Niezależność Sądu Najwyższego

Tematyka: Niezależność Sądu Najwyższego, art. 19 ust. 1 ak. 2 TUE, skarga Komisji, zasada nieusuwalności sędziów, Prezydent RP, naruszenie zobowiązań, dyskrecyjne prawo przedłużenia służby sędziów

Polskie przepisy wprowadzające obniżenie wieku przejścia w stan spoczynku sędziów SN do urzędujących
sędziów tego sądu przed 3.4. 2018 r. oraz przyznające Prezydentowi RP dyskrecjonalne prawo do
przedłużenia czynnej służby sędziów SN po ukończeniu przez nich nowo określonego wieku przejścia w stan
spoczynku naruszają art. 19 ust. 1 ak. 2 TUE.
Skarga
W dniu 2.10.2018 r. Komisja wniosła skargę o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego na
podstawie art. 258 TFUE. Komisja twierdziła, że obniżając wiek przejścia w stan spoczynku sędziów SN i stosując go
do sędziów powołanych do SN przed 3.4.2018 r., a także przyznając Prezydentowi RP dyskrecjonalne prawo do
przedłużenia czynnej służby sędziów tego sądu, Rzeczpospolita Polska uchybiła zobowiązaniom, które ciążą na niej
na mocy art. 19 ust. 1 ak. 2 TUE w zw. z art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (dalej jako: Karta)
(szerzej odnośnie stanu prawnego i faktycznego niniejszej sprawy, w: Środki tymczasowe, opr. E. Skibińska, MoP Nr
23/2018 oraz MoP Nr 4/2019).
Stanowisko TS
Prawo do skutecznej ochrony sądowej
W art. 19 TUE, w którym skonkretyzowano zasadę praworządności wyrażoną w art. 2 TUE, powierzono sądom
państw członkowskich i Trybunałowi zadanie zapewnienia pełnego stosowania prawa Unii we wszystkich państwach
członkowskich, jak również ochrony sądowej praw, jakie podmioty prawa wywodzą z tego prawa. Trybunał stwierdził,
że na tej podstawie i zgodnie z postanowieniem art. 19 ust. 1 ak. 2 TUE państwa członkowskie ustanawiają środki
niezbędne do zapewnienia jednostkom poszanowania ich prawa do skutecznej ochrony sądowej w dziedzinach
objętych prawem Unii.
W niniejszej sprawie bezsporne jest, że SN może w określonych sytuacjach orzekać o kwestiach związanych ze
stosowaniem lub z wykładnią unijnego prawa oraz że należy on do polskiego systemu środków odwoławczych „w
dziedzinach objętych prawem Unii” w rozumieniu art. 19 ust. 1 ak. 2 TUE. Zatem powinien zapewnić skuteczną
ochronę sądową (postanowienie Komisja/Polska, C-619/18 R, pkt 43). Trybunał wskazał, że dla zagwarantowania,
aby organ taki jak SN mógł sam zapewniać taką ochronę, kluczowe jest zachowanie przez ten organ niezależności,
co potwierdza art. 47 ak. 2 Karty. W tym postanowieniu wśród wymogów związanych z prawem podstawowym do
skutecznego środka prawnego wymieniono dostęp do „niezawisłego” sądu.
Wobec powyższego TS uznał, że przepisy krajowe zakwestionowane przez Komisję w niniejszej skardze mogą
stanowić przedmiot kontroli pod kątem ich zgodności z art. 19 ust. 1 ak. 2 TUE.
Zasada niezawisłości sędziowskiej
Trybunał podkreślił, że wymóg niezależności sądów, którego przestrzeganie są zobowiązane zapewnić państwa
członkowskie w odniesieniu do sądów krajowych, które podobnie jak SN mogą w określonych przypadkach orzekać
o kwestiach związanych ze stosowaniem lub z wykładnią unijnego prawa, obejmuje dwa aspekty. Pierwszy aspekt,
o charakterze zewnętrznym, wymaga, aby dany organ wypełniał swoje zadania w pełni autonomicznie, bez
podległości w ramach hierarchii służbowej, bez podporządkowania komukolwiek, w sposób wolny od nakazów czy
wytycznych z jakiegokolwiek źródła, pozostając w ten sposób pod ochroną przed ingerencją i naciskami z zewnątrz,
które mogą zagrozić niezależności osądu jego członków oraz wpływać na ich rozstrzygnięcia (wyrok Associação
Sindical dos Juízes Portugueses, C-64/16, pkt 44). Drugi aspekt – wewnętrzny – łączy się z kolei z pojęciem
bezstronności i dotyczy jednakowego dystansu do stron sporu i ich odpowiednich interesów w odniesieniu do jego
przedmiotu. Aspekt ten wymaga przestrzegania obiektywizmu oraz braku wszelkiego interesu w konkretnym
rozstrzygnięciu sporu, który wykraczałby poza ścisłe stosowanie przepisu prawa. Trybunał wskazał, że powyższe
gwarancje niezawisłości i bezstronności wymagają istnienia zasad, w szczególności co do składu organu,
powoływania jego członków, okresu trwania ich kadencji oraz powodów ich wyłączania lub odwołania, pozwalających
wykluczyć, w przekonaniu uczestników postępowania, wszelką uzasadnioną wątpliwość co do niezależności tego
organu od czynników zewnętrznych oraz neutralności względem ścierających się przed nim interesów.
Trybunał podkreślił, że konieczna wolność sędziów od wszelkiego rodzaju ingerencji lub nacisków z zewnątrz
wymaga, jak podkreśla TS, określonych gwarancji, takich jak nieusuwalność, chroniących osoby, którym
powierzono zadanie sądzenia [wyrok Minister for Justice and Equality (Nieprawidłowości w systemie sądownictwa),
pkt 64]. Zasada nieusuwalności wymaga w szczególności, aby sędziowie mogli sprawować urząd do momentu
ukończenia obowiązkowego wieku przejścia w stan spoczynku lub upływu kadencji sprawowania danej funkcji, jeżeli

