Dostęp do zawodu adwokata

Duchownemu, który uzyskał uprawnienia adwokata w jednym z państw członkowskich, przysługuje prawo wpisania się na listę prawników zagranicznych w innym państwie członkowskim. Sprawa dotyczyła mnicha w Grecji, który chciał być adwokatem na Cyprze, ale został odmówiony ze względu na status mnicha. Trybunał Europejski uznał, że dyrektywa 98/5 wprowadza mechanizm wzajemnego uznawania tytułów zawodowych prawników migrujących, co eliminuje rozbieżności w rejestracji prawników zagranicznych.

Tematyka: Dostęp do zawodu adwokata, prawnik zagraniczny, dyrektywa 98/5, wykonywanie zawodu prawnika, rejestracja prawników zagranicznych, status mnicha, Trybunał Europejski, harmonizacja przepisów, migracja prawników, TS Monachos Eirinaios

Duchownemu, który uzyskał uprawnienia adwokata w jednym z państw członkowskich, przysługuje prawo
wpisania się na listę prawników zagranicznych, prowadzoną przez radę adwokacką w przyjmującym
państwie członkowskim.
Stan faktyczny
I. jest mnichem w Grecji. Zwrócił się do ateńskiej izby adwokackiej (dalej jako: DSA) o wpisanie go do specjalnej
sekcji listy adwokatów jako prawnika, który uzyskał takie kwalifikacje zawodowe w innym państwie członkowskim, tj.
na Cyprze. DSA odrzuciła ten wniosek na podstawie krajowych przepisów w myśl których adwokatem nie może być
osoba będąca mnichem. I. odwołał się od tej decyzji powołując się zwłaszcza na niezgodność tych przepisów
z przepisami dyrektywy 98/5/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 16.2.1998 r. mającej na celu ułatwienie stałego
wykonywania zawodu prawnika w państwie członkowskim innym niż państwo uzyskania kwalifikacji zawodowych (Dz.
Urz. L Nr 77 z 1998 r., s. 36). Niezgodność wynikała z uregulowania w greckim prawie nieprzewidzianego w tej
dyrektywie warunek, a dyrektywa 98/5 wprowadziła pełną harmonizację przepisów regulujących warunki rejestracji
we właściwych organach przyjmującego państwa członkowskiego adwokatów, którzy uzyskali swoje kwalifikacje
zawodowe w innym państwie członkowskim. DSA twierdziła, że ustawodawstwo krajowe, zgodnie z którym mnisi nie
mogą być prawnikami, ma swoje uzasadnienie w przepisach i fundamentalnych zasadach regulujących wykonywanie
zawodu prawnika w tym państwie. Zdaniem DSA status mnicha nie pozwala na przedstawienie, zgodnie z tymi
przepisami i zasadami, gwarancji takich jak zwłaszcza niezależność w stosunku do władz kościelnych, którym
podlega, możliwość zupełnego zaangażowania się w wykonywanie zawodu adwokata, zdolność prowadzenia spraw
spornych, zarejestrowanie siedziby i prowadzenie kancelarii w okręgu działania właściwego sądu pierwszej instancji
i poszanowanie zakazu świadczenia usług bez wynagrodzenia.
Pytanie prejudycjalne
Czy art. 3 ust. 2 dyrektywy 98/5 należy interpretować w ten sposób, że ze względu na przewidzianą w tych
przepisach niekompatybilność statusu mnicha z wykonywaniem zawodu prawnika stoi on na przeszkodzie przepisom
krajowym, które zabraniają prawnikowi posiadającemu status mnicha, zarejestrowanemu jako prawnik w państwie
członkowskim pochodzenia, zarejestrowania się w przyjmującym państwie członkowskim w celu wykonywania tam
zawodu na podstawie tytułu zawodowego uzyskanego w państwie pochodzenia?
Stanowisko TS
Zgodnie z art. 1 ust. 1 dyrektywy 98/5 jej celem jest ułatwienie stałego wykonywania zawodu prawnika w państwie
członkowskim innym niż to, w którym zostały zdobyte kwalifikacje zawodowe. Z orzecznictwa TS wynika, że ta
dyrektywa wprowadza mechanizm wzajemnego uznawania tytułów zawodowych prawników migrujących, którzy
pragną wykonywać działalność posługując się tytułem uzyskanym w państwie członkowskim pochodzenia (wyr.
Torresi, C-58/13 i C-59/13, pkt 36). Ponadto, unijny prawodawca zamierzał za jej pomocą usunąć między innymi
rozbieżności w krajowych zasadach rejestracji we właściwych organach, które stanowiły przyczynę nierówności
i ograniczeń w swobodzie przemieszczania się (wyr.: Komisja/Luksemburg, C-193/05, pkt 34; Wilson, C-506/04, pkt
64). W tym kontekście art. 3 dyrektywy 98/5 dokonuje zupełnej harmonizacji wstępnych warunków wymaganych do
korzystania z przyznanej na mocy tej dyrektywy swobody przedsiębiorczości. Przepis ten stanowi, że prawnik, który
chce wykonywać swój zawód w państwie członkowskim innym niż państwo, w którym zdobył kwalifikacje zawodowe,
jest zobowiązany do zarejestrowania się we właściwych organach tego państwa, które dokonują tej rejestracji
„po okazaniu im zaświadczenia o jego rejestracji we właściwych organach państwa członkowskiego
pochodzenia” (wyr. Torresi, pkt 38). Z orzecznictwa TS wynika, że przedstawienie odpowiedniemu organowi
przyjmującego państwa zaświadczenia o rejestracji we właściwych organach państwa członkowskiego pochodzenia
jest jedynym warunkiem, od jakiego powinna zostać uzależniona rejestracja zainteresowanego
w przyjmującym państwie, pozwalająca mu na praktykowanie w tym państwie na podstawie tytułu zawodowego
uzyskanego w państwie pochodzenia (wyr.: Komisja/Luksemburg, C-193/05, pkt 37; Wilson, C-506/04, pkt 67;
Torresi, pkt 39).
Wobec powyższego TS uznał, że prawników, którzy uzyskali prawo do posługiwania się tytułem zawodowym
w danym państwie członkowskim, takich jak skarżącego w postępowaniu głównym, i którzy przedstawiają
odpowiednim organom przyjmującego państwa członkowskiego zaświadczenie o ich rejestracji we właściwych
organach tego pierwszego państwa, należy uznać za spełniających wszystkie warunki konieczne do ich
zarejestrowania w władnych organach przyjmującego państwa członkowskiego na podstawie tytułu zawodowego
uzyskanego w państwie członkowskim pochodzenia.

