Ochrona uzupełniająca

Tematyka: ochrona uzupełniająca, status, obywatel państwa trzeciego, tortury, ryzyko, stan zdrowia, samobójstwo, art. 2, art. 15, dyrektywa 2004/83, art. 4 Karty, ochrona międzynarodowa, asyl, sąd odsyłający

TS orzekł, że art. 2 lit. e) i art. 15 lit. b) dyrektywy 2004/83 w zw. z art. 4 Karty należy interpretować w ten
sposób, że do statusu ochrony uzupełniającej kwalifikuje się obywatel państwa trzeciego, który był
w przeszłości torturowany przez władze państwa pochodzenia i który w przypadku odesłania do tego
państwa nie jest już narażony na ryzyko poddania torturom, lecz którego stan zdrowia fizycznego lub
psychicznego może w takiej sytuacji ulec poważnemu pogorszeniu, łącznie z ryzykiem popełnienia przez
tego obywatela samobójstwa z powodu traumy doznanej w wyniku aktów tortur.
MP jest obywatelem Sri Lanki, który przybył na terytorium Zjednoczonego Królestwa w styczniu 2005 r. i otrzymał
zgodę na pobyt jako student do września 2008 r. W styczniu 2009 r. złożył wniosek o udzielenie azylu, twierdząc
w szczególności, że był przetrzymywany i torturowany przez siły bezpieczeństwa Sri Lanki z powodu przynależności
do organizacji „Tygrysy – Wyzwoliciele Tamilskiego Ilamu” i w przypadku powrotu ponownie byłby narażony na
brutalne traktowanie z tego samego powodu. Organ krajowy nie uwzględnił tego argumentu i oddalił wniosek. MP
zaskarżył tę decyzję.
Poprzez pytanie prejudycjalne sąd odsyłający dążył do ustalenia, czy art. 2 lit. e) w zw. z art. 15 lit. b) dyrektywy Rady
2004/83/WE z 29.4.2004 r. w sprawie minimalnych norm dla kwalifikacji i statusu obywateli państw trzecich lub
bezpaństwowców jako uchodźców lub jako osób, które z innych względów potrzebują międzynarodowej ochrony,
oraz zawartości przyznawanej ochrony, obejmuje sytuację, w której powrót wnioskodawcy do państwa pochodzenia
może narazić go na rzeczywiste ryzyko doznania poważnej krzywdy w sferze zdrowia fizycznego lub psychicznego
wynikające z tortur lub nieludzkiego lub poniżającego traktowania doznanych w przeszłości, za które
odpowiedzialność ponosi państwo pochodzenia?
Na podstawie art. 2 lit. e) dyrektywy 2004/83 obywatel państwa trzeciego może korzystać z ochrony uzupełniającej
tylko wtedy, gdy istnieją istotne podstawy do uznania, iż jeśli wnioskodawca powróci do państwa pochodzenia, to
może być tam narażony na rzeczywiste ryzyko doznania jednego z trzech rodzajów poważnej krzywdy, określonych
w art. 15 tej dyrektywy (wyrok M’Bodj, C 542/13, pkt 30). Wśród poważnych krzywd określonych w art. 15 dyrektywy
2004/83 w pkt b) tego artykułu są wymienione tortury lub niehumanitarne lub poniżające traktowanie bądź karanie
wnioskodawcy w państwie pochodzenia. Trybunał stwierdził, że okoliczność, iż dana osoba była w przeszłości ofiarą
tortur, których sprawcą były władze jej państwa pochodzenia, sama w sobie nie jest wystarczająca, aby uzasadnić
przyznanie ochrony uzupełniającej w czasie, gdy nie istnieje już rzeczywiste ryzyko, że takie tortury mogą się
powtórzyć w przypadku odesłania jej do tego państwa. System ochrony uzupełniającej ma na celu zabezpieczenie
jednostki przed rzeczywistym ryzykiem poważnej krzywdy w przypadku powrotu do państwa pochodzenia, co
oznacza, że istnieją istotne podstawy do uznania, że gdyby dana osoba została odesłana do państwa pochodzenia,
byłaby narażona na takie ryzyko.
