ETPCz: Państwo ma obowiązek chronić obywateli przed smogiem

Europejski Trybunał Praw Człowieka, rozpatrując skargę Cordella i innych przeciwko Włochom, uznał brak skutecznych działań w zwalczaniu zanieczyszczenia powietrza za naruszenie praw podstawowych. Sprawa dotyczyła kompleksu hut stali w gminie Taranto, gdzie liczni mieszkańcy cierpieli na skutki emisji zanieczyszczeń. Po latach sporów i licznych postępowań sądowych Trybunał potwierdził winę rządu Włoch za brak działań w tej kwestii.

Tematyka: Europejski Trybunał Praw Człowieka, zanieczyszczenie powietrza, kompleks hut stali, Włochy, skarga, prawo do czystego środowiska, Polska, smog, Grażyna Wolszczak, normy stężenia pyłów, ochrona środowiska, prawo do poszanowania życia prywatnego

Europejski Trybunał Praw Człowieka, rozpatrując skargę Cordella i innych przeciwko Włochom (połączone
skargi nr 54414/13 i 54264/15) uznał, że sytuacja poważnego zanieczyszczenia powietrza przy braku
skutecznych działań podejmowanych przez organy państwowe stanowi zagrożenie dla zdrowia i narusza
prawa podstawowe skarżących.
Stan faktyczny
Wobec bezczynności włoskich władz skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wniosło 180 Włochów,
zamieszkałych we włoskiej gminie Taranto lub w jej okolicy. Na terenie gminy znajduje się największy w Europie
kompleks hut stali o powierzchni ponad 1500 hektarów. W hutach pracuje ponad 11 tysięcy osób. Od wielu lat
zagadnienie wpływu zanieczyszczeń pochodzących z hut na zdrowie jest przedmiotem wielu sporów okolicznych
mieszkańców, zarówno z zarządem kompleksu, jak i włoskimi władzami.
Już w 1990 r. włoski rząd uznał teren hut i okolic za obszary „szczególnego zagrożenia środowiskowego" i sporządził
plan ich oczyszczania. Od 2012 r., mimo przyjęcia przez rząd wielu planów walki z zanieczyszczeniami powietrza na
tym obszarze, nie podjęto żadnych znaczących działań. Ostatni z przyjętych przez włoskie władze planów wydłużył
termin podjęcia jakichkolwiek działań do końca 2023 r. Wobec tego lokalne samorządy złożyły szereg pozwów do
sądów administracyjnych, jak również wiele skarg do sądów karnych przeciwko zarządowi kompleksu hut. Część
postępowań zakończyła się wyrokami skazującymi.
Mimo wielu korzystnych wyroków oraz porozumień zawieranych z zarządem hut emisja zanieczyszczeń nie została
wstrzymana ani nawet ograniczona. 31.3.2011 r. zapadł w tej sprawie wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE.
W wyroku tym Trybunał uznał Włochy winne naruszenia dyrektywy 2008/1/WE Parlamentu Europejskiego i Rady
z 15.1.2008 r. dotyczącej zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli (Dz.Urz. UE L 24/8 z 2008
r.), jednakże wobec dalszej bezczynności rządu włoskiego Włosi zamieszkujący Taranto i okolice wnieśli skargę do
Trybunału Praw Człowieka Unii Europejskiej.
Stan prawny
W skardze do Trybunału Praw Człowieka Unii Europejskiej Włosi powołali się na bezczynność i łamanie przez ich
rząd art. 8 ust. 1 Europejskiej konwencji praw człowieka z 4.11.1950 r. poprzez naruszenie ich prawa do
poszanowania życia prywatnego.
W wyroku z 24.1.2019 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka przyznał skarżącym Włochom rację i potwierdził
naruszenie ich praw z art. 8 ust. 1 Europejskiej konwencji praw człowieka przez rząd Włoch. Trybunał podkreślił, że
już w latach 70-tych XX wieku naukowcy wskazywali na poważne zanieczyszczenia powietrza w rejonie Taranto,
będące wynikiem działalności kompleksu hut. Najnowsze badania z 2012 r. i 2016 r., zdaniem Trybunały, dowodzą
związku przyczynowo-skutkowego między zanieczyszczeniami powietrza emitowanymi przez huty, a zwiększoną
zapadalnością na nowotwory, choroby sercowo-naczyniowe i inne oraz większą śmiertelnością wśród mieszkańców
Taranto i okolic.
Europejski Trybunał Praw Człowieka w swoim wyroku podkreślił zwłaszcza, iż podejmowane przez włoskie władze
działania zmierzające do ograniczenia emisji zanieczyszczeń przez kompleks hut z Taranto nie przyniosły
znaczących efektów. Trybunał zauważył ponadto, że nawet mimo wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii
Europejskiej, obciążającego włoski rząd odpowiedzialnością za naruszenia dyrektywy 2008/1/WE Parlamentu
Europejskiego i Rady z 15.1.2008 r. dotyczącej zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli,
działania dotyczące ograniczenia emisji zanieczyszczeń przez huty z Taranto, nie przybrały na sile. Trybunał
zarzucał też rządowi włoskiemu niewywiązywanie się z innych zobowiązań, które prowadzić miały do ograniczenia
produkcji w hutach. Co więcej, rząd włoski zagwarantował zarządcy przymusowemu hut i przyszłemu ich kupcowi
(huty znajdują się w złej kondycji finansowej), czyli podmiotom odpowiedzialnym za brak przestrzegania wyroków
sądowych i norm środowiskowych, ochronę przed odpowiedzialnością administracyjną i karną.
Komentarz
Omawiany wyrok pokazuje, że Unia Europejska, poprzez swoje sądy, chroni prawo swoich obywateli do czystego
środowiska, uznając jego naruszenie za pogwałcenie prawa do poszanowania życia prywatnego,
gwarantowanego na mocy art 8 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. W swoim wyroku Europejski
Trybunał Praw Człowieka podkreślił ponadto, że w omawianej sprawie „nie została zachowana sprawiedliwa
równowaga pomiędzy spornymi interesami w sprawie (to jest interesem mieszkańców Taranto do życia w czystym
środowisku naturalnym i interesem ogólnym w utrzymaniu produkcji stali)”.

