NSA: Można odliczyć VAT od usług prawniczych nabytych w trakcie zawieszenia działalności

Podatnik ma prawo odliczyć VAT od usług prawniczych nabytych w trakcie zawieszenia działalności gospodarczej, zgodnie z orzeczeniem Naczelnego Sądu Administracyjnego. Sprawa dotyczyła sporu o odszkodowanie za szkody związane z decyzjami podatkowymi, a wyrok NSA potwierdził prawo do odliczenia podatku naliczonego od usług prawniczych.

Tematyka: NSA, VAT, odliczenie, usługi prawnicze, zawieszenie działalności, Naczelny Sąd Administracyjny, interpretacja indywidualna, Minister Finansów, skarga kasacyjna, Trybunał Sprawiedliwości UE

Podatnik ma prawo odliczyć VAT od usług prawniczych nabywanych w okresie zawieszenia działalności
gospodarczej, a dotyczących zdarzeń gospodarczych sprzed zawieszenia działalności – orzekł Naczelny Sąd
Administracyjny w wyroku z 31.8.2018 r. (I FSK 1370/16).

Stan faktyczny
T. spółka akcyjna, od 1995 r. prowadziła działalność gospodarczą, świadcząc usługi leasingu. W 1996 r. w spółce
przeprowadzono kontrolę skarbową, a następnie postępowanie podatkowe, których przedmiotem były poszczególne
miesiące od lipca do grudnia 1995 r. Postępowanie podatkowe i kontrola sądowo-administracyjna dotycząca czterech
miesięcy trwały do kwietnia 2014 r. i zakończyły się uchyleniem decyzji wymiarowych oraz umorzeniem postępowań.
Spółka otrzymała zwroty nadpłat z oprocentowaniem. Dla pozostałych dwóch miesięcy zakończenie postępowań
sądowo-administracyjnych i podatkowych przewidziano na w 2015 r.
W wyniku dokonanych przez organ podatkowy zajęć środków pieniężnych spółka nie mogła prowadzić normalnej
działalności gospodarczej, w związku z czym ją zawiesiła. Jednocześnie od 2000 do 2014 r. spółka dochodziła
swoich praw w postępowaniach sądowych, przy czym ponosiła wydatki na usługi prawnicze. Ponadto spółka wniosła
powództwo przeciwko Skarbowi Państwa o odszkodowanie za poniesione szkody, obejmujące szkody bezpośrednie,
jak i utracone korzyści związane z niemożnością prowadzenia nieskrępowanej działalności w związku
z prowadzonymi przeciwko niej postępowaniami. Również w związku z tym powództwem spółka ponosiła wydatki na
prawników.
W związku z powyższym spółka 24.10.2014 r. złożyła wniosek o wydanie interpretacji indywidualnej dotyczącej
podatku od towarów i usług w zakresie prawa do odliczenia podatku naliczonego od usług prawniczych dotyczących
prowadzonych sporów podatkowych oraz sporu cywilnego o odszkodowanie za szkody związane z niezgodnymi
z prawem decyzjami podatkowymi i działaniami organów władzy publicznej. Spółka argumentowała, że usługi
prawnicze są niezbędne do ochrony interesu prawnego podatnika, służą zapewnieniu istnienia spółki, a tym samym
umożliwienia jej działalności opodatkowanej w przyszłości. Dlatego też spółka stanęła na stanowisku, że ma prawo
rozliczyć podatek naliczony od usług prawniczych.
Minister Finansów (obecnie Szef Krajowej Administracji Skarbowej) w interpretacji indywidualnej z 21.1.2015 r. uznał
stanowisko spółki za nieprawidłowe. W uzasadnieniu, powołując się na art. 15 ust. 1, art. 86 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 lit.
a i art. 87 ust. 1 oraz art. 88 ust. 4 ustawy z 11.3.2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. z 2018 r. poz. 2174,
dalej jako: VATU), stwierdził, że „dla realizacji prawa do odliczenia podatku naliczonego niezbędne jest istnienie
związku między dokonywanymi zakupami towarów i usług, a prowadzoną działalnością opodatkowaną”. W jego
ocenie „przedstawiony we wniosku zakup usług prawniczych nie miał, nie ma i nie będzie miał ani pośredniego ani
bezpośredniego związku z prowadzoną działalnością opodatkowaną”.
Na powyższą interpretację indywidualną spółka złożyła skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego
w Warszawie, wnosząc o uchylenie zaskarżonej interpretacji. Spółka powołała się na naruszenie art. 86 ust. 1 VATU
– tj. w zakresie, w jakim towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych podatnikowi,
o którym mowa w art. 15 VATU, przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku
naliczonego, z zastrzeżeniem art. 114, 119 ust. 4, art. 120 ust. 17 i 19 oraz art. 124 VATU. W skardze spółka
podniosła, że „wydając zaskarżoną interpretację Minister Finansów błędnie przyjął, że wszystkie postępowania
prawne, których dotyczą usługi prawne wynikły i są bezpośrednią konsekwencją jej działalności opodatkowanej we
wcześniejszych okresach”.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie podzielił jednak stanowisko Ministra finansów i skargę spółki oddalił.
Sąd stanął na stanowisku, że „istota sporu w niniejszej sprawie dotyczy prawa do odliczenia podatku naliczonego od
usług prawniczych, które skarżąca spółka nabywała i będzie nabywać w związku z prowadzonymi postępowaniami
podatkowymi i sądowo-administracyjnymi, w sytuacji gdy działalność gospodarcza jest zawieszona. Wbrew
twierdzeniu spółki, nie można uznać, że nabywane usługi prawnicze pozostają w związku z przyszłymi czynnościami
opodatkowanymi”. Zdaniem sądu „nabycie tych usług nie generowało bowiem, nie generuje i nie będzie generować
bezpośrednio żadnych opodatkowanych czynności przez skarżącą spółkę”.
Stan prawny

