Prawo uchodźcy do łączenia rodziny

TS orzekł, że art. 2 lit. f) w zw. z art. 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2003/86 definiuje pojęcie „osoby nieletniej [małoletniej]” w kontekście uchodźców. Sprawa dotyczyła wniosku o łączenie rodziny dla uchodźcy, który osiągnął pełnoletniość w trakcie procedury azylowej. Trybunał podkreślił konieczność jednolitej interpretacji terminów w dyrektywie oraz znaczenie składania wniosku w rozsądnym terminie.

Tematyka: TS, art. 2 lit. f), art. 10 ust. 3 lit. a), dyrektywa 2003/86, uchodźcy, łączenie rodziny, małoletni uchodźcy, status uchodźcy

TS orzekł, że art. 2 lit. f) w zw. z art. 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2003/86 należy interpretować w ten sposób, że
jako „osobę nieletnią [małoletnią]” w rozumieniu tego przepisu należy zakwalifikować obywatela państwa
trzeciego lub bezpaństwowca, który nie ukończył 18 lat w dniu wjazdu na terytorium państwa
członkowskiego i w dniu złożenia przez niego wniosku o udzielenie azylu w tym państwie, lecz który w toku
procedury azylowej osiągnął pełnoletniość i otrzymał następnie status uchodźcy.
Córka A i S przyjechała do Niderlandów bez opieki, gdy była jeszcze małoletnia. W lutym 2014 r. złożyła wniosek
o azyl, a 2.6.2014 r. osiągnęła pełnoletniość. Decyzją z października 2014 r. sekretarz stanu ds. bezpieczeństwa
i sprawiedliwości (dalej jako: sekretarz stanu) udzielił zainteresowanej zezwolenia na pobyt tytułem azylu na okres 5
lat. W grudniu 2014 r. powołując się na łączenie rodziny organizacja VluchtelingenWerk Midden-Nederland złożyła
w imieniu córki A i S wniosek o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy dla jej rodziców, a także dla jej trzech
małoletnich braci. W decyzji z maja 2015 r. sekretarz stanu oddalił ten wniosek ze względu na to, że w momencie
złożenia wniosku córka A i S była pełnoletnia. Wniesione od tej decyzji odwołanie zostało oddalone jako bezzasadne.
We wrześniu 2015 r. A i S wnieśli skargę na tę decyzję podnosząc, że z art. 2 lit. f) dyrektywy 2003/86 wynika, że aby
określić, czy osoba może zostać zakwalifikowana jako „osoba nieletnia [małoletnia] pozbawiona opieki” w rozumieniu
tego przepisu, rozstrzygająca jest data wjazdu zainteresowanego do danego państwa członkowskiego. Natomiast
sekretarz stanu prezentował stanowisko, że decyzdująca w tym względzie jest data złożenia wniosku o łączenie
rodziny.
Poprzez pytanie prejudycjalne sąd odsyłający dążył do ustalenia, czy art. 2 lit. f) dyrektywy Rady 2003/86/WE
z 22.9.2003 r. w sprawie prawa do łączenia rodzin należy interpretować w ten sposób, że jako „osobę nieletnią
[małoletnią]” w rozumieniu tego przepisu należy zakwalifikować obywatela państwa trzeciego lub bezpaństwowca,
który nie ukończył 18 lat w dniu wjazdu na terytorium państwa członkowskiego i w dniu złożenia przez niego wniosku
o udzielenie azylu w tym państwie, lecz który w toku procedury azylowej osiągnął pełnoletniość i otrzymał następnie
status uchodźcy?