Problematyka poruszona w omawianym wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka ma wyjątkowe znaczenie
dla Polski, jednego z państw o najbardziej zanieczyszczonym powietrzu. Precedensowy wyrok w podobnej sprawie
zapadł 24.1.2019 r. w polskim sądzie. Z powództwa znanej aktorki, Grażyny Wolszczak, ambasadorki kampanii
#pozywamsmog, do Sądu Rejonowego w Warszawie wpłynęła skarga o naruszenie dóbr osobistych aktorki
w związku ze znacznym przekroczeniem norm dopuszczalnego stężenia pyłów PM2,5 i PM10 w warszawskim
powietrzu. Sąd Rejonowy w Warszawie podzielił stanowisko Wolszczak i uznał, że doszło do naruszenia jej dóbr
osobistych (art. 23 i 24 KC).
Wyrok ten dobrze wpisuje się ustaloną linię orzeczniczą Europejskiego Trybunału Praw Człowieka - „prawo do
czystego powietrza i czystego środowiska naturalnego jest elementem prawa do poszanowania życia prywatnego,
a na państwie spoczywają pozytywne obowiązki w zakresie ochrony środowiska naturalnego z art. 8 ust Europejskiej
konwencji praw człowieka”.

Europejski Trybunał Praw Człowieka potwierdził naruszenie praw mieszkańców Taranto związanych z zanieczyszczeniem powietrza przez kompleks hut stali. Wyrok ten ma istotne znaczenie dla Polski, państwa borykającego się z problemem smogu. Precedensowy wyrok polskiego sądu w podobnej sprawie potwierdza, że ochrona środowiska naturalnego i zdrowia obywateli ma priorytetowe znaczenie.