Pochodne prawo pobytu

Tematyka: dyrektywa 2004/38, pochodne prawo pobytu, obywatel Unii, swobodne przemieszczanie się, art. 21 TFUE

TS orzekł, że wykładni dyrektywy 2004/38 należy dokonywać w ten sposób, iż w sytuacji, w której obywatel
Unii skorzystał ze swobody przemieszczania się i udał się do państwa członkowskiego innego niż państwo,
którego obywatelstwo posiada, przebywał w tym państwie na podstawie art. 7 ust. 1 lub art. 16 ust. 1
dyrektywy, a następnie nabył obywatelstwo tego państwa, zachowując przy tym obywatelstwo państwa
pochodzenia, a kilka lat później zawarł związek małżeński z obywatelem państwa trzeciego, z którym nadal
przebywa na terytorium tego przyjmującego państwa, to temu obywatelowi państwa trzeciego nie
przysługuje pochodne prawo pobytu w tym państwie przyjmującym na podstawie przepisów tej dyrektywy..
W 1996 r. P. Ormazabal, obywatelka Hiszpanii, przybyła do Zjednoczonego Królestwa w celu odbycia studiów. Po ich
ukończeniu pozostała w tym państwie, a od września 2004 r. pracuje w pełnym wymiarze czasu pracy. W 2009 r.
otrzymała obywatelstwo brytyjskie, zachowując przy tym obywatelstwo hiszpańskie. W 2013 r. związała się z T.
Lounesem, obywatelem algierskim, który do Zjednoczonego Królestwa przybył w styczniu 2010 r. na podstawie 6-
miesięcznej wizy wjazdowej, a po upływie okresu jej ważności przebywał tam nielegalnie. W styczniu 2014 r. P.
Ormazabal i T. Lounes zawarli małżeństwo wyznaniowe, a maju 2014 r. małżeństwo cywilne w Londynie. Od tej pory
mieszkają razem w Zjednoczonym Królestwie. W kwietniu 2014 r. T. Lounes wystąpił do ministra ds. wewnętrznych
z wnioskiem o wydanie mu karty pobytu jako członkowi rodziny obywatela Europejskiego Obszaru Gospodarczego
na podstawie rozporządzenia z 2006 r. w sprawie imigracji w Zjednoczonym Królestwie (dalej jako: rozporządzenie
z 2006 r.). Następnie 14.5.2014 r. T. Lounesowi doręczono decyzję o wydaleniu go ze Zjednoczonego Królestwa, ze
względu na przekroczenie dozwolonego czasu pobytu w tym państwie z naruszeniem przepisów w sprawie kontroli
imigracyjnych. Decyzją z 22.5.2014 r. oddalono wniosek T. Lounesa o wydanie karty pobytu. W decyzji wskazano, że
w związku ze zmianą w 2012 r. art. 2 rozporządzenia z 2006 r. P. Ormazabal przestała być uznawana za „obywatelkę
EOG” w rozumieniu tego rozporządzenia. Zgodnie z tym przepisem „do celów niniejszego rozporządzenia »obywatel
EOG« oznacza każdego obywatela państwa Europejskiego Obszaru Gospodarczego, który nie jest jednocześnie
obywatelem Zjednoczonego Królestwa”. P. Ormazabal, która ma od 2009 r. obywatelstwo brytyjskie, od tego
momentu nie przysługują w Zjednoczonym Królestwie prawa przyznane zarówno przez rozporządzenie z 2006 r., jak
też przez dyrektywę 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 29.4.2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii
i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich (dalej jako:
dyrektywa 2004/38). W rezultacie zdaniem brytyjskiego organu T. Lounes nie mógł ubiegać się o kartę pobytu na
podstawie tego rozporządzenia jako członek rodziny obywatela EOG. T. Lounes zaskarżył tę decyzję.
