emerytury wojskowej. Równorzędne traktowanie
okresu zasadniczej służby wojskowej nie może jednak oznaczać, że każdy, kto odbył taką służbę, pełnił służbę
uprawniającą do świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego w rozumieniu PolEmU. Okresy równorzędne ze służbą,
w tym między innymi zasadnicza służba wojskowa, są uwzględniane tylko do wysługi emerytalnej funkcjonariusza
przy ustalaniu prawa do emerytury, ale nie stanowią okresów służby. Służbą w rozumieniu art. 15 i 15a PolEmU jest
zatem wyłącznie służba w charakterze funkcjonariusza w Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji
Wywiadu, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego, Służbie Wywiadu Wojskowego, Centralnym Biurze Antykorupcyjnym,
Straży Granicznej, Biurze Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej lub Służbie Więziennej.
Jednocześnie sąd II Instancji zauważył, że TK, postanowieniem z 29.3.2012 r. (Tw 35/11,
), odmówił
wnioskowi Krajowej Komisji Wykonawczej Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Funkcjonariuszy
Straży Granicznej zbadania zgodności art. 15a PolEmU z art. 2 i art. 36 ust. 3 Konstytucji RP. W uzasadnieniu tego

judykatu stwierdzono brak przesłanek do kwestionowania skutków art. 15a PolEmU w odniesieniu do osób
podejmujących służbę po 1.1.1999 r.
Dodatkowo sąd II instancji podniósł, że w dniu wejścia w życie przepisu art. 15a PolEmU (1.10.2003 r.) skarżący
legitymował się okresem czterech lat, pięciu miesięcy i 18 dni służby w Straży Granicznej. Stąd, nawet po doliczeniu
do tego okresu kresu pełnienia zasadniczej służby wojskowej, nie spełnia warunku legitymowania się okresem 15 lat
służby w celu uzyskania prawa do emerytury policyjnej.
Wobec powyższego sąd II instancji oddalił apelację wnioskodawcy z mocy art. 385 KPC.
W skardze kasacyjnej wnioskodawca zarzucił naruszenie art. 15 i art. 15a w związku z art. 12 i art. 13 PolEmU,
polegające na przyjęciu, że okresy równorzędne ze służbą wskazane w art. 13 PolEmU nie mogą być traktowane
jako służba w rozumieniu art. 12 PolEmU w kontekście wstąpienia do służby stosownie do art. 15 i 15a PolEmU,
a w konsekwencji pełnienie zasadniczej służby wojskowej przed 2.1.1999 r. nie stanowi pełnienia służby
w rozumieniu art. 15 i 15a PolEmU, podczas gdy art. 13 PolEmU należy interpretować w ten sposób, że pełnienie
służby z katalogu zawartego w przepisie jest ekwiwalentne z pełnieniem służby z katalogu zawartego w art. 12
PolEmU, a w konsekwencji nie pozostaje bez znaczenia dla pełnienia służby w myśl art. 15 i 15a PolEmU.
Wskazując na powyższy zarzut, skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy
w sposób uwzględniający żądanie, to jest zmianę decyzji Dyrektora Zakładu E. z 21.2.2013 r., znak W08744/SG,
przez ustalenie emerytury skarżącego w oparciu o art. 15 PolEmU; ewentualnie domagał się przekazania sprawy
sądowi II instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zawiera uzasadnionych podstaw. W sprawie spór sprowadza się wyłącznie do wykładni prawa
materialnego w obrębie PolEmU. Skarżący w zarzutach wyeksponował konglomerat norm prawa, które jego zdaniem
dowodzą o błędnej wykładni art. 15 i art. 15a PolEmU.
Wstępnie należy zauważyć, że błędna wykładnia określonego tekstu prawnego nie może dokonana in gremio, to jest
w zakresie całego brzmienia art. 15 PolEmU. Przedmiotowy przepis składa się bowiem z kilku ustępów, a niektóre
z nich z punktów. Stąd skuteczne zanegowanie określonego modelu interpretacyjnego wymaga dookreślenia
konkretnych norm przepisu, a nie jego powołania en block. Podobnie rzecz wygląda w przypadku powołania art. 13
PolEmU. Dodatkowo przypomnieć należy, że pod pojęciem podstaw skargi kasacyjnej rozumie się konkretny przepis
prawa, który został w niej wskazany z jednoczesnym stwierdzeniem, iż wydanie wyroku nastąpiło z jego obrazą.
