Umorzenie administracyjnego postępowania egzekucyjnego

Umorzenie administracyjnego postępowania egzekucyjnego jest procedurą stosowaną w sytuacjach, gdy występują trwałe przeszkody uniemożliwiające lub uniemożliwiające celowe kontynuowanie postępowania. Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie podjął decyzję w sprawie zawieszenia egzekucji administracyjnej na podstawie art. 56 § 1 pkt 1 EgzAdmU. W uzasadnieniu wyroku wskazano na konieczność zawieszenia postępowania w przypadku uchylenia decyzji podstawy wykonawczej. Sąd podkreślił, że uchylenie decyzji nie oznacza jej wycofania z obrotu prawnego, co skutkuje koniecznością zawieszenia egzekucji administracyjnej do chwili uprawomocnienia się wyroku.

Tematyka: umorzenie, postępowanie egzekucyjne, przeszkody trwałe, Naczelny Sąd Administracyjny, zawieszenie egzekucji, art. 56 EgzAdmU, uchylenie decyzji, uprawomocnienie wyroku, art. 59 EgzAdmU

Umorzenie administracyjnego postępowania egzekucyjnego następuje wtedy, gdy w jego toku zaistnieją
przeszkody o charakterze trwałym, które powodują, że dalsze prowadzenie postępowania jest niemożliwe lub
niecelowe - orzekł Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie.
Opis stanu faktycznego
Wyrokiem z 9.3.2016 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Bydgoszczy oddalił skargę W. K. na postanowienie
Dyrektora Izby Skarbowej w B. z dnia (...) grudnia 2015 r. Nr (...) w przedmiocie zawieszenia postępowania
egzekucyjnego. Oddalając skargę Sąd I instancji wskazał, że zasadniczą kwestią sporną w rozpoznawanej sprawie
jest ocena zasadności zawieszenia postępowania egzekucyjnego na podstawie art. 56 § 1 pkt 1 EgzAdmU,
w sytuacji jego prowadzenia w oparciu o tytuł wykonawczy z 23.7.2015 r., obejmujący zaległy podatek akcyzowy
w kwocie 1235 zł należności głównej, którego podstawę wystawienia stanowiła decyzja Dyrektora Izby Celnej w T.
z dnia (...) czerwca 2015 r., uchylona następnie wyrokiem tut. Sądu z 8.9.2015 r. (I SA/Bd 679/15). Przepis ten
stanowi, że postępowanie egzekucyjne ulega zawieszeniu w całości lub w części w razie wstrzymania wykonania,
odroczenia terminu wykonania obowiązku albo rozłożenia na raty spłat należności pieniężnej. Istotą zawieszenia
postępowania egzekucyjnego jest przerwanie na pewien czas biegu tego postępowania, w związku z wystąpieniem
przeszkód do jego dalszego prowadzenia, które powstały w toku tego postępowania, przy czym, następuje ono na
czas niezbędny do usunięcia tych przeszkód. Ujawnienie podstawy zawieszenia postępowania egzekucyjnego,
skutkuje zatem jego obligatoryjnym zawieszeniem.
Sąd I instancji powołując się na orzecznictwo NSA oraz piśmiennictwo wskazał, że nie może być wątpliwości, iż
uchylenie decyzji stanowiącej podstawę wystawienia tytułu wykonawczego i prowadzenia egzekucji administracyjnej,
ze skutkami jakie nieprawomocny wyrok wywołuje na gruncie przepisu art. 152 § 1 PostAdmU nie oznacza, że