Poprzez pytanie prejudycjalne sąd odsyłający dążył do ustalenia, czy wykładni dyrektywy 2004/38 oraz art. 21 ust. 1
TFUE należy dokonywać w ten sposób, że w sytuacji, w której obywatel Unii skorzystał ze swobody przemieszczania
się i udał się do państwa członkowskiego innego niż państwo, którego obywatelstwo posiada, oraz następnie nabył
obywatelstwo tego państwa, zachowując przy tym obywatelstwo państwa pochodzenia, następnie zawarł związek
małżeński z obywatelem państwa trzeciego, z którym przebywa na terytorium tego państwa – takiemu obywatelowi
przysługuje prawo pobytu w tym państwie przyjmującym na podstawie przepisów tej dyrektywy oraz art. 21 ust. 1
TFUE?
Prawo do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium innych państw członkowskich zostało
przyznane obywatelom Unii bezpośrednio na podstawie art. 21 ust. 1 TFUE. W motywie 5 dyrektywy 2004/38
podkreślono, że prawo to powinno być zagwarantowane również członkom rodziny obywateli Unii, bez względu na
ich obywatelstwo (wyrok McCarthy i in., C-202/13, pkt 31, 33 i przytoczone tam orzecznictwo). Przepisy tej dyrektywy
nie przyznają jednak członkom rodziny obywatela Unii będącym obywatelami państwa trzeciego praw
autonomicznych. Ewentualne prawa przyznane członkom rodziny przez tę dyrektywę są prawami pochodnymi,
wynikającymi z praw przysługujących obywatelowi Unii wskutek skorzystania z niego ze swobody przemieszczania
się (wyrok McCarthy i in., pkt 34). Trybunał podkreślił, że z językowej, systemowej i celowościowej wykładni
przepisów dyrektywy 2004/38 wynika, że jej przepisy regulują jedynie warunki wjazdu i pobytu obywateli Unii na
terytorium państw członkowskich innych niż państwo, którego obywatelstwo posiadają. Ponadto, dyrektywa nie daje
podstaw do przyznania pochodnego prawa pobytu obywatelom państw trzecich będących członkami rodziny
obywatela Unii w państwie członkowskim, którego obywatelstwo ten obywatel Unii posiada (wyroki: O. i B., C-456/12,
pkt 37; Chavez-Vilchez i in., C-133/15, pkt 53). Z treści art. 3 ust. 1 tej dyrektywy wynika, że ta dyrektywa obejmuje
obywateli Unii, którzy przemieszczają się do „państwa członkowskiego innego niż państwo członkowskie, którego
obywatelstwo posiadają” lub przebywają w takim państwie, jak również członków ich rodziny, w rozumieniu art. 2 pkt
2 tej dyrektywy, którzy im towarzyszą lub do nich dołączają (wyrok O. i B., pkt 38).
Zgodnie z zasadą prawa międzynarodowego państwo członkowskie nie może odmówić swoim obywatelom prawa
wjazdu lub pobytu na swoim terytorium, gdyż obywatelom tym przysługuje bezwarunkowe prawo pobytu. W obec tego

TS stwierdził, że dyrektywa 2004/38 nie reguluje pobytu obywatela Unii w państwie członkowskim, którego
obywatelstwo posiada. W świetle orzecznictwa TS ta dyrektywa nie przyznaje też na terytorium takiego państwa
pochodnego prawa pobytu członkom rodziny tego obywatela będącym obywatelami państwa trzeciego (wyrok O. i B.,
pkt 42, 43).
W niniejszej sprawie nabycie przez P. Ormazabal obywatelstwa Zjednoczonego Królestwa spowodowało zmianę jej
sytuacji prawnej, i to zarówno na gruncie prawa krajowego, jak i dyrektywy 2004/38. Otóż od chwili tego nabycia
przysługuje jej bezwarunkowe prawo pobytu w tym państwie. W tych okolicznościach TS stwierdził, że z chwilą
nabycia przez P. Ormazabal obywatelstwa brytyjskiego dyrektywa 2004/38 przestała mieć zastosowanie do jej
sytuacji. Zdaniem TS, tego wniosku nie zmienia okoliczność, że P. Ormazabal skorzystała ze swobody
przemieszczania się i udała się do Zjednoczonego Królestwa, oraz że oprócz obywatelstwo brytyjskiego posiada też
obywatelstwo hiszpańskie. Żadna z tych dwóch okoliczności nie zmienia bowiem faktu, że od chwili nabycia
obywatelstwa brytyjskiego P. Ormazabal nie przebywa już w „państwie członkowskim innym niż państwo, którego
obywatelstwo posiada” w rozumieniu art. 3 ust. 1 tej dyrektywy i w związku z tym przestała być objęta zakresem
pojęcia „beneficjent” w rozumieniu tego przepisu. Oznacza to, że jej małżonek T. Lounes, będący obywatelem
państwa trzeciego, również nie jest objęty tym pojęciem, a w rezultacie nie przysługuje mu pochodne prawo pobytu
w Zjednoczonym Królestwie na podstawie tej dyrektywy.
Trybunał uznał, że chociaż w niektórych przypadkach obywatelom państw trzecich będącym członkami rodziny
obywatela Unii, którym na podstawie przepisów dyrektywy 2004/38 nie przysługuje pochodne prawo pobytu
w państwie członkowskim, którego obywatelstwo ten obywatel Unii posiada, to takie prawo może jednak przysługiwać
na podstawie art. 21 ust. 1 TFUE (wyrok Chavez-Vilchez i in., C-133/15, pkt 54). Podobnie, jak w przypadku
dyrektywy 2004/38, to postanowienie przyznaje takiemu obywatelowi nie autonomiczne prawo pobytu, lecz jedynie
prawo pochodne wynikające z prawa przysługującego danemu obywatelowi Unii (wyrok Iida, C-40/11, pkt 66, 67). To
pochodne prawo, co do zasady, istnieje tylko w zakresie, w jakim jest ono niezbędne do zapewnienia temu
obywatelowi Unii możliwości skutecznego korzystania ze swobody przemieszczania się. Cel i uzasadnienie tego
pochodnego prawa opierają się na stwierdzeniu, iż odmowa jego przyznania mogłaby w szczególności godzić w tę
swobodę oraz uniemożliwiać skorzystanie z niej, a tym samym naruszać skuteczność (effet utile) praw
przysługujących danemu obywatelowi Unii na mocy art. 21 ust. 1 TFUE (wyrok Rendón Marín, C-165/14, pkt 36, 73).
W niniejszym przypadku TS stwierdził, że sytuacji obywatela państwa członkowskiego takiego jak P. Ormazabal,
która skorzystała ze swobody przemieszczania się i przebywa na terytorium innego państwa członkowskiego, nie
można porównywać z sytuacją o charakterze wyłącznie wewnętrznym, z tego tylko względu, że w trakcie pobytu
w przyjmującym państwie nabyła jego obywatelstwo, zachowując przy tym obywatelstwo państwa pochodzenia.
Trybunał przyznał, że sytuacja osób będących obywatelami jednego państwa członkowskiego i przebywających
legalnie na terytorium innego państwa członkowskiego, którego obywatelstwo również posiadają, wykazuje związek
z prawem Unii (wyrok Freitag, ?-541/15, pkt 34). Z tego powodu P. Ormazabal, która jest obywatelką dwóch państw
członkowskich i która, jako obywatelka Unii, skorzystała ze swobody przemieszczania się i pobytu w państwie
członkowskim innym niż państwo pochodzenia, może powoływać się na związane z tym statusem prawa,
w szczególności przewidziane w art. 21 ust. 1 TFUE. Jednym z praw, które ten przepis przyznaje obywatelom państw
członkowskich, jest prawo do prowadzenia przez nich życia rodzinnego w przyjmującym państwie członkowskim, co
jest możliwe dzięki obecności członków ich rodziny (wyrok Metock i in., C-127/08, pkt 62). Trybunał stwierdził, że
okoliczność, że obywatel państwa członkowskiego, który udał się do innego państwa członkowskiego i tam przebywa,
nabędzie później obywatelstwo tego państwa, zachowując przy tym obywatelstwo państwa pochodzenia, nie może
powodować pozbawienia go tego prawa, gdyż godziłoby to w skuteczność (effet utile) art. 21 ust. 1 TFUE. Państwo
członkowskie nie może ograniczać skutków wynikających z posiadania obywatelstwa innego państwa
członkowskiego, w szczególności praw, które prawo UE łączy z posiadaniem tego obywatelstwa i które wynikają ze
skorzystania przez tego obywatela ze swobody przemieszczania się.
Trybunał podkreślił, że prawa, które obywatelowi Unii przyznaje art. 21 ust. 1 TFUE, w tym prawa pochodne,
przysługujące członkom rodziny tego obywatela, służą m.in. ułatwieniu stopniowej integracji danego obywatela Unii
ze społeczeństwem przyjmującego państwa. Rzecznik generalny podkreślił (pkt 86 opinii), że uznanie, iż obywatel,
taki jak P. Ormazabal, wywodzący swoje prawa – w szczególności prawo do prowadzenia życia rodzinnego
w przyjmującym państwie członkowskim – z art. 21 ust. 1 TFUE wskutek skorzystania ze swobody przemieszczania
się, traci je ze względu na nadanie mu obywatelstwa w celu głębszego zintegrowania się ze społeczeństwem tego
państwa członkowskiego, stałoby w sprzeczności z regułą stopniowej integracji. Ponadto obywatel Unii, który
skorzystał ze swobody przemieszczania się i który nabył obywatelstwo przyjmującego państwa członkowskiego,
zachowując przy tym swoje dotychczasowe obywatelstwo, byłby, pod względem swojego życia rodzinnego,
traktowany mniej korzystnie niż obywatel Unii, który również skorzystał z tej swobody, ale który posiada wyłącznie
obywatelstwo państwa pochodzenia. Z tego względu prawa przyznane obywatelowi Unii w przyjmującym państwie
członkowskim, w szczególności prawo do prowadzenia życia rodzinnego z obywatelem państwa trzeciego,
podlegałyby ograniczeniu wraz z integracją ze społeczeństwem tego państwa oraz w zależności od liczby
posiadanych obywatelstw.

W ocenie TS z powyższych rozważań wynika, że w celu zapewnienia skuteczności (effet utile) praw przyznanych
obywatelom Unii przez art. 21 ust. 1 TFUE, obywatel znajdujący się w sytuacji takiej jak P. Ormazabal, powinien móc
korzystać w przyjmującym państwie z praw wywodzonych z tego postanowienia także po nabyciu obywatelstwa tego
państwa, przy zachowaniu obywatelstwa państwa pochodzenia. W szczególności ten obywatel powinien móc
prowadzić życie rodzinne wraz ze swoim małżonkiem będącym obywatelem państwa trzeciego, dzięki przyznaniu
temu małżonkowi pochodnego prawa pobytu w tym państwie.
Reasumując TS orzekł, że wykładni dyrektywy 2004/38 należy dokonywać w ten sposób, iż w sytuacji, w której
obywatel Unii skorzystał ze swobody przemieszczania się i udał się do państwa członkowskiego innego niż
państwo, którego obywatelstwo posiada, przebywał w tym państwie na podstawie art. 7 ust. 1 lub art. 16 ust.
1 dyrektywy, a następnie nabył obywatelstwo tego państwa, zachowując przy tym obywatelstwo państwa
pochodzenia, a kilka lat później zawarł związek małżeński z obywatelem państwa trzeciego, z którym nadal
przebywa na terytorium tego przyjmującego państwa, to temu obywatelowi państwa trzeciego nie
przysługuje pochodne prawo pobytu w tym państwie przyjmującym na podstawie przepisów tej dyrektywy.
Jednak takie prawo może mu przysługiwać na podstawie art. 21 ust. 1 TFUE, na warunkach, które nie mogą
być bardziej rygorystyczne niż warunki przewidziane w dyrektywie 2004/38 dla przyznania takiego prawa
obywatelowi państwa trzeciego będącego członkiem rodziny obywatela Unii, który skorzystał ze swobody
przemieszczania się, osiedlając się w państwie członkowskim innym niż państwo, którego obywatelstwo
posiada.
Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie
Wyrok TS z 14.11.2017 r., Lounes, C-165/16