Niemniej jednak w uzasadnieniu skargi kasacyjnej doszło do sprecyzowania stanowiska odwołującej się strony, co
ostatecznie konwaliduje opisane wczesnej mankamenty i pozwala uchwycić istotę wywołanego problemu. W sprawie
wyraża się on wyborem sposobu obliczenia wysokości należnej emerytury w zależności od momentu przystąpienia
do służby. Krótko mówiąc, funkcjonariusz, który pozostawał w służbie przed 2.1.1999 r., ma prawo do obliczenia
emerytury według algorytmu wskazanego w art. 15 ust. 1 pkt 1–4 PolEmU. Natomiast osoba, która po raz pierwszy
została przyjęta do służby po dniu 1 stycznia 1999 r., uzyska prawo do obliczenia emerytury w myśl art. 15a PolEmU.
Na marginesie należy zauważyć, że oba mechanizmy zawierają wspólne rozwiązania, a mianowicie: emerytura
wynosi 40% podstawy jej wymiaru za 15 lat służby. Jej wzrost w art. 15 PolEmU obejmuje okresy składkowe
i nieskładkowe poprzedzające służbę. Natomiast art. 15a PolEmU odwołuje się jedynie do okresu wymienione w art.
15 ust. 1 pkt 1 i ust. 2–5 PolEmU.
Stanowisko prezentowane w skardze kasacyjnej opiera się na rozumowaniu, że skoro ubezpieczony został powołany
do odbycia zasadniczej służby wojskowej przed 2.1.1999 r. (odbywał ją w okresie od 26.10.1978 r. do 4.10.1980 r.),
to jest uprawniony do obliczenia wysokości emerytury w sposób opisany w art. 15 ust. 1 PolEmU. Przedmiotowa
konstatacja nie zasługuje na aprobatę, a klarowny wywód sądu II instancji staje się przekonujący w razie
usystematyzowania poszczególnych zagadnień wywołanych w skardze. Zabiegiem ułatwiającym właściwą denotację
jest przypomnienie sekwencji zdarzeń ubezpieczeniowych skarżącego. Do zasadniczej służby wojskowej został
powołany, będąc pracownikiem. Po zakończeniu służby wojskowej wrócił do wykonywania pracy najemnej.
W powszechnym systemie ubezpieczenia społecznego pozostawał do 14.1.1999 r. W dniu 15.4.1999 r. przystąpił do
służby w Straży Granicznej.
Powyższy rys kariery zawodowej skarżącego ujawnia, że po zakończeniu zasadniczej służby wojskowej wrócił do
powszechnego systemu ubezpieczenia społecznego, a okres tej służby został uwzględniony w strefie uprawnień
pracowniczych. Nie można więc z faktu jej odbycia wywodzić o zamiarze przystąpienia do specjalnego systemu
emerytalnego, jaki obejmował służby mundurowe. Pozostaje to w zgodzie z faktem, że obrona Ojczyzny jest sprawą
i obowiązkiem wszystkich obywateli Rzeczypospolitej Polskiej (art. 1 ustawy z 21.11.1967 r. o powszechnym
obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej – t.jedn.: Dz.U. z 2016 r. poz. 1534). Tymczasem podjęcie służby
w Straży Granicznej na podstawie ustawy z 12.10.1990 r. o Straży Granicznej (t.jedn.: Dz.U. z 2016 r. poz. 1643)
stanowi dobrowolne podjęcie służby i jest obwarowane kryteriami podmiotowo-przedmiotowymi, których nie
weryfikuje zasadnicza służba wojskowa. Jest poprzedzone postępowaniem kwalifikacyjnym, a stosunek służbowy

funkcjonariusza powstaje w drodze mianowania. Z tego względu sam fakt powołania do „wojska” nie otwiera – w tym
stanie faktycznym – drogi do obliczenia emerytury w myśl stanowiska skarżącego, skoro po zakończeniu służby
w Wojsku Polskim nie kontynuował on dalszej ścieżki kariery w służbach mundurowych. Do służby w Straży
Granicznej przystąpił 15.4.1999 r. i stąd jego uprawnienie do obliczenia wysokości emerytury jest uregulowane w art.
15a PolEmU, co też wyklucza akceptację tezy o błędnej wykładni tego przepisu, jakiej miał się dopuścić sąd II
instancji.
Z tego wynika, że termin, „który pozostawał w służbie przed 2.1.1999 r.”, obejmuje następujące sytuacje. Po
pierwsze, funkcjonariusza pełniącego przed 2.1.1999 r. służbę w Straży Granicznej. Po drugie, funkcjonariusza, który
przed 2.1.1999 r. pełnił służbę w innej formacji (np. Policji, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej,
Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Wywiadu Wojskowego, Służby Kontrwywiadu
Wojskowego lub Centralnego Biura Antykorupcyjnego), ale po 2.1.1999 r. został przeniesiony do Straży Granicznej.