Zgodnie z art. 1 celem dyrektywy 2003/86 jest określenie warunków wykonania prawa do łączenia rodziny przez
obywateli państwa trzeciego zamieszkujących legalnie na terytorium państw członkowskich. Z motywu 8 tej
dyrektywy wynika, że przewidziano w niej korzystniejsze warunki wykonywania tego prawa przez uchodźców,
ponieważ ich sytuacja wymaga szczególnej uwagi w świetle powodów, które zmusiły ich do opuszczenia swojego
kraju oraz uniemożliwiają im tam prowadzenie normalnego życia rodzinnego. Jedna z tych korzystniejszych
przesłanek dotyczy łączenia rodziny ze wstępnymi pierwszego stopnia w prostej linii uchodźcy. Na mocy art. 4 ust. 2
lit. a) dyrektywy 2003/86 możliwość takiego łączenia jest, co do zasady, pozostawiona uznaniu każdego państwa
członkowskiego i uzależniona w szczególności od warunku, aby wstępni pierwszego stopnia w prostej linii
pozostawali na utrzymaniu członka rodziny rozdzielonej i nie posiadali wsparcia własnej rodziny w kraju pochodzenia.
Jednak wyjątek od powyższej zasady przewidziano w art. 10 ust. 3 lit. a) tej dyrektywy. Zgodnie z tym przepisem
prawo do takiego łączenia w odniesieniu do małoletnich uchodźców pozostających bez opieki, nie podlega ani
zakresowi uznania państw członkowskich, ani przesłankom określonym w art. 4 ust. 2 lit. a).
Pojęcie „osoby nieletnie pozbawione opieki”, którym w ramach dyrektywy 2003/86 posłużono się jedynie w art. 10
ust. 3 lit. a), zdefiniowano w art. 2 lit. f) tej dyrektywy. Zgodnie z tym ostatnim przepisem do celów dyrektywy 2003/86
określenie „osoby nieletnie pozbawione opieki” oznacza „obywateli państwa trzeciego lub bezpaństwowców poniżej
18. roku życia, którzy przybywają na terytorium państw członkowskich bez opieki osoby dorosłej odpowiedzialnej
zgodnie z prawem lub zwyczajowo, oraz o ile nie są skutecznie objęte opieką takiej osoby, bądź też osoby nieletnie,
które są pozostawione bez opieki po wjeździe na terytorium państw członkowskich”. W tym przepisie określono
zatem dwie przesłanki, tj. aby zainteresowany był „osobą nieletnią” i „pozbawioną opieki”. Trybunał stwierdził, że
w odniesieniu do drugiej przesłanki art. 2 lit. f) tej dyrektywy 2003/86 dotyczy chwili jego wjazdu na terytorium danego
państwa członkowskiego. Jednak z tego przepisu wynika, że należy także uwzględnić późniejsze okoliczności.
Odnośnie pierwszej przesłanki, tj. aby zainteresowany był „osobą nieletnią” w art. 2 lit. f) dyrektywy 2003/86
ograniczono się do wskazania, że zainteresowany powinien być „poniżej 18. roku życia”, bez uściślenia, w jakiej
chwili należy spełnić tę przesłankę. Jednak z tej ostatniej okoliczności, zdaniem TS, nie wynika, że to do każdego
państwa członkowskiego należy określenie momentu właściwego dla celów oceny spełnienia wspomnianej
przesłanki. Zgodnie z wymogami zarówno jednolitego stosowania unijnego prawa, jak i zasady równości przepisowi
tego prawa, który nie zawiera żadnego wyraźnego odesłania do prawa państw członkowskich dla celów określenia
jego znaczenia i zakresu, należy zwykle nadać w całej Unii autonomiczną i jednolitą wykładnię, co powinno nastąpić
z uwzględnieniem w szczególności kontekstu przepisu oraz celu danego uregulowania (wyrok Ouhrami, C 225/16,
pkt 38). Ani w art. 2 lit. f) dyrektywy 2003/86, ani w art. 10 ust. 3 lit. a) tej dyrektywy nie zawarto odesłania do prawa

krajowego lub do państw członkowskich – w odróżnieniu od innych przepisów tej dyrektywy. Trybunał stwierdził, że
takich jak art. 5 ust. 1 i art. 11 ust. 2 – co sugeruje, że gdyby unijny prawodawca zamierzał pozostawić uznaniu
każdego państwa członkowskiego określenie, do jakiego momentu należy uznawać zainteresowanego za
małoletniego dla celów skorzystania przez niego z przysługującego w odniesieniu do rodziców prawa do łączenia
rodziny, przewidziałby on takie odesłanie także w tym kontekście. W art. 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2003/86 nałożono
na państwa członkowskie określony obowiązek, na wypadek gdyby zaistniała wskazana w nim sytuacja, zezwolenia
na łączenie rodziny w odniesieniu do wstępnych pierwszego stopnia w prostej linii członka rodziny rozdzielonej nie
przyznano tym państwom w tym zakresie swobodnego uznania. Ponadto, dyrektywa 2003/86 realizuje nie tylko,
w sposób ogólny, cel polegający na wspieraniu łączenia rodziny i przyznaniu ochrony obywatelom państwa trzeciego,
w szczególności małoletnim (wyrok O i in., C 356/11 I C 357/11, pkt 69), lecz art. 10 ust. 3 lit. a) ma w szczególności
na celu zapewnienie wzmocnionej ochrony tym z uchodźców, którzy posiadają status małoletnich bez opieki.
