Roszczenia o zwrot nieruchomości parafii

Tematyka: roszczenia, zwrot nieruchomości, parafia, Kościół Rzymskokatolicki, legitymacja czynna, postępowanie regulacyjne

Parafiom Kościoła Rzymskokatolickiego położonym na terenie zaboru pruskiego, które po I wojnie
światowej znalazły się w granicach II Rzeczypospolitej Polskiej, przysługuje uprawnienie do wystąpienia
z roszczeniami przewidzianymi w art. 61 w zw. z art. 63 ust. 1 ustawy z 17.5.1989 r. o stosunku Państwa do
Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, dotyczącymi nieruchomości będących wcześniej
własnością katolickich gmin kościelnych – stwierdził w uchwale podjętej w składzie 7 sędziów Sąd
Najwyższy.
W 1958 r. na mocy orzeczenia Prezydium Powiatowej Rady Narodowej Wydział Rolnictwa i Leśnictwa w W. przejął
własność nieruchomości rolnej Katolickiego Kościoła w W. na rzecz Skarbu Państwa bez odszkodowania. Przejęcia
faktycznego tych nieruchomości dokonano w 1950 r. zgodnie z ustawą z 20.3.1950 r. o przejęciu przez Państwo dóbr
martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego (Dz.U.
Nr 9, poz. 87; dalej jako: ustawa o przejęciu). Nieruchomości te stanowią obecnie własność osób fizycznych, Skarbu
Państwa i Gminy W. Parafia Rzymskokatolicka w W. w 1990 r. złożyła wniosek do Komisji Majątkowej o wszczęcie
postępowania regulacyjnego. Komisja Majątkowa przeprowadziła postępowanie regulacyjne i orzeczeniem
częściowym z 1998 r. przyznała Parafii Rzymskokatolickiej w W. własność nieruchomości zamiennej oraz wskazała,
że orzeczenie to nie wyczerpuje roszczeń powoda zgłoszonych w postępowaniu regulacyjnym.
Sądy I i II instancji uznały, że roszczenie obejmujące kwotę 697 tys. zł jest zasadne. Oceniły, że roszczenie powódki
ma charakter reprywatyzacyjny, ma chronić interes kościelnej osoby prawnej polegający na wyrównaniu jej
uszczerbku majątkowego, wyrządzonego działaniami organów państwa, chociażby były one zgodne z prawem
obowiązującym w dacie przejęcia własności. Przedmiotem roszczenia jest regulacja, przez którą należy rozumieć
zaspokojenie interesu majątkowego kościelnej osoby prawnej pozbawionej własności bez odszkodowania.
Rozpoznając zarzut braku czynnej legitymacji powoda sądy stwierdziły, że w sprawie powódka wykazała
dokumentami urzędowymi i dowodem z opinii biegłego z dziedziny teologii i historii, że była właścicielem przejętych
nieruchomości. Oceniły, że określenie Katolicka Gmina Kościelna w W. figurujące w dawnych księgach wieczystych
i Katolicki Kościół w W. w orzeczeniu z 1958 r. oznaczają powodową parafię. Zauważyły, że treść wpisów prawa
własności w księgach wieczystych wynikała z obowiązującego w dacie ich dokonania prawa niemieckiego, według
którego, zwrot „gmina kościelna” oznacza parafię jako terytorialną instytucję kościelną, które Pruskie Ogólne Prawo
Krajowe uznało za organizację posiadającą zdolność prawną i możliwość prowadzenia działalności gospodarczej
w zakresie zarządzania majątkiem kościelnym i objęło je obowiązkiem podatkowym.
Sąd Najwyższy uznał, że przy rozpoznaniu skargi kasacyjnej wyłoniło zagadnienie prawne budzące poważne
wątpliwości, które postanowił przekazać do rozstrzygnięcia składowi powiększonemu, a mianowicie: „Czy parafiom
Kościoła Rzymskokatolickiego, położonym na terenach byłego zaboru pruskiego, od których Państwo
przejęło nieruchomości na podstawie ustawy o przejęciu przysługiwała legitymacja czynna do wystąpienia
z roszczeniami regulacyjnymi?”.
Podejmując uchwałę SN stwierdził, że choć po wejściu w życie ustawy z 23.6.1971 r. o przejściu na osoby prawne
Kościoła Rzymskokatolickiego oraz innych kościołów i związków wyznaniowych własności niektórych nieruchomości
położonych na Ziemiach Zachodnich i Północnych (Dz.U. z 1971 r. Nr 16, poz. 156), pojawia się pojęcie „kościelne
osoby prawne”, wśród których, w przepisach wykonawczych do tej ustawy, pojawia się parafia, to judykatura po 1945
r. stała konsekwentnie na stanowisku, że parafie na gruncie prawa PRL posiadają osobowość prawną, czego
skutkiem było obciążanie ich zobowiązaniami publicznoprawnymi. Orzecznictwo wypełniło więc istniejącą przez długi
okres lukę w prawie. W art. 72 ustawy z 17.5.1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego
w Rzeczypospolitej Polskiej (t. jedn.: Dz.U. z 2018 r. poz. 380), ustawodawca usankcjonował istniejący stan prawny.
Uchwała SN(7) z 12.9.2018 r., III CZP 14/18

Sąd Najwyższy stwierdził, że parafiom Kościoła Rzymskokatolickiego przysługuje legitymacja czynna do wystąpienia z roszczeniami regulacyjnymi dotyczącymi nieruchomości przejętych przez Państwo. Uchwała SN(7) z 12.9.2018 r., III CZP 14/18. Parafia Rzymskokatolicka w W. w 1990 r. złożyła wniosek do Komisji Majątkowej o wszczęcie postępowania regulacyjnego.