Prawo strony do zapoznania się z uzasadnieniem wyroku sądu administracyjnego

Trybunał Konstytucyjny stwierdził niezgodność art. 38 ust. 3 OchrInfU w zakresie, w jakim przewiduje doręczenie skarżącemu odpisu wyroku sądu administracyjnego bez tej części uzasadnienia, której utajnienie nie jest konieczne dla ochrony informacji niejawnych z przepisami Konstytucji RP oraz postanowił umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie ze względu na niedopuszczalność merytorycznego rozpoznania. Skarga konstytucyjna nie spełniła bowiem w tym zakresie wymagań formalnych.

Tematyka: Trybunał Konstytucyjny, art. 38 ust. 3 OchrInfU, uzasadnienie wyroku sądu administracyjnego, Konstytucja RP, postępowanie konstytucyjne

Trybunał Konstytucyjny uznał, że art. 38 ust. 3 ustawy z 5.8.2010 r. o ochronie informacji niejawnych (t. jedn.:
Dz.U. z 2018 r. poz. 412 i 650; dalej jako: OchrInfU) w zakresie, w jakim przewiduje doręczenie skarżącemu
odpisu wyroku sądu administracyjnego bez tej części uzasadnienia, której utajnienie nie jest konieczne dla
ochrony informacji niejawnych, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP oraz z art.
78 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP.
Przełożony poinformował Z.C. o wszczęciu kontrolnego postępowania sprawdzającego. Kontrolowany wniósł
o zapoznanie z aktami sprawy oraz umożliwienie wypowiedzenia się co do zebranych dowodów i materiałów w celu
zgłoszenia ewentualnych dalszych wniosków procesowych, w tym wniosków dowodowych w zakresie
niepozostającym w sprzeczności z bezpieczeństwem państwa i porządkiem publicznym. Przełożony, powołując się
na przepisy OchrInfU, a w szczególności na art. 3 OchrInfU odmówił udostępnienia akt sprawy, Z.C. nie został
również wysłuchany, ani nie umożliwiono mu w inny sposób ustosunkowania się do zebranego materiału
dowodowego. Zgodnie z art. 3 OchrInfU, nie ma zastosowania w kontrolnym postępowaniu sprawdzającym przepis
art. 73 § 1 KPA, zapewniający stronie postępowania możliwość przeglądania akt sprawy na każdym jego etapie.
Przełożony wydał decyzję o cofnięciu Z.C. poświadczenia bezpieczeństwa w zakresie dostępu do informacji
niejawnych. Prezes Rady Ministrów utrzymał decyzje w mocy. Sąd I instancji uznał, że działania organów
administracji publicznej w zakresie utajnienia całości akt spraw były zgodne z obowiązującymi przepisami OchrInfU,
jednocześnie uniemożliwiając skarżącemu dostęp do akt sprawy sądowo administracyjnej oraz rozpatrując sprawę
na posiedzeniu niejawnym. Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną. Z.C. został zwolniony ze służby
wskutek pozbawienia poświadczenia bezpieczeństwa.
Z.C. wystąpił ze skargą konstytucyjną w sprawie zgodności:
1) art. 3 OchrInfU pomijającego przepisy, w szczególności art. 10, 11, 73–74, 78–81 oraz 86 KPA, z art. 1, 2, 31 ust.
3, art. 78 Konstytucji RP;
2) art. 5 ust. 1 pkt 5 OchrInfU z art. 1, 2, 45 ust. 1 i 2, art. 78 oraz 176 ust. 1 Konstytucji RP;
3) art. 30 ust. 4 OchrInfU z art. 1, 2, 31 ust. 3, art. 45 ust. 1, art. 51 ust. 3 i 4, art. 78 Konstytucji RP;
4) art. 33 ust. 7 OchrInfU z art. 1, 2, 45art. 78 Konstytucji RP;
5) art. 38 ust. 2 OchrInfU z art. 45 ust. 2 Konstytucji RP;
6) art. 38 ust. 3 OchrInfU z art. 1, 2, 31 ust. 3, art. 45 ust. 1, art. 78 i 176 ust. 1 Konstytucji RP.
Skarżący dowodził, że umożliwienie stronie czynnego udziału w postępowaniu wszczętym na podstawie art. 33 ust. 1
OchrInfU w zakresie niepozostającym w sprzeczności z bezpieczeństwem państwa i porządkiem publicznym jest
uprawnieniem obywatela. Bez zapoznania się z aktami sprawy, w której jest stroną niemożliwe jest uznanie, że
postępowanie przez organami administracji publicznej ma charakter rzetelny i sprawiedliwy. Przepis art. 3 OchrInfU
wybiórczo wskazujący przepisy KPA mające zastosowanie do kontrolnych postępowań sprawdzających, a w efekcie
całkowicie uniemożliwiający stronie dostęp do akt sprawy, uniemożliwia poprawne przygotowanie odwołania od
decyzji organu I instancji do organu wyższego stopnia. Przez cały czas trwania postępowania administracyjnego,
poza formalnym prawem strony do wniesienia odwołania, brak jest jakichkolwiek mechanizmów dla strony, które
pozwoliłyby stronie podjąć merytoryczną obronę. Skarżący twierdził, że całkowite utajnienie stanu faktycznego
pozbawia stronę prawa do sądu, uniemożliwiając poprawne sporządzenie skargi do wojewódzkiego sądu
administracyjnego. Brak znajomości stanu faktycznego praktycznie uniemożliwia sporządzenie skargi kasacyjnej do
NSA, skoro znajomość stanu faktycznego jest jednym z elementów wymaganych do spełnienia podstawowego
warunku skargi kasacyjnej, jakim jest wskazanie podstaw kasacyjnych.
Trybunał Konstytucyjny stwierdził niezgodność art. 38 ust. 3 OchrInfU w zakresie, w jakim przewiduje doręczenie
skarżącemu odpisu wyroku sądu administracyjnego bez tej części uzasadnienia, której utajnienie nie jest konieczne
dla ochrony informacji niejawnych z przepisami Konstytucji RP oraz postanowił umorzyć postępowanie w pozostałym
zakresie ze względu na niedopuszczalność merytorycznego rozpoznania. Skarga konstytucyjna nie spełniła bowiem
w tym zakresie wymagań formalnych. W uzasadnieniu wyroku TK podkreślił, że całkowite pozbawienie strony
możliwości zapoznania się z uzasadnieniem wyroku sądu administracyjnego I instancji prowadzi do ograniczenia
zasady sprawiedliwej procedury sądowej, a także prawa do zaskarżania orzeczeń wydanych w I instancji. Strona jest