Trybunał stwierdził, że rozpatrywana w postępowaniu głównym sytuacja nie jest w tym względzie porównywalna
z przywołaną przez rząd niderlandzki sytuacją leżącą u podstaw wyroku Noorzia (C 338/13). W tym ostatnim wyroku
rozpatrywano art. 4 ust. 5 dyrektywy 2003/86. Zgodnie z tym przepisem w celu zapewnienia lepszej integracji
i uniknięcia wymuszonych małżeństw, państwa członkowskie mogą wymagać, aby członek rodziny rozdzielonej i jego
małżonek byli w pewnym minimalnym wieku, co najwyżej 21 lat, przed umożliwieniem połączenia z małżonkiem.
Przepis ten ma charakter fakultatywny i wyraźnie pozostawiono w nim państwom członkowskim zakres uznania
w celu określenia przez nie minimalnego wieku członka rodziny rozdzielonej i jego małżonka, jaki w danym
przypadku wydaje się odpowiedni dla zapewnienia lepszej integracji i zapobiegania przymusowym małżeństwom.
W konsekwencji różnice wynikające z faktu pozostawienia każdemu państwu członkowskiemu możliwości określenia
daty, którą organy krajowe powinny przyjąć dla celów ustalenia, czy została spełniona przesłanka dotycząca wieku,
są zgodne z charakterem i celem art. 4 ust. 5 dyrektywy 2003/86 – odmiennie niż w przypadku art. 10 ust. 3 lit. a) tej
dyrektywy.
Trybunał stwierdził, że rozpatrując kwestię, jaki jest ostatecznie moment, w odniesieniu do którego należy ocenić
wiek uchodźcy, aby mógł on być uznany za małoletniego i w konsekwencji skorzystać ze wskazanego w art. 10 ust. 3
lit. a) dyrektywy 2003/86 prawa do łączenia rodziny, należy tę kwestię rozstrzygnąć, biorąc pod uwagę wykładnię
językową, systemową i celowościową tej dyrektywy. Przy czym należy również uwzględnić kontekstu uregulowań,
w jakie wpisuje się ta dyrektywa, a także ogólne zasady unijnego prawa. Trybunał uznał, że treści art. 2 lit. f) i art. 10
ust. 3 lit. a) dyrektywy 2003/86 same w sobie nie umożliwiają rozstrzygnięcia tej kwestii.