Trybunał wskazał, że powyższa wykładnia jest uzasadniona w świetle ogólnej systematyki dyrektywy 2004/83. O ile
bowiem, na podstawie art. 4 ust. 4 dyrektywy 2004/83, istnienie wcześniejszej poważnej krzywdy jest istotnym
wskazaniem na istnienie rzeczywistego ryzyka, że wnioskodawca ponownie dozna poważnej krzywdy, o tyle w tym
przepisie uściślono, że nie ma to miejsca w sytuacji, gdy istnieją wystarczające powody, aby uznać, iż doznana
w przeszłości poważna krzywda nie powtórzy się lub nie będzie trwać nadal.
Ponadto, art. 16 tej dyrektywy przewiduje utratę statusu ochrony uzupełniającej, jeżeli okoliczności będące podstawą
udzielenia takiej ochrony przestają istnieć lub ulegają zmianie w takim stopniu, że ochrona nie jest już konieczna.
Trybunał wskazał, że wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy obywatela państwa trzeciego,
który nie tylko został w przeszłości poddany torturom przez władze państwa pochodzenia, ale nawet jeżeli nie jest już
narażony na takie ryzyko w przypadku odesłania go do to tego państwa, to obecnie cierpi na poważne psychiczne
następstwa aktów tortur doznanych w przeszłości, które to następstwa, zgodnie z należycie udokumentowanym
rozpoznaniem lekarskim, uległyby w razie odesłania znaczącemu nasileniu, łącznie z ryzykiem popełnienia przez tę
osobę samobójstwa.
Trybunał wskazał, że art. 15 lit. b) dyrektywy 2004/83 powinien być interpretowany i stosowany z poszanowaniem
praw gwarantowanych w art. 4 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (dalej jako: Karta), który wyraża jedną
z podstawowych wartości Unii i jej państw członkowskich oraz ma charakter bezwzględny, ponieważ jest on ściśle
związany z poszanowaniem godności człowieka, o której mowa w art. 1 Karty (wyroki: Aranyosi i Căldăraru, C 404/15
i C 659/15 PPU, pkt 85–87; C.K. i in., C 578/16 PPU, pkt 59). Ponadto, zgodnie z art. 52 ust. 3 Karty, gdy prawa
gwarantowane w jej art. 4 odpowiadają prawom zagwarantowanym w art. 3 europejskiej Konwencji o ochronie praw
człowieka i podstawowych wolności (dalej jako: EKPC), znaczenie i zakres tych praw są takie same jak praw
przyznanych w art. 3 EKPC. Z orzecznictwa ETPC wynika, że cierpienie spowodowane naturalnie powstałą chorobą,

zarówno fizyczną, jak i psychiczną, może być objęte zakresem art. 3 EKPC, gdy ulega ono pogorszeniu lub istnieje
ryzyko jego pogorszenia w następstwie traktowania będącego skutkiem warunków zatrzymania, wydalenia lub innych
środków, za które władze mogą być odpowiedzialne, i to pod warunkiem że to cierpienie osiągnie minimum
poważnego charakteru wymaganego przez to postanowienie (wyrok ETPC Paposhvili przeciwko Belgii, § 174, 175).