Od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie spółka złożyła skargę kasacyjną do Naczelnego
Sądu Administracyjnego, który uchylił zarówno wyrok WSA, jak i indywidualną interpretację podatkową wydaną przez
Ministra Finansów.
Naczelny Sąd Administracyjny, zauważył, że bezpośredni związek z czynnościami opodatkowanymi, na który
wskazuje art. 86 ust. 1 VATU, nie jest jedyną przesłanką, która pozwala na realizację podstawowego prawa
podatnika VAT jakim jest prawo do odliczenia podatku naliczonego. Naczelny Sąd Administracyjny przywołał tutaj
orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, zgodnie z którym „prawo do odliczenia podatku zostaje
przyznane podatnikowi nawet w przypadku braku bezpośredniego i ścisłego związku pomiędzy konkretną transakcją
powodującą naliczenie podatku a jedną lub większą liczbą transakcji objętych podatkiem należnym, które rodzą
prawo do odliczenia, ale tylko wówczas gdy koszty nabytych usług należą do jego kosztów ogólnych i jako takie
stanowią elementy cenotwórcze dostarczanych towarów lub świadczonych usług. Koszty te zachowują bowiem
bezpośredni i ścisły związek z całą działalnością gospodarczą podatnika” (por. Orzeczenie Trybunału
Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 8.6.2000 r., sygnatura C-98/98).
W uzasadnieniu wyroku Naczelny Sąd Administracyjny odwołał się również do orzecznictwa NSA. I choć podkreśla
się w nim, że „co do zasady niezbędnym warunkiem odliczenia VAT jest istnienie bezpośredniego związku pomiędzy
zakupami a konkretną transakcją opodatkowaną, a zakupy te powinny stanowić część składową kosztów
świadczenia uwzględnioną w cenie”, to możliwe są odstępstwa od tej zasady. Takim odstępstwem jest „możliwość
skorzystania z prawa do odliczenia podatku VAT wynikającego z wydatków poniesionych na tzw. koszty ogólne”.
Chociaż nie istnieje wówczas bezpośredni związek tych wydatków z transakcją opodatkowaną, to wydatki te, jak
zauważa NSA, jako związane bezpośrednio z działalnością gospodarczą podatnika, stanowią element cenotwórczy
świadczenia. Dlatego też w związku z poniesieniem tych wydatków, w pewnych sytuacjach, podatnikowi może
przysługiwać prawo do odliczenia podatku od towarów i usług. W tej sytuacji NSA przyjął, że zgodnie z art. 86 ust. 1
VATU „podatnikowi przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku od towarów i usług należnego o kwotę podatku
naliczonego wykazanego w fakturach wystawionych za usługi doradztwa podatkowego związane z całokształtem
działalności gospodarczej” (por. np. wyr. NSA z 26.3.2015 r., I FSK 543/14 lub z 9.10.2015 r., I FSK 1022/14).
W związku z powyższym Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że na podstawie art. 86 ust. 1 VATU „podatnikowi
przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego przy nabyciu usług
prawnych, których celem jest realizacja przysługującego podatnikowi prawa do odliczenia podatku naliczonego
i odzyskania tego podatku. Pozbawienie w takiej sytuacji podatnika prawa do odliczenia podatku naliczonego
godziłoby w zasadę neutralności VAT, wyrażającą się w tym, że przez realizację prawa do odliczenia podatku
naliczonego podatnik nie ponosi faktycznie ciężaru ekonomicznego tego podatku”. Dlatego też NSA uchylił wyrok
WSA oraz indywidualną interpretację podatkową Ministra Finansów wobec spółki.
I FSK 1370/16

Naczelny Sąd Administracyjny uchylił decyzję Ministra Finansów, uzasadniając to możliwością odliczenia podatku VAT od usług prawniczych związanych z całokształtem działalności gospodarczej. Wyrok ten potwierdza zasadę neutralności VAT i prawo podatnika do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego.