Warunki przyznania azylu

Tematyka: azyl, ochrona międzynarodowa, homoseksualizm, orientacja seksualna, prawo do życia prywatnego

Trybunał orzekł, że wykładni art. 4 dyrektywy 2011/95 w zw. z art. 7 Karty należy dokonywać w ten sposób, że
stoi on na przeszkodzie możliwości sporządzenia i wykorzystania dla potrzeb ustalenia rzeczywistej
orientacji seksualnej osoby ubiegającej się o udzielenie ochrony międzynarodowej opinii biegłego
psychologa, takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym, która na podstawie projekcyjnych testów
osobowości ma ustalić orientację seksualną takiej osoby.
W kwietniu 2015 r. F zwrócił się do organów węgierskich z wnioskiem o udzielenie azylu. Na pierwszym
przesłuchaniu przez węgierski urząd ds. imigracji i azylu (dalej jako: urząd) F stwierdził, że wniosek złożył ze względu
na uzasadnioną obawę przed prześladowaniem w państwie pochodzenia ze względu na swój homoseksualizm.
Decyzją z października 2015 r. urząd oddalił jego wniosek. Stwierdził, że oświadczenia F nie zawierają istotnych
sprzeczności, ale na podstawie opinii biegłego psychologa uznał, że te oświadczenia są niewiarygodne. Opinia
została sporządzona na podstawie wywiadu, badania osobowości oraz testów osobowościowych i kończyła się
wnioskiem, że wyniki badań nie potwierdzają oświadczeń F odnoszących się do jego orientacji seksualnej. F
zaskarżył decyzję urzędu podnosząc w szczególności, że przeprowadzenie spornych testów poważnie naruszało
jego prawa podstawowe, oraz że nie pozwalało na ocenę prawdziwości jego oświadczeń odnoszących się do
orientacji seksualnej.
Poprzez pytanie prejudycjalne sąd odsyłający dążył do ustalenia, czy wykładni art. 4 dyrektywy Parlamentu
Europejskiego i Rady 2011/95/UE w sprawie norm dotyczących kwalifikowania obywateli państw trzecich lub
bezpaństwowców jako beneficjentów ochrony międzynarodowej, jednolitego statusu uchodźców lub osób
kwalifikujących się do otrzymania ochrony uzupełniającej oraz zakresu udzielanej ochrony (dalej jako: dyrektywa
2011/95) należy dokonywać w ten sposób, że ten przepis stoi na przeszkodzie, aby organ odpowiedzialny za
rozpatrywanie wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej mogły zwrócić się do biegłego o wydanie opinii
w ramach oceny faktów i okoliczności związanych z domniemaną orientacją seksualną wnioskodawcy?
Trybunał wskazał, że oświadczenia osoby ubiegającej się o udzielenie ochrony międzynarodowej odnoszące się do
jego orientacji seksualnej stanowią – uwzględniając szczególny kontekst, w który wpisują się wnioski o udzielenie
takiej ochrony – jedynie punkt wyjścia w procesie badania faktów i okoliczności, o którym mowa w art. 4 dyrektywy
2011/95 (wyrok A i in., od C 148/13 do C 150/13, EU:C:2014:2406, pkt 49). Zatem chociaż to do osoby ubiegającej
się o udzielenie ochrony międzynarodowej należy określenie jej orientacji seksualnej, która to stanowi istotny aspekt
jej sfery osobistej, to wnioski o udzielenie takiej ochrony uzasadniane obawą przed prześladowaniem ze względu na
tę orientację mogą podlegać procesowi oceny przewidzianemu w art. 4 tej dyrektywy (wyrok A i in., pkt 52).
Z art. 10 ust. 2 tej dyrektywy wynika, że podczas oceniania przez państwa członkowskie, czy obawa wnioskodawcy
przed prześladowaniem jest uzasadniona, nie ma znaczenia, czy ten wnioskodawca rzeczywiście posiada cechę
związaną z przynależnością do określonej grupy społecznej, która jest powodem prześladowania, jeżeli taka cecha
jest przypisywana wnioskodawcy przez podmiot dopuszczający się prześladowania. Z tego względu w ramach oceny
faktów i okoliczności, o której mowa w art. 4 tej dyrektywy, przeprowadzanej w kontekście rozpatrywania wniosku
o udzielenie ochrony międzynarodowej uzasadnionego obawą przed prześladowaniem ze względu na orientację
seksualną – zdaniem TS – nie w każdym przypadku należy oceniać wiarygodności oświadczeń wnioskodawcy
odnośnie do jego orientacji seksualnej.
