Opinia w sprawie zasadności zawarcia ugody z art. 54a FinPubU

Tematyka: art. 54a FinPubU, zasady zawarcia ugody, ocena zasadności ugody, sporne żądania, możliwość zaspokojenia roszczeń

1.6.2017 r. wszedł w życie przepis art. 54a ustawy z 27.8.2009 r. o finansach publicznych (t.j.: Dz.U. z 2019 r.
poz. 869 ze zm., dalej jako: FinPubU), wskazujący na możliwość zawarcia przez jednostki sektora finansów
publicznych ugody w sprawie spornej należności cywilnoprawnej i określający także warunki dokonania
oceny zasadności zawarcia takiej ugody.
W jaki sposób należy dokonać tej oceny?
Zgodnie z przepisem art. 54a ust. 2 FinPubU ocena skutków ugody nastąpi, w formie pisemnej, z uwzględnieniem
okoliczności sprawy, w szczególności zasadności spornych żądań, możliwości ich zaspokojenia i przewidywanego
czasu trwania oraz kosztów postępowania sądowego albo arbitrażowego. Z treści art. 54a ust. 1 FinPubU wynika
przy tym, że jednostka sektora finansów publicznych może zawrzeć ugodę w sprawie spornej należności
cywilnoprawnej w przypadku dokonania oceny, że skutki ugody są dla tej jednostki lub odpowiednio Skarbu Państwa
albo budżetu jednostki samorządu terytorialnego korzystniejsze niż prawdopodobny wynik postępowania sądowego
albo arbitrażowego.
Przesłanki zawarcia ugody
Jak wynika zatem wprost z przepisu, przesłanką do zawarcia ugody jest dokonanie oceny skutków ugody.
Warunki dokonania tej oceny są następujące:
1. Ocena musi prowadzić do ustalenia, że skutki ugody będą korzystniejsze niż prawdopodobny wynik
postępowania sądowego lub arbitrażowego.
2. W przypadku jednostek samorządu terytorialnego korzyść dotyczyć może jedynie budżetu tej jednostki
(przyjmując, że wykładnia literalna przepisu w tym zakresie jest właściwa i na niej należy poprzestać).
3. Ocena prawdopodobnego wyniku postępowania sądowego lub arbitrażowego musi być dokonana po ustaleniu
(uświadomieniu sobie) okoliczności, które mogą być ocenione przez sąd jako niekorzystne dla jednostki sektora
finansów publicznych. Ocena w tym zakresie winna obejmować nie tylko teoretyczną analizę przepisów prawa,
ale także dotychczasowe orzecznictwo sądowe w podobnych sporach.
Przepis art. 54a ust. 2 FinPubU zawiera dalsze warunki dokonywania oceny skutków ugody:
1. Ocena skutków ugody musi mieć formę pisemną.
2. Ocena skutków ugody musi uwzględniać okoliczności sprawy, w szczególności:
3. Zasadność spornych żądań,
4. Możliwość zaspokojenia tych roszczeń,
5. Przewidywany czas trwania postępowania sądowego albo arbitrażowego,
6. Przewidywane koszty postępowania sądowego albo arbitrażowego.
Kto ma dokonać oceny zasadności zawarcia ugody?
Podane w przepisie art. 54a FinPubU publicznych kryteria oceny ugody są kryteriami oceny prawnej, co powoduje,
że najrozsądniejszym byłoby, by takiej oceny dokonywał prawnik, ale oczywiście ustawodawca na to wprost nie
wskazuje. Zatem oceny takiej może dokonać każda osoba, która posiada wiedzę prawniczą, umożliwiającą jej
dokonanie oceny ugody w oparciu o kryteria ustawowe tej oceny.
Forma ocena
Ocena skutków zawarcia ugody musi przybrać formę pisemną, a zatem w praktyce będą to opinie prawne, informacje
prawne, stanowiska prawne lub dokumenty o podobnej nazwie. W dokumencie taki należy utrwalić po prostu
przesłanki podjęcia decyzji o zawarciu przez podmiot publiczny ugody. Nie powinno budzić wątpliwości, że ocena
ugody powinna być dokonywana przed zawarciem ugody albowiem ustawodawca przewidział wyraźnie konieczność
przeprowadzenia etapu poprzedzającego zawarcie ugody. W dużej mierze to, jakie okoliczności będą brane pod
uwagę, zależeć będzie od charakteru każdej konkretnej sprawy.