ETPC orzekł, że art. 3 EKPC stoi na przeszkodzie wydaleniu ciężko chorej osoby, w przypadku której istnieje ryzyko
bliskiej śmierci lub istnieją istotne podstawy, aby uznać, że mimo braku ryzyka bliskiej śmierci musiałaby ona
z powodu braku odpowiedniego leczenia w państwie pochodzenia lub braku dostępu do tego leczenia zmierzyć się
z rzeczywistym ryzykiem, że jej stan zdrowia ulegnie poważnemu, szybkiemu i nieodwracalnemu pogorszeniu,
powodując dotkliwe cierpienia lub znaczące skrócenie oczekiwanej długości życia (wyrok ETPC Paposhvili przeciwko
Belgii, § 178, 183). Wobec powyższego TS uznał, że art. 4 Karty należy interpretować w ten sposób, iż wydalenie
obywatela państwa trzeciego cierpiącego na szczególnie ciężką chorobę psychiczną lub fizyczną stanowi
niehumanitarne lub poniżające traktowanie w rozumieniu tego przepisu, jeżeli wydalenie to stwarza rzeczywiste
i udowodnione ryzyko znacznego i nieodwracalnego pogorszenia stanu zdrowia tego obywatela (wyrok C.K. i in., pkt
74). Z orzecznictwa TS wynika, że nie można – w szczególności gdy chodzi o ciężką chorobę psychiczną –
ograniczać się jedynie do konsekwencji fizycznego transportu danej osoby z jednego do drugiego państwa
członkowskiego, lecz należy uwzględnić całość znacznych i nieodwracalnych konsekwencji, jakie wynikałyby z tego
przekazania (wyrok C.K. i in., pkt 76). Trybunał dodał, mając na względzie fundamentalne znaczenie zakazu tortur
oraz nieludzkiego lub poniżającego traktowania przewidzianego w art. 4 Karty, że na specjalną uwagę zasługuje
szczególna wrażliwość osób, których cierpienia psychiczne, podatne na nasilenie w sytuacji wydalenia, zostały
spowodowane torturami lub nieludzkim lub poniżającym traktowaniem doznanymi w państwie pochodzenia.
W ocenie TS z powyższych rozważań wynika, że art. 4 i art. 19 ust. 2 Karty interpretowane w świetle art. 3 EKPC
stoją na przeszkodzie temu, aby państwo członkowskie wydaliło obywatela państwa trzeciego, jeżeli to wydalenie
doprowadziłoby zasadniczo do znaczącego i nieodwracalnego nasilenia się zaburzeń psychicznych, na które osoba
ta cierpi, zwłaszcza jeżeli, jak w niniejszej sprawie, to pogorszenie stanowiłoby zagrożenie dla życia tej osoby.
Z orzecznictwa TS wynika, że w takich wyjątkowych przypadkach wydalenie cierpiącego na poważną chorobę
obywatela państwa trzeciego do państwa, w którym brak jest odpowiedniego leczenia, może stanowić naruszenie
zasady non-refoulement, a tym samym sprzeczne z art. 5 dyrektywy 2008/115 w zw. z art. 19 Karty (wyrok Abdida,
C 562/13, pkt 48).
Trybunał stwierdził, że poważna krzywda, o której mowa w art. 15 lit. b) dyrektywy 2004/83, nie może wynikać po
prostu z ogólnych niedostatków systemu opieki zdrowotnej państwa pochodzenia. Ryzyko pogorszenia się stanu
zdrowia obywatela państwa trzeciego cierpiącego na poważną chorobę wynikające z braku odpowiedniego leczenia
w państwie pochodzenia, jeżeli nie chodzi o celowe pozbawienie tego obywatela państwa trzeciego opieki, nie może
wystarczać do przyznania mu ochrony uzupełniającej (wyrok M’Bodj, C 542/13, pkt 35, 36).