Odnosząc się do systematyki dyrektywy 2003/86, TS wskazał, że zgodnie z jej art. 3 ust. 2 lit. a) nie ma ona
zastosowania, gdy członek rodziny rozdzielonej jest obywatelem państwa trzeciego ubiegającym się o uznanie
statusu uchodźcy, co do którego to wniosku nie została jeszcze wydana ostateczna decyzja. W art. 9 ust. 1 tej
dyrektywy uściślono zaś, że jej rozdział V, w którym zawarto art. 10 ust. 3 lit. a), ma zastosowanie do łączenia rodzin
uchodźców uznawanych przez państwa członkowskie. O ile możliwość złożenia przez osobę ubiegającą się o azyl
wniosku o łączenie rodziny na podstawie dyrektywy 2003/86 jest uzależniona od przesłanki, aby w przedmiocie jej
wniosku o udzielenie azylu wydano już ostateczną pozytywną decyzję, o tyle TS stwierdził, że tę przesłankę można
wyjaśnić okolicznością, że przed przyjęciem takiej decyzji niemożliwe jest ustalenie, czy zainteresowany spełnia
przesłanki przyznania mu statusu uchodźcy, który to status uzależnia z kolei możliwość ubiegania się o łączenie
rodziny. Trybunał przypomniał, że status uchodźcy powinien zostać przyznany danej osobie w sytuacji, gdy spełnia
ona minimalne unijne normy. Na mocy art. 13 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/95/UE z 13.12.2011
r. w sprawie norm dotyczących kwalifikowania obywateli państw trzecich lub bezpaństwowców jako beneficjentów
ochrony międzynarodowej, jednolitego statusu uchodźców lub osób kwalifikujących się do otrzymania ochrony
uzupełniającej oraz zakresu udzielanej ochrony, państwa członkowskie nadają ten status każdemu obywatelowi
państwa trzeciego lub bezpaństwowcowi, który spełnia przesłanki uznania go za uchodźcę zgodnie z rozdziałami II
i III tej dyrektywy, a państwom tym nie przysługują żadne uprawnienia dyskrecjonalne w tym zakresie (wyrok H.T., C
373/13, pkt 63). Ponadto w motywie 21 dyrektywy 2011/95 uściślono, że uznanie statusu uchodźcy jest aktem
deklaratoryjnym. A zatem po złożeniu wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej zgodnie z rozdziałem II
dyrektywy 2011/95 każdemu obywatelowi państwa trzeciego lub każdemu bezpaństwowcowi, który spełnia
materialnoprawne przesłanki określone w rozdziale III tej dyrektywy, przysługuje podmiotowe prawo ubiegania się
o status uchodźcy i to nawet przed przyjęciem formalnej decyzji w tym względzie. W tych okolicznościach
uzależnienie wskazanego w art. 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2003/86 prawa do łączenia rodziny od momentu, w którym
właściwy organ krajowy przyjmie formalną decyzję przyznającą status uchodźcy danej osobie i, w konsekwencji, od
szybkości rozpatrywania wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej przez ten organ, zdaniem TS, podważałoby
skuteczność (effet utile) tego przepisu i byłoby niezgodne nie tylko z celem tej dyrektywy, jakim jest wspieranie
łączenia rodziny i przyznanie w tym względzie szczególnej ochrony uchodźcom, w szczególności małoletnim bez
opieki, lecz także z zasadami równego traktowania i pewności prawa. Trybunał stwierdził, że taki sposób wykładni
powodowałby bowiem tym, że dwaj małoletni uchodźcy bez opieki w tym samym wieku, którzy wnieśli w tym samym
momencie wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej, mogliby – wobec prawa do łączenia rodziny – być
traktowani odmiennie w odniesieniu do okresu rozpatrywania ich wniosków, na który nie mają oni, co do zasady,
żadnego wpływu. Przy czym ten czas rozpatrywania, wyjąwszy złożoność konkretnych sytuacji, może być

uzależniony zarówno od obciążenia właściwych organów pracą, jak i od dokonanych przez państwa członkowskie
wyborów politycznych dotyczących udostępnienia personelu tym organom i przypadków traktowanych priorytetowo.