Sporność żądań
Obligatoryjnym elementem oceny możliwości i zasadności zawarcia ugody, jest ocena w zakresie zasadności
spornych żądań – i w tym zakresie ocena ta może okazać się najtrudniejsza. Prawnie wiążąca ocena zastrzeżona
jest oczywiście do kompetencji sądów powszechnych lub sądów polubownych. Ocena w omawianym aspekcie jest
oceną bardzo trudną. Jej podstawą będzie analiza przepisów prawa, stanowiska doktryny i poglądów judykatury.
Takiej oceny na co dzień dokonują prawnicy, szacując wartość twierdzeń własnych w sprawie i twierdzeń strony
przeciwnej w sporze. Taka ocena zawsze obarczona jest ryzykiem procesowym. To, co się zadzieje w procesie,
nigdy nie jest do końca do przewidzenia. Wyroki sądowe nierzadko zaskakują.
Dalej wskazać należy, że orzecznictwo sądów powszechnych nie jest jednolite. Trzeba pamiętać, że sąd nie jest
zobowiązany do ustalenia w postępowaniu prawdy materialnej, a ustalenia faktyczne czyni w oparciu o dowody
zaoferowane przez strony procesu. Ta strona, która lepiej zaprezentuje się w procesie ma większe szanse na
wygraną. Inną kwestią jest stanowisko danego sądu co do kwestii prawnych istotnych dla danej sprawy. Niestety to
stanowisko strony najczęściej poznają dopiero na etapie wydawania wyroku.
W zakresie oceny zasadności żądań należy także mieć na uwadze to, że często taka ocena dotyczy
skomplikowanych spraw. Pogłębiona ocena poprawności wykonania takich umów (dla potrzeb oceny zasadności
żądania) wymaga wiedzy specjalistycznej z danej branży. Wiedzę taką musiałaby posiadać osoba, które
jednocześnie dokonać winna oceny prawnej zasadności zawarcia ugody. Modelowo, oceniający zasadność
zawarcia ugody tak naprawdę winien skupiać w sobie wiedzę pełnomocnika strony w procesie, sędziego
i biegłego.
Kryteria oceny
Kolejna z okoliczności, które winna być wzięta pod uwagę, to rzeczywista możliwość zaspokojenia roszczeń. To
również bardzo ważna okoliczność, odnosząca się do możliwości finansowych dłużnika. Sytuacja ta może być
przecież sytuacją zmienną. Należy bowiem mieć na względzie, że „odroczenie” terminu płatności na czas po
zakończeniu ewentualnego procesu może wiązać się z tym, że sytuacja finansowa dłużnika może ulec radykalnemu
pogorszeniu. Czas trwania postępowania sądowego to nawet kilka lat. Realnym jest szacowanie tej sytuacji na dany
moment. Nadto wartością jest, że przy zawarciu ugody, skoro istnieje po stronie dłużnika wola polubownego
rozstrzygnięcia sporu, należy się spodziewać, że taka wola będzie istniała także na etapie wykonywania ugody, tj. że
dłużnik dobrowolnie wykonana ugodę.
Związek z powyższym ma także czas trwania postępowania sądowego albo arbitrażowego, który należy oszacować
przy podejmowaniu decyzji o zawarciu ugody. Zasadniczo lepiej jest mieć mniej, ale szybciej niż potencjalnie więcej,
ale później. Nadto wartość wierzytelności odzyskanej później może być relatywnie niższa niż mniejsza kwota
uzyskana dużo wcześniej.
Gdy chodzi z kolei o koszty postępowania, to należy pamiętać, że generalnie koszty postępowania sądowego są
bardzo wysokie. Na koszty te standardowo w sprawie składają się:
1. Opłata od pozwu, liczona zasadniczo jako 5% wartości przedmiotu sporu.
2. Koszty zastępstwa strony przeciwnej przez fachowego pełnomocnika, zależne od wartości przedmiotu sporu
i jego nakładu pracy, osiągające poziom nawet kilku, kilkunastu tysięcy złotych przy „dużych sprawach”.
3. Koszty sporządzenia opinii przez biegłego (tutaj wydatki te kształtują się bardzo różnie, ale w niektórych
sprawach to koszty nawet kilkudziesięciu tysięcy złotych).
4. Koszty tłumaczeń dokumentów, koszty dojazdów świadków do sądu, itp.
Koszty postępowania arbitrażowego czy ugodowego są dużo niższe, a nadto postępowanie to jest dużo szybsze.
Etap poprzedzający zawarcie ugody, wyraźnie przez ustawodawcę wyróżniony i wskazany jako konieczność
dokonania oceny okoliczności mających w danej sprawie znaczenie, ma być ze strony podmiotu publicznego
wyrazem należytej dbałości o finanse publiczne.

Etap poprzedzający zawarcie ugody, wyraźnie przez ustawodawcę wyróżniony i wskazany jako konieczność dokonania oceny okoliczności mających w danej sprawie znaczenie, ma być ze strony podmiotu publicznego wyrazem należytej dbałości o finanse publiczne.