W art. 4 ust. 3 dyrektywy 2011/95 wymieniono elementy, które właściwe organy muszą wziąć pod uwagę przy
dokonywaniu indywidualnej oceny wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej. Natomiast w art. 4 ust. 5 tej
dyrektywy określono warunki, w przypadku spełnienia których państwo członkowskie stosujące zasadę, zgodnie
z którą obowiązkiem wnioskodawcy jest uzasadnienie jego wniosku, muszą uznać, iż niektóre oświadczenia
wnioskodawcy nie wymagają potwierdzenia. Jednym z tych warunków jest uznanie oświadczeń wnioskodawcy za
spójne i wiarygodne oraz za niesprzeczne z dostępnymi szczegółowymi, a także ogólnymi informacjami mającymi
znaczenie dla sprawy oraz stwierdzenie ogólnej wiarygodności wnioskodawcy. Trybunał stwierdził, że powyższe
przepisy nie zawierają ograniczonego wykazu środków, z których mogą skorzystać krajowe organy,
a w szczególności nie wykluczają możliwości zwrócenia się do biegłego o sporządzenie opinii w procesie badania
faktów i okoliczności w celu dokładniejszego ustalenia, czy wnioskodawca rzeczywiście potrzebuje ochrony
międzynarodowej. Jednak szczegółowe zasady regulujące sposoby sporządzania takiej opinii nie mogą naruszać
unijnego prawa, a zwłaszcza, zagwarantowanych w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej (dalej jako: Karta),
prawa do poszanowania godności człowieka (art. 1 Karty) oraz prawa do poszanowania życia prywatnego
i rodzinnego (art. 7 Karty). Trybunał stwierdził, że nie można wykluczyć, iż w szczególnym kontekście oceny
oświadczeń osoby ubiegającej się o udzielenie ochrony międzynarodowej odnoszących się do jej orientacji
seksualnej pewne rodzaje opinii biegłych mogą być użyteczne na potrzeby oceny faktów i okoliczności oraz mogą

być sporządzone bez naruszania praw podstawowych wnioskodawcy. Trybunał podzielił stanowisko rządów
francuskiego i niderlandzkiego, że skorzystanie z możliwości zwrócenia się do biegłego o opinię może m.in. pozwolić
na zebranie pełniejszych informacji na temat sytuacji osób mających określoną orientację seksualną w państwie
trzecim, z którego pochodzi wnioskodawca.
W art. 10 ust. 3 lit. d) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/32/UE w sprawie wspólnych procedur
udzielania i cofania ochrony międzynarodowej (dalej jako: dyrektywa 2013/32) wyraźnie podkreślono, że państwa
członkowskie powinny zapewnić, aby personel rozpatrujący wnioski i podejmujący decyzje miał w razie potrzeby
możliwość skonsultowania się z ekspertami na temat konkretnych zagadnień, takich jak kwestie związane z płcią,
które m.in. obejmują, jak wynika z motywu 30 dyrektywy 2011/95, kwestie związane z tożsamością płciową
i orientacją seksualną.
Trybunał wskazał, że z art. 4 ust. 1 i art. 8 ust. 2 dyrektywy Rady 2005/85/WE w sprawie ustanowienia minimalnych
norm dotyczących procedur nadawania i cofania statusu uchodźcy w państwach członkowskich (dalej jako:
dyrektywa 2005/85) oraz z art. 4 ust. 1 i art. 10 ust. 3 dyrektywy 2013/32 wynika, iż decyzje organu rozstrzygającego
w sprawie wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej muszą być podejmowane po odpowiednim rozpatrzeniu.
Organ zobowiązany jest wobec tego do przeprowadzenia, pod kontrolą sądu, oceny faktów i okoliczności, o której
mowa w art. 4 dyrektywy 2011/95 (wyrok Shepherd, C 472/13, pkt 40). Jednak z art. 4 tej dyrektywy wynika, iż
rozpatrzenie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej musi obejmować w szczególności wszystkie istotne
fakty odnoszące się do kraju pochodzenia w momencie podejmowania decyzji w sprawie wniosku, odpowiednie
oświadczenia i dokumenty przedstawione przez wnioskodawcę oraz jego indywidualną sytuację i osobiste
uwarunkowania. W stosownym przypadku właściwy organ powinien także uwzględnić wyjaśnienia przedstawione
w odniesieniu do braku dowodów oraz ogólną wiarygodność wnioskodawcy (wyroki: Shepherd, pkt 26; M, C 560/14,
pkt 36). W ocenie TS organ nie może oprzeć swojej decyzji wyłącznie na ustaleniach zawartych w opinii biegłego,
a więc a fortiori dokonując oceny oświadczeń wnioskodawcy odnoszących się do jego orientacji seksualnej, ten
organ nie może być nimi związany.
