Akt chrztu wyłącznym dowodem apostazji

Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych jako organ administracji publicznej nie powinien ingerować w zastrzeżoną dla Kościoła sferę wykonywania jego zadań statutowych. Organ ustala przynależność do Kościoła wyłącznie na podstawie aktu chrztu z adnotacją o wystąpieniu z kościoła. Rzecznik Praw Obywatelskich złożył wniosek do NSA dotyczący interpretacji przepisów prawnych dotyczących przynależności do kościoła dla potrzeb stosowania ustawy o ochronie danych osobowych.

Tematyka: Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych, GIODO, Naczelny Sąd Administracyjny, NSA, przynależność do Kościoła, akt chrztu, interpretacja przepisów, ochrona danych osobowych

Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych jako organ administracji publicznej nie powinien ingerować w zastrzeżoną dla Kościoła sferę wykonywania jego zadań statutowych. Organ ustala przynależność do Kościoła wyłącznie na podstawie aktu chrztu z adnotacją o wystąpieniu z kościoła. Rzecznik Praw Obywatelskich złożył wniosek do NSA dotyczący interpretacji przepisów prawnych dotyczących przynależności do kościoła dla potrzeb stosowania ustawy o ochronie danych osobowych.

Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych jako organ administracji publicznej nie powinien wkraczać
w zastrzeżoną dla Kościoła sferę wykonywania jego zadań statutowych i rozstrzygać kto jest członkiem
danej wspólnoty wyznaniowej, ani też ingerować w treść ksiąg kościelnych. Organ ustala przynależność do
Kościoła wyłącznie na podstawie dowodu, jakim jest akt chrztu z adnotacją o wystąpieniu z kościoła –
wynika z postanowienia 7-osobowego składu Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Rzecznik Praw Obywatelskich złożył do NSA wniosek o rozstrzygnięcie następującego zagadnienia prawnego:
„Czy art. 43 ust. 2 w zw. z art. 43 ust. 1 pkt 3 ustawy z 29.8.1997 r. o ochronie danych osobowych (t. jedn.:
Dz.U. z 2016 r. poz. 922; dalej jako: OchrDanOsobU) i art. 22 OchrDanOsobU w zw. z art. 7, 75 i art. 77 § 1 KPA
dopuszcza ograniczenie dowodów, jakie w prowadzonym postępowaniu powinien uwzględnić organ do
spraw ochrony danych osobowych – GIODO, a w konsekwencji czy ustalając przynależność osoby do
Kościoła Katolickiego dla potrzeb zastosowania przepisów OchrDanOsobU, GIODO musi opierać się
wyłącznie na akcie chrztu z właściwą adnotacją wskazującą na dopełnienie wewnętrznych procedur
kościelnych?;
Czy ustalając przynależność osoby do kościoła lub związku wyznaniowego dla potrzeb zastosowania art. 43
ust. 2 w zw. z art. 43 ust. 1 pkt 3 OchrDanOsobU organ powinien oprzeć się wyłącznie na dowodach
wynikających z regulacji wewnętrznych danego kościoła lub związku wyznaniowego także wówczas, gdy
przedstawienie takiego dowodu z przyczyn niezależnych od strony jest niemożliwe?”.
W uzasadnieniu wniosku wskazano, że problem w orzecznictwie sądów administracyjnych dotyczy tego, w jaki
sposób GIODO ma ustalić, czy dana osoba jest czy też nie jest członkiem danego kościoła lub związku
wyznaniowego, a w szczególności na podstawie jakich dowodów GIODO ma ustalić, czy osoba przestała być
członkiem danego kościoła w związku z podjętymi przez siebie działaniami.
Jedno ze stanowisk prezentowanych w orzecznictwie opierało się na założeniu, że GIODO powinien przede
wszystkim ustalić, czy wnioskodawca dopełnił wymagań wynikających z przepisów prawa kościelnego bądź
wyznaniowego w zakresie wystąpienia z kościoła. Oceny tej należy dokonać w oparciu o prawo wewnętrzne
Kościoła. Dopiero ustalenie tego faktu ma być podstawą dla ewentualnych dalszych działań GIODO (zob. wyrok NSA
z 24.10.2013 r., I OSK 1520/13, 
; wyrok NSA z 27.3.2013 r., I OSK 932/12, 
).
W drugiej grupie orzeczeń przyjmowano, że wobec doniosłości zagadnienia, oświadczenie o wystąpieniu z kościoła
nie może być oceniane tylko z punktu widzenia przepisów prawa kościelnego. W tym zakresie skuteczność takiego
oświadczenia powinna być oceniana na podstawie powszechnie obowiązujących przepisów prawa cywilnego.
W oparciu o te rozstrzygnięcia GIODO zaczął wydawać decyzje merytoryczne. W prowadzonych postępowaniach
administracyjnych ustalał zatem, czy proboszcz – jako administrator danych osobowych – zaktualizował dane
osobowe w parafialnych księgach kościelnych, zgodnie z art. 35 OchrDanOsobU. Uznając zaś daną skargę za
zasadną, na podstawie art. 18 OchrDanOsobU formułował nakaz przywrócenia stanu zgodnego z prawem poprzez
uaktualnienie danych osobowych. Decyzje te jednak były przez wojewódzki sąd administracyjny uchylane (zob.
wyrok NSA z 18.10.2013 r., I OSK 1487/12, 
; wyrok NSA z 18.10.2013 r., I OSK 1339/13, 
).
W trzeciej linii orzeczniczej przyjmowano, że GIODO nie jest organem kompetentnym do dokonywania oceny
skuteczności wystąpienia z kościoła, a sprawy tego rodzaju nie mieszczą się w zakresie zadań określonych w tym
przepisie. W toku postępowania kontrolnego, by GIODO mógł skorzystać z kompetencji przewidzianych w art. 12 pkt
2 OchrDanOsobU, konieczne jest przedłożenie aktu chrztu wnioskodawcy z właściwą adnotacją. W przypadku braku
takiego dokumentu, GIODO powinien umorzyć postępowanie w sprawie o nakazanie przywrócenia stanu zgodnego
z prawem przez uaktualnienie danych osobowych (zob. wyrok NSA z 19.2.2016 r., I OSK 3111/14, 
; wyrok
NSA z 9.2.2016 r., I OSK 1509/15, 
).
Naczelny Sąd Administracyjny odmówił podjęcia uchwały. Uznał, że powołane we wniosku przepisy nie wywoływały
w orzecznictwie sądów administracyjnych problemów interpretacyjnych. NSA wielokrotnie wskazywał na wyraźne
i niebudzące wątpliwości interpretacyjnych brzmienie art. 43 ust. 2 w zw. z ust. 1 pkt 3 OchrDanOsobU, które są
prawem powszechnie obowiązującym, zatem organy administracji i sądy administracyjne są obowiązane do ich
przestrzegania i stosowania, a GIODO nie jest w odniesieniu do zbiorów danych osób należących do kościoła, w tym
Kościoła Katolickiego, władny do wydawania decyzji administracyjnych i rozpatrywania skarg w sprawach wykonania
powszechnie obowiązujących przepisów o ochronie danych osobowych – art. 12 pkt 2 OchrDanOsobU.