W celu oceny, czy obywatel państwa trzeciego, który był w przeszłości torturowany przez władze państwa
pochodzenia, będzie w razie odesłania do tego państwa narażony na rzeczywiste ryzyko celowego pozbawienia go
opieki właściwej do leczenia fizycznych lub psychicznych następstw aktów tortur dokonanych przez te władze, TS
wskazał, że należy uwzględnić art. 14 Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur. Zgodnie z tym
postanowieniem, państwa strony tej Konwencji mają obowiązek zapewnienia w swoich systemach prawnych, aby
ofiara tortur miała gwarantowane prawo do zadośćuczynienia, łącznie ze środkami niezbędnymi dla możliwie
najpełniejszej rehabilitacji. Jednak TS wskazał, że mechanizmy wdrożone dyrektywą 2004/83 służą realizacji innych
celów oraz wprowadzają mechanizmy ochrony wyraźnie odmienne od tych, które przewiduje Konwencja w sprawie
zakazu stosowania tortur (wyrok Diakité, C 285/12, pkt 24). Z motywu szóstego oraz z art. 2 Konwencji w sprawie
zakazu stosowania tortur wynika, że jej głównym celem jest zwiększenie efektywności walki przeciw torturom oraz
innemu okrutnemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu w całym świecie poprzez zapobieganie popełnianiu
takich aktów. Natomiast głównym celem dyrektywy 2004/83 jest zapewnienie, z jednej strony – aby państwa
członkowskie stosowały wspólne kryteria dla identyfikacji osób rzeczywiście potrzebujących międzynarodowej
ochrony, a z drugiej strony – aby we wszystkich państwach członkowskich był dostępny minimalny poziom świadczeń
dla takich osób. Wobec beneficjentów statusu ochrony uzupełniającej, ta dyrektywa ma na celu zapewnienie na
terytorium państw członkowskich ochrony osobom, które nie mogą być uznane za uchodźców, lecz w przypadku
odesłania do państwa pochodzenia byłyby narażone na ryzyko poddania torturom lub nieludzkiemu lub poniżającemu
traktowaniu. Zatem bez naruszania zakresów każdego z tych dwóch systemów, zdaniem TS, nie jest możliwe
zakwalifikowanie cudzoziemca znajdującego się w sytuacji takiej jak MP do ochrony uzupełniającej na podstawie
jakiegokolwiek naruszenia przez jego państwo pochodzenia art. 14 Konwencji w sprawie zakazu tortur.
W konsekwencji sąd odsyłający powinien ustalić, w świetle wszystkich aktualnych i istotnych informacji,
w szczególności sprawozdań międzynarodowych i pozarządowych organizacji ochrony praw człowieka, czy
w niniejszej sprawie MP może być w razie odesłania do państwa pochodzenia narażony na ryzyko celowego
pozbawienia opieki właściwej do leczenia fizycznych lub psychicznych następstw aktów tortur dokonanych przez
władze tego państwa. Trybunał doprecyzował, że byłoby tak w szczególności w sytuacji, gdyby w okolicznościach,
takich jak w sprawie w postępowaniu głównym, gdy istnieje ryzyko popełnienia przez obywatela państwa trzeciego
samobójstwa z powodu traumy doznanej w wyniku aktów tortur, którym został poddany przez władze państwa

pochodzenia, było oczywiste, że te władze, mimo obowiązku wynikającego z art. 14 Konwencji w sprawie zakazu
tortur, nie zapewnią mu możliwie najpełniejszej rehabilitacji. Takie ryzyko mogłoby się również pojawić, gdyby
okazało się, że te władze prezentują dyskryminującą postawę w odniesieniu do dostępu do leczenia, powodującą
trudniejszy dostęp niektórych grup etnicznych lub niektórych kategorii osób, do których należałby MP, do właściwego
leczenia fizycznych lub psychicznych następstw aktów tortur dokonanych przez te władze.
Reasumując TS orzekł, że art. 2 lit. e) i art. 15 lit. b) dyrektywy 2004/83 w zw. z art. 4 Karty należy
interpretować w ten sposób, że do statusu ochrony uzupełniającej kwalifikuje się obywatel państwa
trzeciego, który był w przeszłości torturowany przez władze państwa pochodzenia i który w przypadku
odesłania do tego państwa nie jest już narażony na ryzyko poddania torturom, lecz którego stan zdrowia
fizycznego lub psychicznego może w takiej sytuacji ulec poważnemu pogorszeniu, łącznie z ryzykiem
popełnienia przez tego obywatela samobójstwa z powodu traumy doznanej w wyniku aktów tortur, których
był ofiarą, jeżeli istnieje rzeczywiste ryzyko celowego pozbawienia tego obywatela w tym państwie opieki
właściwej do leczenia fizycznych lub psychicznych następstw aktów tortur, co powinien ustalić sąd
odsyłający.
Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie
Wyrok TS z 24.4.2018 r., MP, C-353/16