decyzja taka przestaje istnieć w obrocie prawnym, a tym samym przestaje istnieć obowiązek nadający się do
wykonania w drodze egzekucji administracyjnej, co powoduje, że powinno ono zostać umorzone na podstawie art. 59
§ 1 pkt 2 EgzAdmU. Uchylenie decyzji powoduje jedynie, że od tego momentu nie wywołuje ona skutków
procesowych i materialnych, a stan ten trwa do chwili uprawomocnienia się wyroku.
Sąd wskazał także, że skoro konsekwencją zastosowania art. 152 § 1 PostAdmU jest zawieszenie w określonym
w tym przepisie czasie skutków prawnych uchylonej decyzji, to norma ta wywołuje tożsame skutki, jakie wynikają
z wstrzymania wykonania decyzji na podstawie art. 61 § 2 i § 3 PostAdmU, które tracą moc z dniem wydania przez
sąd orzeczenia uwzględniającego skargę lub uprawomocnienia się orzeczenia oddalającego skargę (§ 6). W obu
przypadkach zatem, mimo pozostawania decyzji w obrocie prawnym, nie mogą one być wykonane, co
w postępowaniu egzekucyjnym przekłada się na konieczność jego zawieszenia, na podstawie art. 56 § 1 pkt 1
EgzAdmU.
Ponieważ w tej sprawie postępowanie egzekucyjne wszczęto przed wydaniem wyroku z 8.9.2015 r., to późniejsze
uchylenie decyzji Dyrektora Izby Celnej w T. tym wyrokiem, uzasadniało konieczność zawieszenia, a nie jak skarżący
wywodzi w skardze, umorzenia postępowania egzekucyjnego.
Z uzasadnienia Sądu
Nie jest trafny zarzut naruszenia art. 56 § 1 pkt 1 EgzAdmU poprzez jego błędną wykładnię polegającą na
zakwalifikowaniu wyroku uchylającego decyzję wymierzającą podatek akcyzowy, jako przesłankę powodująca
jedynie wstrzymanie wykonania decyzji. Wbrew stanowisku kasatora, akcentującego zmianę brzmienia przepisu art.
152 PostAdmU w kontekście wykładni art. 56 § 1 pkt 1 EgzAdmU, wypada przypomnieć, że stosownie do tego
przepisu, postępowanie egzekucyjne ulega zawieszeniu w razie wstrzymania wykonania, odroczenia terminu
wykonania obowiązku albo rozłożenia na raty spłat należności pieniężnej. Wyliczone przesłanki zawieszenia
postępowania łączą się z przypadkami braku wymagalności egzekwowanego obowiązku, tj. wystąpieniem
czasowej przeszkody w prowadzeniu postępowania. Uchylenie wyrokiem WSA w Bydgoszczy z 8.9.2015 r. (I
SA/Bd 679/15) decyzji Dyrektora Izby Celnej w T. z dnia (...) czerwca 2015 r. (która była podstawą do wystawienia
tytułu wykonawczego z 23.7.2015 r.) spowodowało, że decyzja ta nie wywołuje skutków prawnych do chwili
uprawomocnienia się wyroku.
W konsekwencji zaistniałej sytuacji, jedynym działaniem, które mogły podjąć właściwe organy było zawieszenie
postępowania egzekucyjnego w następstwie przyznania pierwszeństwa nieprawomocnemu jeszcze wyrokowi
pozbawiającemu mocy zaskarżoną decyzję. Podejmowanie do czasu uprawomocnienia wyroku jakichkolwiek
czynności, w tym jak oczekuje tego skarżący umorzenia postępowania, stanowiłoby wkroczenie w sferę
merytorycznego rozpoznania sprawy, co w oczywisty sposób kłóciłoby się z istotą mechanizmu ochronnego