Ponadto przy uwzględnieniu faktu, że czas trwania procedury azylu może być znaczny i że – w szczególności
w okresie dużego napływu osób ubiegających się o ochronę międzynarodową – terminy określone w tym względzie
w unijnym prawie są często przekraczane, uzależnienie prawa do łączenia rodziny od momentu, w którym zamknięto
tę procedurę, mogłoby pozbawić znaczną część uchodźców, którzy wnieśli wniosek o udzielenie ochrony
międzynarodowej jako małoletni pozbawieni opieki, możliwości skorzystania z tego prawa i z ochrony, jaką przyznano
im w art. 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2003/86. Co więcej, zamiast zachęcać organy krajowe do priorytetowego
rozpatrywania wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej złożonych przez małoletnich pozostających bez
opieki w celu uwzględnienia ich szczególnej wrażliwości (art. 31 ust. 7 lit. b) dyrektywy 2013/32), taki sposób
wykładni mógłby mieć przeciwny skutek. W ocenie TS taka interpretacja powodowałby przeszkodę w realizacji celu
zamierzonego zarówno w dyrektywie 2013/32, jak i w dyrektywach 2003/86 i 2011/95, polegającego na zapewnieniu,
aby zgodnie z art. 24 ust. 2 Karty praw podstawowych faktycznie uwzględniano najlepszy interes dziecka przy
stosowaniu tych dyrektyw w państwach członkowskich. Ponadto, ten sposób wykładni oznaczałby brak możliwości
przewidzenia przez małoletniego pozbawionego opieki, który złożył wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej,
czy będzie on mógł skorzystać z prawa do łączenia rodziny przysługującego mu w odniesieniu do rodziców – co
mogłoby naruszać zasadę pewności prawa. Dlatego TS stwierdził, że przyjęcie daty złożenia wniosku o udzielenie
ochrony międzynarodowej jako daty, do której należy się odnieść, aby ocenić wiek uchodźcy dla celów stosowania
art. 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2003/86, umożliwia zapewnienie identycznego i przewidywalnego traktowania
wszystkich wnioskodawców znajdujących się w takiej samej sytuacji pod względem chronologicznym. Taka
interpretacja gwarantuje, iż powodzenie wniosku o łączenie rodziny będzie zasadniczo zależeć od okoliczności
związanych z wnioskodawcą, a nie z administracją, np. czasu rozpatrywania wniosku o udzielenie ochrony
międzynarodowej lub wniosku o łączenie rodziny (wyrok Noorzia, pkt 17).
Rząd niderlandzki i Komisja podnosili, że możliwość powoływania się przez uchodźcę posiadającego status
małoletniego pozbawionego opieki w momencie złożenia wniosku, lecz który uzyskał pełnoletność w toku procedury,
na ten przepis bez żadnego ograniczenia czasowego w celu skorzystania z łączenia rodziny byłaby niezgodna
z celem zamierzonym w art. 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2003/86. Trybunał stwierdził, że taki uchodźca powinien złożyć
wniosek o łączenie rodziny w rozsądnym terminie. Dla celów określenia takiego rozsądnego terminu orientacyjny
charakter ma rozstrzygnięcie przyjęte przez unijnego prawodawcę w podobnym kontekście określonym w art. 12 ust.
1 ak. 3 tej dyrektywy. Wobec tego TS uznał, że sformułowany na podstawie art. 10 ust. 3 lit. a) tej dyrektywy wniosek
o łączenie rodziny powinien w takiej sytuacji, co do zasady, zostać złożony w terminie 3 miesięcy od dnia, w którym
dany „małoletni” uzyskał status uchodźcy.
Reasumując TS orzekł, że art. 2 lit. f) w zw. z art. 10 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2003/86 należy interpretować w ten
sposób, że jako „osobę nieletnią [małoletnią]” w rozumieniu tego przepisu należy zakwalifikować obywatela
państwa trzeciego lub bezpaństwowca, który nie ukończył 18 lat w dniu wjazdu na terytorium państwa
członkowskiego i w dniu złożenia przez niego wniosku o udzielenie azylu w tym państwie, lecz który w toku
procedury azylowej osiągnął pełnoletniość i otrzymał następnie status uchodźcy.
Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie
Wyrok TS z 12.4.2018 r., A i S, C-550/16

TS ustalił, że osoba, która była małoletnia po wjeździe na terytorium państwa członkowskiego i uzyskała status uchodźcy po osiągnięciu pełnoletniości, nadal kwalifikuje się jako małoletnia dla celów prawa do łączenia rodziny. Decyzja ta ma istotne znaczenie dla uchodźców i ich możliwości korzystania z prawa do łączenia rodziny.