W każdym wypadku jest zachowana ciągłość służby, która stanowi walor obliczenia późniejszej wysokości emerytury
w myśl art. 15 PolEmU. Ten wzorzec eliminuje poszukiwanie okresów równorzędnych ze służbą, nacisk kładzie się
bowiem nie na sam fakt jej pełnienia, bez względu na jej rodzaj i sposób pełnienia, ale na „przyjęcie do służby”
(wstąpienie do niej). W tej mierze aktualne pozostają argumenty podniesione przez SN w wyroku z 11.4.2017 r. (II
UK 118/16,
), które obecny skład SN w pełni podziela.
To, że art. 15 ust. 1 PolEmU nie dookreśla, o jaką służbę chodzi, nie prowadzi do aprobaty stanowiska skarżącego.
Termin „pozostawał w służbie” dekoduje się jakościowo. Chodzi o służbę w rozumieniu ustawy, która otwiera drogę
do uzyskania emerytury policyjnej, to jest służbę w Straży Granicznej (w tym wypadku).
Kierunku wykładni prawa nie zmienia odwołanie się do art. 13 PolEmU. Relacje tej normy do art. 15 PolEmU należy
wyjaśnić systemowo.
W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę, że regulacje zawarte w art. 15 i art. 15a PolEmU, w brzmieniu
nadanym ustawą z 23.7.2003 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw
(Dz.U. Nr 166, poz. 1609 ze zm.), stanowiły realizację celu, jakim było objęcie zaopatrzeniowym systemem
emerytalnym wszystkich funkcjonariuszy służb mundurowych bez względu na datę wstąpienia do służby, a więc
również tych, którzy do służby wstąpili po 1.1.1999 r. i zostali objęci powszechnym systemem ubezpieczeń
społecznych (por. uzasadnienie projektu ustawy zmieniającej, druk sejmowy nr IV.1160).
Dalej należy przypomnieć, że w myśl art. 1 PolEmU funkcjonariuszom zwolnionym ze służby w Policji, Agencji
Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu
Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży
Pożarnej i Służby Więziennej, zwanym dalej „funkcjonariuszami”, przysługuje z budżetu państwa, na zasadach
określonych w ustawie, zaopatrzenie emerytalne z tytułu wysługi lat. Stosownie do art. 3 ust. 1 pkt 7 PolEmU
określenie wysługa emerytalna oznacza okresy służby w formacjach wymienionych w art. 1, z wyjątkiem okresów
zawieszenia w czynnościach służbowych, a także okresy im równorzędne.
Z kolei, zgodnie z art. 12 PolEmU, emerytura policyjna przysługuje funkcjonariuszowi zwolnionemu ze służby, który
w dniu zwolnienia posiada 15 lat służby w formacjach wskazanych w art. 1, z wyjątkiem funkcjonariusza, który ma
ustalone prawo do emerytury określonej w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,
obliczonej z uwzględnieniem okresów służby i okresów z nią równorzędnych.
Z zestawienia przytoczonych powyżej norm wynika podstawowa zasada, że przy obliczaniu „wysługi lat”, a więc przy
ustalaniu warunków prawa do emerytury, uwzględnia się okres służby w Straży Granicznej oraz inne okresy
równorzędne (np. wymienione w art. 13 PolEmU). Zgodnie z art. 13 ust. 1 pkt 2 PolEmU służbę wojskową,
uwzględnianą przy ustalaniu prawa do emerytury wojskowej, bierze się pod uwagę. Okres tej służby wojskowej został
skarżącemu uwzględniony do ustalenia prawa. W ten sposób zresztą uzyskał on niezbędny próg stażowy w postaci
15 lat służby, gdyż sam okres jej pełnienia w Straży Granicznej wynosił 13 lat, 8 miesięcy i 16 dni. Okres zasadniczej
służby wojskowej, uwzględniany przy ustalaniu prawa do emerytury wojskowej, podlega zatem uwzględnieniu jako
okres równorzędny w wysłudze lat uprawniającej do emerytury policyjnej przysługującej na podstawie art. 12
PolEmU. Podobnie, na zasadzie wzajemności, okresy służby uwzględniane przy ustalaniu prawa do emerytury
policyjnej uwzględniane są – jako okresy równorzędne ze służbą wojskową – przy ustalaniu prawa do emerytury
wojskowej (art. 12 i art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy z 10.12.1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych –
t.jedn.: Dz.U. z 2016 r. poz. 1037).
Mając powyższe na uwadze, SN orzekł z mocy art. 39814 KPC.
Wyrok SN z 12.7.2017 r., II UK 190/16

Sąd Najwyższy uznał, że funkcjonariusz, który pozostawał w służbie przed 2.1.1999 r., ma prawo do obliczenia emerytury według algorytmu w art. 15 PolEmU. Decyzja ta opiera się na wykładni prawa materialnego w obrębie PolEmU.