unormowanego w art. 152 § 1 PostAdmU. Zważyć bowiem należy, że chodzi tu o udaremnienie realizacji skutków
prawnych aktu bądź czynności przez sam fakt uwzględnienia skargi, a jedynie w drodze wyjątku sąd może
postanowić inaczej. Jednak, co wydaje się pomijać autor skargi kasacyjnej, chodzi wyłącznie o okres do
uprawomocnienia się wyroku a zatem w którym występuje czasowa przeszkoda w kontynuacji postępowania
egzekucyjnego, które właśnie z tej przyczyny nie może być prowadzone. Nie oznacza to jednak, na co słusznie
zwrócił uwagę Sąd I instancji, że uchylenie decyzji stanowiącej podstawę wystawienia tytułu wykonawczego
i prowadzenia egzekucji administracyjnej, ze skutkami jakie nieprawomocny wyrok wywołuje na gruncie przepisu art.
152 § 1 PostAdmU nie powoduje, że decyzja taka przestaje istnieć w obrocie prawnym, a tym samym przestaje
istnieć obowiązek nadający się do wykonania w drodze egzekucji administracyjnej, czego skutkiem powinno być
umorzenie postępowania na podstawie art. 59 § 1 pkt 2 EgzAdmU.
Uchylenie decyzji powoduje jedynie, że od tego momentu nie wywołuje ona skutków procesowych i materialnych,
a stan ten trwa do chwili uprawomocnienia się wyroku. Przyjęcie innego założenia, poza tym, że należałoby je uznać
za niezgodne z literalnym brzmieniem przepisu, byłoby również nielogiczne. Brak bowiem uzasadnienia dla
limitowanej czasem ochrony wynikającej z tego przepisu, skoro uchylona decyzja nie funkcjonuje już w obrocie
prawnym. Niewątpliwie, przy takim rozumieniu skutków uchylenia decyzji przez sąd, norma wynikająca z tego
przepisu byłaby zbędna. Stanowisko takie jest zbieżne z poglądami wyrażanymi w piśmiennictwie, w myśl których
nieprawomocny wyrok sądu administracyjnego nie wywiera jeszcze skutku w postaci wyeliminowania z obrotu
prawnego zaskarżonego aktu lub czynności. To właśnie stanowisko prezentowane przez kasatora (oparte na
błędnym założeniu, że nieprawomocny wyrok zmienia stan sprawy w taki sposób, że zaskarżoną decyzję eliminuje
z obrotu prawnego), prowadziłoby do uznania, wbrew regulacji zawartej w art. 152 PostAdmU, że uchylona
nieprawomocnym wyrokiem Sądu decyzja wywołuje skutki prawne jeszcze przed uprawomocnieniem wyroku, gdyż
powinno w takiej sytuacji dojść do umorzenia postępowania egzekucyjnego.
Zasadności takiej wykładni nie sposób podzielić. Jednocześnie podkreślenia wymaga, że umorzenie postępowania
egzekucyjnego następuje wtedy, gdy w jego toku zaistnieją przeszkody o charakterze trwałym, które
powodują, że dalsze prowadzenie postępowania jest niemożliwe lub niecelowe. Tymczasem w kontrolowanej
sprawie dopiero w przypadku uprawomocnienia wyroku, możliwe byłoby stwierdzenie przeszkody o trwałym
charakterze.
W analizowanym orzeczeniu istota sporu odnosiła się do tego, czy postępowanie należało zawiesić czy też umorzyć.
Zgodzić się należy z sądami orzekającymi w danej sprawie, że nie może być wątpliwości, że zawieszenie
postępowania było zachowaniem prawidłowym. Słusznie Sąd zauważył, że uchylenie decyzji stanowiącej podstawę
wystawienia tytułu wykonawczego i prowadzenia egzekucji administracyjnej, ze skutkami jakie nieprawomocny wyrok
wywołuje na gruncie przepisu art. 152 § 1 PostAdmU nie oznacza, że decyzja taka przestaje istnieć w obrocie
prawnym. Tym samym, nadal istnieje obowiązek nadający się do wykonania w drodze egzekucji administracyjnej.
Natomiast uchylenie decyzji powoduje jedynie, że nie wywołuje ona skutków procesowych i materialnych, a stan ten
trwa do chwili uprawomocnienia się wyroku.
W konkluzji swojego orzeczenia Naczelny Sąd Administracyjny słusznie podkreślił, że umorzenie administracyjnego
postępowania egzekucyjnego następuje wtedy, gdy w jego toku zaistnieją przeszkody o charakterze trwałym, które
powodują, że dalsze prowadzenie postępowania jest niemożliwe lub niecelowe. Taka sytuacja w przedmiotowej
sprawie nie miała miejsca, co wynika jednoznacznie z opisu stanu faktycznego.
Przesłanki umorzenia postępowania reguluje przepis art. 59 EgzAdmU. Istotą umorzenia postępowania
egzekucyjnego jest jego przerwanie i uchylenie dokonanych czynności egzekucyjnych. Instytucja ta kończy
postępowanie z przyczyn natury formalnej, gdy w danej, konkretnej sytuacji zaistniałej w jego toku, wykonanie
obowiązku przez zobowiązanego jest niemożliwe lub niedopuszczalne. Przyczyny umorzenia postępowania
egzekucyjnego zostały wymienione enumeratywnie w art. 59 § 1 EgzAdmU, przy czym wystąpienie którejkolwiek
z przesłanek określonych w tym przepisie, obliguje organ egzekucyjny do wydania postanowienia o umorzeniu
postępowania, na podstawie art. 59 § 3 EgzAdmU (wyrok WSA w Olsztynie z 29.8.2018 r., I SA/Ol 450/18).
Wyrok NSA z 20.3.2019 r., I GSK 870/18

Umorzenie postępowania egzekucyjnego jest związane z trwałymi przeszkodami uniemożliwiającymi dalsze prowadzenie. W omawianej sprawie Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że nie wystąpiły warunki do umorzenia postępowania, co wynika z opisu stanu faktycznego. Przesłanki umorzenia uregulowane są w art. 59 EgzAdmU, a organ egzekucyjny podejmuje decyzję o umorzeniu na podstawie art. 59 § 3 EgzAdmU.