Odmowa udostępnienia dokumentacji podatkowej przez doradcę podatkowego organowi egzekucyjnemu

Postępowanie egzekucyjne wobec firmy "V". sp. z o.o. wzbudziło kontrowersje związane z odmową udostępnienia dokumentów księgowych przez doradcę podatkowego. Sprawa ta dotyczyła interpretacji przepisów prawa podatkowego oraz tajemnicy zawodowej doradcy. Oto analiza wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz dalszy przebieg postępowania administracyjnego i sądowego.

Tematyka: egzekucja, dokumentacja podatkowa, doradca podatkowy, tajemnica zawodowa, postępowanie administracyjne, postępowanie sądowe

Nałożenie kary na podstawie art. 168d ustawy z 17.6.1966 r. postępowaniu egzekucyjnym w administracji na
osobę, która wbrew ciążącemu na niej obowiązkowi odmawia udzielenia organowi egzekucyjnemu informacji
lub wyjaśnień wymaga wykazania, że są one niezbędne do prowadzenia egzekucji – wynika z wyroku
Naczelnego Sądu Administracyjnego.
W trakcie postępowania egzekucyjnego, prowadzonego wobec „V”. sp. z o.o., prowadzący jej obsługę rachunkową
doradca podatkowy T.L. odmówił udostępnienia dokumentów księgowych z uwagi na to, że prezes „V”. sp. z o.o. nie
wyraził na to zgody. W odpowiedzi na wezwanie do złożenia kserokopii dokumentacji podatkowej doradca podatkowy
T.L. poinformował, że niemożliwe jest we wskazanym terminie zgromadzenie żądanych dokumentów oraz złożenie
stosownych wyjaśnień, bowiem część żądanych dokumentów pozostaje w posiadaniu jego klienta. Naczelnik Urzędu
Skarbowego w Ł. nałożył na doradcę podatkowego T.L. karę pieniężną. W zażaleniu odwołujący się dowodził, że
podstawą odmowy udzielenia informacji był art. 37 ustawy z 5.7.1996 r. o doradztwie podatkowym (t. jedn.: Dz.U.
z 2018 r. poz. 377; dalej jako: DorPodU) oraz art. 761 § 2 KPC, z których wynika, iż doradca podatkowy nie musi
udzielać informacji dopóki organ egzekucyjny nie przedłoży stosownego zwolnienia z tajemnicy zawodowej.
W ocenie T.L., by zapoznać się z dokumentami oraz informacjami będącymi w jego posiadaniu, związanymi
z wykonywanym zawodem, i w związku z tym objętymi tajemnicą zawodową organ powinien uzyskać uprzednio
postanowienie o zwolnieniu z tajemnicy udzielone przez odpowiedni organ.
Dyrektor Izby Skarbowej w Ł. utrzymał w mocy zaskarżone rozstrzygnięcie. W ocenie organu, wydanie przez doradcę
podatkowego spornej dokumentacji rachunkowej „V”. sp. z o.o. nie narusza tajemnicy zawodowej, o której mowa
w art. 37 DorPodU. Działając w oparciu o art. 36 § 1 EgzAdmU organ I instancji wystąpił do doradcy podatkowego
o udzielenie informacji niezbędnych do prowadzenia egzekucji, gdyż prezes zobowiązanej „V”. sp. z o.o., na którym
na mocy art. 67a § 2 EgzAdmU ciążył obowiązek udzielenia organowi egzekucyjnemu wszelkich wyjaśnień
potrzebnych do dochodzenia należności pieniężnej, wskazał jego kancelarię jako miejsce przechowywania
dokumentacji rachunkowej. Działanie strony wypełnia dyspozycję art. 168d § 1 EgzAdmU i wszystkie przesłanki do
wymierzenia przez organ egzekucyjny kary pieniężnej zostały spełnione.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi uchylił zaskarżone postanowienie. W uzasadnieniu podkreślono, że
skarżący, będący pełnomocnikiem dłużnika w postępowaniu egzekucyjnym, nawet nie będąc uczestnikiem
postępowania w rozumieniu art. 36 § 1 EgzAdmU może być zobowiązany do udzielenia organom egzekucyjnym
informacji i wyjaśnień. Ustawodawca nie ograniczył prawa organów egzekucyjnych do żądania wyjaśnień i informacji
tylko od uczestników postępowania, lecz skierował uprawnienia śledcze organów egzekucyjnych do wręcz
nieograniczonego kręgu adresatów. Biorąc pod uwagę, że skuteczność egzekucji jest jednym z podstawowych zadań
demokratycznego państwa prawnego w rozumieniu art. 2 Konstytucji RP przyjąć należy, że żądanie takie może być
skierowane także do pełnomocników dłużników, w tym także pełnomocników profesjonalnych.
Sąd wyjaśnił, że z art. 37 DorPodU wynika ograniczenie możliwości przesłuchania doradcy podatkowego
w charakterze świadka oraz co do faktów i informacji, o których doradca podatkowy powziął wiedzę w związku
z wykonywaniem zawodu. W sprawie nie chodziło zaś o takie informacje, lecz o dane wynikające z urządzeń
ewidencyjnych dłużnika. Organ egzekucyjny domagał się ujawnienia dokumentów, które miały pomóc w ujawnieniu
majątku dłużnika pozwalającego na skuteczne wyegzekwowanie należności. Organ egzekucyjny, nie zauważył
jednak, że zgodnie z art. 71 § 1 EgzAdmU, jeżeli egzekucja administracyjna należności pieniężnych staje się
bezskuteczna, organ egzekucyjny lub wierzyciel może zwrócić się do sądu o nakazanie zobowiązanemu wyjawienia
majątku, zgodnie z przepisami KPC. W ocenie sądu, w sytuacji takiej jak w rozpoznawanej sprawie, gdy istnieje
potrzeba poszukiwania majątku dłużnika organ egzekucyjny powinien w pierwszym rzędzie wykorzystać tryb
przewidziany w art. 913 i n. KPC i to nawet zanim zdecyduje się na wymierzenie kar porządkowych, tym bardziej, że
domagał się danych niemających nic wspólnego z egzekwowana należnością.
Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną organu. W uzasadnieniu wyjaśniono, że z art. 168d
EgzAdmU jasno wynika, że karę pieniężną można nałożyć jedynie w przypadku odmowy udzielenia informacji
niezbędnych. W ocenie NSA organ egzekucyjny, nie zdołał wykazać wymaganej w tej regulacji niezbędności,
a w konsekwencji nie mógł nałożyć na doradcę podatkowego kary.
Wyrok NSA z 3.10.2018 r., II FSK 2775/16

Wyroki sądowe potwierdziły brak podstaw do nałożenia kary pieniężnej na doradcę podatkowego za odmowę udzielenia informacji organowi egzekucyjnemu. Sprawa ta podniosła istotne kwestie dotyczące zakresu obowiązków doradców podatkowych oraz uprawnień organów egzekucyjnych w kontekście egzekucji należności.