Trybunał orzekł, że wykładni art. 4 dyrektywy 2011/95 należy dokonywać w ten sposób, że ten przepis nie stoi na
przeszkodzie temu, aby organ odpowiedzialny za rozpatrywanie wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej
lub w danym przypadku sąd, do którego wniesiono skargę na decyzję tego organu, mogły zwrócić się do biegłego
o wydanie opinii w ramach oceny faktów i okoliczności związanych z domniemaną orientacją seksualną
wnioskodawcy. Jednak pod warunkiem że szczegółowe zasady sporządzania takiej opinii są zgodne z prawami
podstawowymi gwarantowanymi w Karcie, a organy i sądy nie opierają swoich rozstrzygnięć wyłącznie na
ustaleniach biegłego oraz że przy ocenie oświadczeń wnioskodawcy odnoszących się do jego orientacji seksualnej te
organy i sądy nie są związane tymi ustaleniami.
Poprzez kolejne pytanie prejudycjalne sąd odsyłający dążył do ustalenia, czy wykładni art. 4 dyrektywy 2011/95
w związku z Kartą należy dokonywać w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie możliwości sporządzenia
i wykorzystania dla potrzeb ustalenia rzeczywistej orientacji seksualnej osoby ubiegającej się o udzielenie ochrony
międzynarodowej opinii biegłego psychologa określającej orientację seksualną takiej osoby?
Wśród praw podstawowych mających szczególne znaczenie w kontekście oceny oświadczeń osoby ubiegającej się
o udzielenie ochrony międzynarodowej odnoszących się do jej orientacji seksualnej figuruje w szczególności prawo
do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego zagwarantowane w art. 7 Karty (wyrok A i in., pkt 64).
Z orzecznictwa TS wynika, że art. 4 dyrektywy 2011/95 musi być interpretowany w świetle art. 7 Karty (wyrok
Khachab, C 558/14, pkt 28). Trybunał stwierdził, że o sporządzenie opinii biegłego psychologa, takiej jak
rozpatrywana w postępowaniu głównym, zwraca się organ rozstrzygający w ramach procedury rozpatrywania
wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej. Wynika stąd, że opinia sporządzana jest w kontekście, w którym
osoba wezwana do poddania się projekcyjnym testom osobowości znajduje się w sytuacji, w której jej przyszłość
bezpośrednio zależy od sposobu rozpatrzenia przez organ takiego wniosku. Zatem ewentualna odmowa poddania
się takim testom może stanowić istotny czynnik, na którym organ oprze ustalenie, czy ta osoba wystarczająco
uzasadniła swój wniosek. W związku z tym nawet w przypadku gdy przeprowadzenie testów psychologicznych,
w oparciu o które sporządzana jest opinia, taka jak rozpatrywana w sprawie w postępowaniu głównym, formalnie
wymaga wyrażenia zgody przez zainteresowaną osobę, TS uznał, że jej wyrażenie nie musi mieć swobodnego
charakteru (wyrok A i in., pkt 66). W tych okolicznościach rzecznik generalny uznał, że sporządzenie i wykorzystanie
opinii biegłego psychologa, takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym, stanowi ingerencję w prawo do
poszanowania życia prywatnego danej osoby (pkt 43 opinii).
Zgodnie z art. 52 ust. 1 Karty wszystkie ograniczenia w korzystaniu z praw i wolności uznanych w Karcie muszą być
przewidziane ustawą oraz szanować ich istotę. Zgodnie zasadą proporcjonalności ograniczenia w korzystaniu z tych
praw i wolności mogą być wprowadzone wyłącznie wtedy, gdy są konieczne oraz rzeczywiście odpowiadają celom
interesu ogólnego uznawanym przez UE lub potrzebom ochrony praw i wolności innych osób. Zgodnie
z orzecznictwem TS zasada proporcjonalności wymaga, aby przyjęte akty nie wykraczały poza to, co jest
odpowiednie i konieczne do realizacji uzasadnionych celów, którym mają służyć dane przepisy, przy czym

wynikające z tego niedogodności nie mogą być nadmierne w stosunku do zamierzonych celów (wyroki: Tempelman
i van Schaijk, C 96/03 i C 97/03, pkt 47; CHEZ Razpredelenie Bulgaria, C 83/14, pkt 123; N., C 601/15 PPU, pkt 54).
