Naruszenie zasady określoności przepisów prawa w ustawie o Instytucie Pamięci Narodowej

Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że kilka zapisów ustawy o IPN narusza zasadę określoności przepisów prawa oraz konstytucyjny standard. Prezydent RP zakwestionował niejasności w treści przepisów karnych, co skutkowało umorzeniem postępowania. TK zaznaczył, że brak precyzji w definicjach 'ukraińskich nacjonalistów' i 'Małopolski Wschodniej' może prowadzić do trudności w stosowaniu przepisów karnych. Uzasadnienie wyroku podkreśla konieczność modyfikacji zakwestionowanych przepisów ustawy.

Tematyka: Trybunał Konstytucyjny, zasada określoności przepisów prawa, IPN, konstytucyjny standard, Prezydent RP, niejasne przepisy karne, definicje 'ukraińskich nacjonalistów' i 'Małopolski Wschodniej', trudności w stosowaniu przepisów karnych, modyfikacja przepisów

Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że kilka zapisów ustawy o IPN narusza zasadę określoności przepisów prawa oraz konstytucyjny standard. Prezydent RP zakwestionował niejasności w treści przepisów karnych, co skutkowało umorzeniem postępowania. TK zaznaczył, że brak precyzji w definicjach 'ukraińskich nacjonalistów' i 'Małopolski Wschodniej' może prowadzić do trudności w stosowaniu przepisów karnych. Uzasadnienie wyroku podkreśla konieczność modyfikacji zakwestionowanych przepisów ustawy.

Trybunał Konstytucyjny uznał, że art. 1 pkt 1 lit. a tiret trzecie oraz art. 2a ustawy z 18.12.1998 r. o Instytucie
Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (t.j.: Dz.U. z 2018 r. poz. 2032;
dalej jako: IPNU), w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 1 lit. a nowelizacji z 26.1.2018 r., w części obejmującej
wyrazy „ukraińskich nacjonalistów” i „Małopolski Wschodniej” są niegodne z wywodzoną z art. 2 Konstytucji
zasadą określoności przepisów prawa oraz z art. 42 ust. 1 Konstytucji.
Stan faktyczny
Prezydent RP wniósł o zbadanie konstytucyjności art. 55a IPNU. W ocenie wnioskodawcy, treść kwestionowanego
przepisu karnego nie spełnia dyrektywy określoności prawa, nie wykazuje cechy jasności, precyzyjności
i przewidywalności tekstu prawnego. Wskutek nieprecyzyjnych sformułowań zawartych w jego treści nie można
jednoznacznie odczytać tego, za co grozi odpowiedzialność karna. TK umorzył postępowanie w tym zakresie
ponieważ kwestionowany przepis został z dniem 17.7.2018 r. uchylony.
Prezydent zakwestionował również art. 1 pkt 1 lit. a tiret trzecie i art. 2a IPNU w części obejmującej wyrazy
„ukraińskich nacjonalistów” i „Małopolski Wschodniej”. W ocenie wnioskodawcy wskazane regulacje w zaskarżonych
częściach, postrzegane łącznie, nie spełniają konstytucyjnego standardu określoności przepisów karnych. Na
podstawie zaskarżonych przepisów nie ma możliwości precyzyjnego zrekonstruowania znamion czynu zabronionego,
w tym kręgu osób potencjalnie objętych odpowiedzialnością karną. Tak ukształtowana treść przepisów,
postrzeganych łącznie, narusza zarówno zasadę demokratycznego państwa prawnego jak i zasadę nullum crimen
sine lege. Ustawodawca nie określił definicji legalnej pojęć „ukraińscy nacjonaliści” oraz „Małopolska Wschodnia”, zaś
rezultat wykładni jest trudny do przewidzenia.
Z uzasadnienia Trybunału
W uzasadnieniu wyroku TK wyjaśnił, że zakwestionowane przepisy są ściśle powiązane z art. 55 IPNU, czyli
przepisem zawierającym normę karną, zgodnie z którą, kto publicznie i wbrew faktom zaprzecza zbrodniom,
o których mowa w art. 1 pkt 1 IPNU, podlega grzywnie lub karze pozbawienia wolności do lat 3. Zgodnie z art. 42 ust.
1 Konstytucji zakaz albo nakaz obwarowany sankcją karną powinien być sformułowany w sposób precyzyjny i ścisły.
W ocenie TK, nie da się jednoznacznie odtworzyć znaczenia zakwestionowanych pojęć ani w oparciu o akty
normatywne z okresu II Rzeczypospolitej, ani obowiązujące ustawodawstwo. Pojęcia te nie wywołują
jednoznacznych skojarzeń również w języku powszechnym. Dlatego zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że
w praktyce stosowania zakwestionowanych przepisów organy ścigania i sądy mogłyby mieć poważne
problemy z ustaleniem odpowiedzialności karnej przewidzianej w art. 55 IPNU. Sporne regulacje pozostają
w systemie prawnym, jednak bez zwrotów uznanych za niekonstytucyjne. Trybunał Konstytucyjny pokreślił,
że ze względu na konstytucyjne standardy prawidłowej legislacji, ustawodawca powinien podjąć działania
zmierzające do modyfikacji redakcyjnej zakwestionowanych przepisów.




Wyrok TK z 17.1.2019 r., K 1/18







Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że niektóre zapisy ustawy o IPN naruszają zasadę określoności prawa oraz konstytucyjny standard. Brak precyzji w definicjach 'ukraińskich nacjonalistów' i 'Małopolski Wschodniej' może prowadzić do trudności w ustaleniu odpowiedzialności karnej. TK zaznaczył konieczność modyfikacji przepisów.