Powyższego wniosku, zdaniem TS, nie podważa okoliczność, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 98/5 podporządkowuje
prawnika wykonującego zawód w przyjmującym państwie na podstawie tytułu zawodowego uzyskanego w kraju
pochodzenia, niezależnie od przepisów dotyczących wykonywania zawodu i zasad deontologii, którym podlega on
w swoim państwie pochodzenia, tym samym przepisom dotyczącym wykonywania zawodu i zasad deontologii,
którym podlegają prawnicy, którzy wykonują swoją działalność posługując się tytułem zawodowym
właściwym dla przyjmującego państwa, w odniesieniu do wszystkich rodzajów działalności, jakie prowadzi on na
terytorium tego państwa.
Trybunał wskazał, że należy rozróżnić, z jednej strony, rejestrację we właściwych organach przyjmującego państwa
członkowskiego prawnika, który chce wykonywać swój zawód w tym państwie na podstawie tytułu zawodowego
uzyskanego w kraju pochodzenia, która podlega, zgodnie z art. 3 ust. 2 dyrektywy 98/5, tylko jednemu warunkowi od,
z drugiej strony, wykonywania zawodu prawnika w przyjmującym państwie, wówczas ten prawnik
podporządkowany jest, zgodnie z art. 6 ust. 1 dyrektywy 98/5, obwiązującym w tym państwie członkowskim
przepisom dotyczących wykonywania zawodu i deontologii. Trybunał przypomniał, że przepisy te, w odróżnieniu od
przepisów ustanawiających wstępne warunki do dokonania tego wpisu, nie były przedmiotem harmonizacji i mogą
w związku z tym znacznie odbiegać od tych obowiązujących w państwie członkowskim pochodzenia. Co więcej, jak
potwierdza to art. 7 ust. 1 dyrektywy 98/5, nieprzestrzeganie tych przepisów może prowadzić do stosowania sankcji
przewidzianych w prawie państwa przyjmującego. Sankcje te mogą, w danym przypadku, obejmować skreślenie
z danej listy adwokatów w tym państwie (wyr. Jakubowska, C-225/09, pkt 57).
Trybunał stwierdził, że ustawodawca krajowy może przewidzieć gwarancje, które zgodnie z prawem tego państwa są
wymagane do wykonywania tego zawodu, pod warunkiem że określone w tym celu przepisy nie wykraczają poza
to, co jest konieczne do osiągnięcia założonych celów. W szczególności brak konfliktu interesów jest
nieodzowny dla wykonywania zawodu prawnika i oznacza zwłaszcza, że prawnicy muszą pozostawać w sytuacji
niezależności wobec organów władzy, których wpływom nie powinni podlegać. Takie przyznane ustawodawcy
krajowemu uprawnienie nie może jednak – zdaniem TS – pozwolić mu na dodawanie do wstępnych warunków
wymaganych do rejestracji we właściwych organach przyjmującego państwa członkowskiego, które były przedmiotem
zupełnej harmonizacji, dodatkowych warunków dotyczących przestrzegania wymogów w zakresie wykonywania
zawodu i deontologii. Odmówienie zaś prawnikowi, który chce wykonywać swój zawód w przyjmującym państwie na
podstawie tytułu zawodowego uzyskanego w kraju pochodzenia, możliwości zarejestrowania się we właściwych