Pomimo braku podstaw do podjęcia uchwały w zakresie wyjaśnienia przepisów prawnych wskazanych we wniosku,
podkreślić należy, że przedstawione zagadnienie ustalania przez GIODO przynależności osoby do Kościoła
Katolickiego, możliwości dowodowych w tym zakresie oraz kompetencji do dokonywania oceny skuteczności
wystąpienia z Kościoła zostało, wbrew stanowisku RPO, jednoznacznie wyjaśnione w orzeczeniach NSA,
przedstawionych jako trzecia linia orzecznicza, która w istocie ujednolica dotychczasowe orzecznictwo sądów
administracyjnych. Nie odbiera im tego waloru fakt, że zostały wydane w konkretnych stanach faktycznych,
dotyczących wyłącznie Kościoła Katolickiego. Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził ponadto, że brak jest
rozbieżności w orzecznictwie dotyczącym innych kościołów i związków wyznaniowych, sądy administracyjne nie
wypowiadały się bowiem w ogóle co do tego, jaki dokument i jakie dowody mają przedstawić członkowie innych
kościołów i związków wyznaniowych, albo jak mają udowodnić swoją bezwyznaniowość i brak członkostwa
w kościele.
Naczelny Sąd Administracyjny w trakcie sądowej kontroli decyzji administracyjnych w sposób jednolity stał na
stanowisku, że w przypadku osób, które nie należą do kościoła lub związku wyznaniowego, o którym mowa w art. 43
ust. 1 pkt 3 OchrDanOsobU, GIODO ma prawo do kontroli przetwarzania ich danych osobowych. NSA uznawał, że
w odniesieniu do danych dotyczących osób należących do kościoła lub innego związku wyznaniowego,
o uregulowanej sytuacji prawnej, przetwarzanych na potrzeby tego kościoła lub związku wyznaniowego GIODO nie
posiada prawa do wydawania decyzji administracyjnych i rozpatrywania skarg w sprawach wykonania przepisów
o ochronie danych osobowych. Aby ustalić czy dana osoba jest czy też nie jest członkiem danego kościoła lub
związku wyznaniowego, GIODO, który ma uwzględniać akt chrztu z właściwą adnotacją jako konieczny dowód dla
wykazania wystąpienia z Kościoła Katolickiego. Wynika to z ustawowego wyłączenia GIODO i autonomii prawnej
Kościoła Katolickiego, gwarantowanej Konstytucją RP, Konkordatem między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą
Polską ratyfikowanym 23.2.1998 r. (Dz.U. z 1998 r. Nr 51, poz. 318) oraz ustawą z 17.5.1989 r. o stosunku Państwa
do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (t. jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz. 1169). GIODO ma wyłączone
kompetencje w zakresie dokonywania oceny skuteczności wystąpienia z kościoła, a także wydawania nakazów
skierowanych do proboszczów, a dotyczących dokonania wpisów w księgach ochrzczonych. Zgodnie z art. 12
OchrDanOsobU GIODO nie jest organem właściwym do dokonywania oceny skuteczności wystąpienia z kościoła.
Dokonywanie tego rodzaju ocen stanowi wewnętrzną sprawę danej wspólnoty wyznaniowej.
Czynności podejmowane w procedurze formalnego wystąpienia z Kościoła Katolickiego, w tym adnotacje
w akcie chrztu są w całości uregulowane w aktach prawnych Kościoła Katolickiego. Naczelny Sąd
Administracyjny przyjął, że organ ustala przynależność do Kościoła wyłącznie na podstawie dowodu, jakim
jest akt chrztu z adnotacją o wystąpieniu z kościoła. Ustalenie tego faktu na podstawie innych dowodów jest
niedopuszczalne.
Postanowienie NSA (7) z 21.5.2018 r., I OPS 6/17







Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że GIODO nie ma kompetencji do oceny skuteczności wystąpienia z kościoła. Decyzje GIODO w sprawach przynależności do kościoła powinny opierać się wyłącznie na akcie chrztu. NSA podkreślił jednoznaczność stanowiska w tej kwestii, nie widząc potrzeby wyjaśniania przepisów prawnych.