Trybunał stwierdził, że o ile ingerencja w życie prywatne wnioskodawcy może być uzasadniona koniecznością
zebrania dowodów pozwalających na ustalenie, czy dana osoba rzeczywiście potrzebuje ochrony międzynarodowej,
o tyle organ rozpatrujący musi ocenić, pod kontrolą sądu, czy sporządzenie opinii biegłego psychologa, o którą
zamierza się on do niego zwrócić lub którą zamierza uwzględnić, jest właściwe i konieczne do realizacji tego celu.
Trybunał podkreślił, że możliwość sporządzenia opinii, takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym, można
dopuścić tylko wówczas, gdy opinia sporządzana jest na podstawie wystarczająco wiarygodnych metod i zasad
przyjętych przez międzynarodową społeczność naukową. Trybunał stwierdził, że nie jest uprawniony, aby
wypowiadać się tej kwestii, gdyż należy ona do kompetencji sądu krajowego, jednak wskazał, że wiarygodność takiej
opinii została zakwestionowana przez rządy francuski i niderlandzki oraz Komisję.
W ocenie TS w każdym przypadku wpływ sporządzenia opinii, takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym, na
życie prywatne wnioskodawcy wydaje się być nadmierny w stosunku do zamierzonego celu. Trybunał stwierdził, że
nie można uznać, iż sporządzenie takiej opinii jest niezbędne do potwierdzenia oświadczeń osoby ubiegającej się
o udzielenie ochrony międzynarodowej odnoszącej się do jej orientacji seksualnej w celu rozpatrzenia wniosku
o udzielenie ochrony międzynarodowej uzasadnionego obawą przed prześladowaniem ze względu na tę orientację.
Zdaniem TS z art. 4 dyrektywy 2011/95 wynika, że państwa członkowskie muszą zapewnić, aby organ rozstrzygający
dysponował odpowiednimi środkami, w tym wystarczającą liczbą wykwalifikowanych pracowników umożliwiających
mu wypełnianie jego zadań. Zatem pracownicy tego organu powinni w szczególności posiadać kompetencje
pozwalające im na dokonywanie oceny wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej motywowanych obawą
przed prześladowaniem ze względu na orientację seksualną.
Trybunał wskazał, że z art. 4 ust. 5 dyrektywy 2011/95 wynika, iż w przypadku gdy państwo członkowskie stosuje
zasadę, że obowiązkiem wnioskodawcy jest uzasadnienie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej,
oświadczenia wnioskodawcy odnoszące się do jego orientacji seksualnej niepoparte dokumentami ani innymi
dowodami nie wymagają potwierdzenia w razie spełnienia wymienionych w tym przepisie warunków, które odnoszą
się m.in. do spójności i wiarygodności tych oświadczeń.
W ocenie TS nawet gdyby założyć, że opinia oparta na projekcyjnych testach osobowości, taka jak rozpatrywana
w postępowaniu głównym, może przyczynić się do ustalenia z pewną dozą prawdopodobieństwa orientacji
seksualnej zainteresowanej osoby, z informacji przedstawionych przez sąd odsyłający wynika, że ustalenia biegłego
mogą dawać jedynie pewien obraz tej orientacji. Z tego względu te ustalenia mają w każdym przypadku charakter
przybliżony i pełnią jedynie ograniczoną rolę przy ocenie oświadczeń osoby ubiegającej się o udzielenie ochrony
międzynarodowej, zwłaszcza gdy, jak w sprawie rozpatrywanej w postępowaniu głównym, te oświadczenia nie
zawierają sprzeczności.
Trybunał orzekł, że wykładni art. 4 dyrektywy 2011/95 w zw. z art. 7 Karty należy dokonywać w ten sposób, że
stoi on na przeszkodzie możliwości sporządzenia i wykorzystania dla potrzeb ustalenia rzeczywistej
orientacji seksualnej osoby ubiegającej się o udzielenie ochrony międzynarodowej opinii biegłego
psychologa, takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym, która na podstawie projekcyjnych testów
osobowości ma ustalić orientację seksualną takiej osoby.
Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie
Wyrok TS z 25.1.2018 r., F, C-473/16

Trybunał orzekł, że wykładni art. 4 dyrektywy 2011/95 w zw. z art. 7 Karty stoi na przeszkodzie możliwości sporządzenia i wykorzystania dla potrzeb ustalenia rzeczywistej orientacji seksualnej osoby ubiegającej się o udzielenie ochrony międzynarodowej opinii biegłego psychologa. Sprawa podkreśliła konieczność poszanowania godności i prawa do życia prywatnego wnioskodawcy.