organach przyjmującego państwa, a w konsekwencji udzielenia mu dostępu do zawodu prawnika w tym państwie
z tego jedynie powodu, że jest on mnichem, doprowadziłoby do dodania dodatkowego warunku do warunków
rejestracji zawartych w art. 3 ust. 2 dyrektywy 98/5. Trybunał podkreślił, że przepis ten nie zezwala na wprowadzanie
dodatkowych warunków.
Reasumując TS orzekł, że art. 3 ust. 2 dyrektywy 98/3 należy interpretować w ten sposób, że ze względu na
przewidzianą w tych przepisach niekompatybilność statusu mnicha z wykonywaniem zawodu prawnika stoi
on na przeszkodzie przepisom krajowym, które zabraniają prawnikowi posiadającemu status mnicha,
zarejestrowanemu jako prawnik we właściwych organach państwa członkowskiego pochodzenia,
zarejestrowania się we właściwych organach przyjmującego państwa w celu wykonywania zawodu na
podstawie tytułu zawodowego uzyskanego w kraju pochodzenia.
Przedstawiony wyrok dotyczy sytuacji prawnej duchownego będącego adwokatem, który nabył uprawnienia do
wykonywania tego zawodu w innym państwie członkowskim. W uzasadnieniu Trybunał rozróżnił rejestrację tego
adwokata, który chce wykonywać swój zawód w tym państwie na podstawie tytułu zawodowego uzyskanego
w państwie pochodzenia od reguł wykonywania zawodu adwokata w przyjmującym państwie członkowskim. Ta
pierwsza sytuacja podlega art. 3 ust. 2 dyrektywy 98/5 i jedynym wymogiem wobec takiej osoby jest obowiązek
przedstawienia zaświadczenia o jego rejestracji we właściwych organach państwa członkowskiego pochodzenia.
Natomiast dopiero po wpisie na listę prawnik zagraniczny podlega art. 6 ust. 1 tej dyrektywy, co oznacza, że po
zarejestrowaniu adwokat w przyjmującym państwie członkowskim podporządkowany jest on tym samym przepisom
dotyczącym wykonywania zawodu i zasad deontologii, co krajowi prawnicy. Tym samym TS uznał, że zgodnie
z dyrektywą 98/5 państwa członkowskie nie mogą wprowadzać innych reguły dostępu do zawodu adwokata niż
w tym akcie prawnym, natomiast mają szerzą swobodę legislacyjną w zakresie uregulowania zasad jego
wykonywania Powyższe stanowisko TS dotyczy w polskim prawie zarówno adwokata, jak i radcę prawnego.
Wymogi wobec prawników zagranicznych zmierzających uzyskać wpis na listę prowadzoną przez właściwą radę
adwokacką lub izbę radców prawnych, aby wykonywać działalność jako adwokat lub radca prawny, zostały określone
w art. 6 PrawZagrRPU. W tym zakresie polska ustawa jest zgodna z art. 3 ust. 2 dyrektywy 98/5.
Wyrok TS z 7.5.2019 r., Monachos Eirinaios, C-431/17

Trybunał Europejski stwierdził, że status mnicha nie może stanowić przeszkody dla prawnika chcącego wykonywać zawód w innym państwie członkowskim. TS podkreślił, że państwa członkowskie nie mogą dodawać dodatkowych warunków do rejestracji prawników zagranicznych, zgodnie z dyrektywą 98/5. Polskie prawo jest zgodne z tym podejściem.