nie tylko pozbawiona szansy poznania toku rozumowania przyjętego przez sąd, ale także możliwości oceny, czy
orzeczenie to jest materialnie i formalnie prawidłowe. W ocenie TK, niezgodne z Konstytucją RP jest takie
ukształtowanie środka zaskarżenia, które zmusza stronę do napisania skargi kasacyjnej bez jakiejkolwiek
wiedzy o motywacji sądu wydającego zaskarżane orzeczenie. Brak dostępu osoby, której cofnięto
poświadczenie bezpieczeństwa, do informacji niejawnych, które wpłynęły na decyzję o cofnięciu
poświadczenia bezpieczeństwa, zawartych w uzasadnieniu wyroku, stanowi przydatne, konieczne oraz
proporcjonalne ograniczenie jej praw konstytucyjnych. Konieczne jest natomiast doręczenie skarżącemu
tych fragmentów uzasadnienia wyroku w jego sprawie, które nie zawierają tajnych informacji, a jedynie
motywy faktyczne i prawne rozstrzygnięcia sądu I instancji.
Jednocześnie TK wyjaśnił, że tak prawo do sądu, jak i prawo skutecznego środka odwoławczego, nie mają
charakteru absolutnego, zaś wszelkie ograniczenia podlegają ocenie z perspektywy zasady
proporcjonalności. Dlatego należy uznać, że zakwestionowany przepis nie spełnia przesłanki niezbędności,
z pewnością możliwe są inne środki ingerencji, które osiągają cel w postaci ochrony informacji niejawnych,
ale pociągają za sobą ograniczenie praw podstawowych skarżącego w węższym zakresie.
Wyrok TK z 23.5.2018 r., SK 8/14

Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że całkowite pozbawienie strony możliwości zapoznania się z uzasadnieniem wyroku sądu administracyjnego prowadzi do ograniczenia zasady sprawiedliwej procedury sądowej i prawa do zaskarżania orzeczeń. Konieczne jest doręczenie skarżącemu tych fragmentów uzasadnienia wyroku, które nie zawierają tajnych informacji, a jedynie motywy faktyczne i prawne rozstrzygnięcia sądu.