ma ona charakter czasowy. Trybunał przyznał, że zasada ta nie ma charakteru absolutnego, ale może ona – przy
zachowaniu zasady proporcjonalności – doznawać wyjątków wyłącznie pod warunkiem, że uzasadniają je
nadrzędne i prawnie uzasadnione względy.
W rozpatrywanej sprawie zakwestionowana reforma, która przewiduje stosowanie środka polegającego na obniżeniu
wieku przechodzenia w stan spoczynku przez sędziów SN do urzędujących sędziów tego sądu, prowadzi do
przedwczesnego zaprzestania przez tych ostatnich wykonywania ich orzeczniczych obowiązków. Trybunał podkreślił,
że sporne polskie regulację mogą być dopuszczalne jedynie wtedy, gdy jest usprawiedliwione prawnie
uzasadnionym celem i proporcjonalne względem niego, oraz pod warunkiem że nie daje podstaw do powstania
w przekonaniu podmiotów prawa uzasadnionych wątpliwości co do niezależności danego sądu od czynników
zewnętrznych oraz jego neutralności względem ścierających się przed nim interesów. Jednakże TS stwierdził, że
uzasadnienie projektu ustawy z 8.12.2017 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. z 2018 r. poz. 5, ze zm.; dalej jako:
SNUZm), zawiera elementy mogące wzbudzić poważne wątpliwości co do tego, czy reforma wieku przejścia w stan
spoczynku urzędujących sędziów SN była podyktowana takimi celami, a nie chęcią odsunięcia określonej grupy
sędziów tego sądu. Trybunał wskazał również, że środek przewidujący obniżenie, o pięć lat, wieku przejścia w stan
spoczynku sędziów SN urzędujących w chwili wejścia w życie SNUZm oraz wynikający z niego skutek w postaci
skrócenia czynnej służby tych sędziów objęły w sposób natychmiastowy jedną trzecią urzędujących sędziów tego
sądu, a wśród nich w szczególności Pierwszą Prezes SN, której sześcioletnia kadencja, zagwarantowana
w Konstytucji, także z tego względu została skrócona. Trybunał uznał, że Polska nie wykazała, że zakwestionowane
przepisy stanowią właściwy środek, aby ograniczyć rozbieżności granic wiekowych obligatoryjnego zaprzestania
działalności w odniesieniu do wszystkich rozpatrywanych zawodów. Tym samym Trybunał nie podzielił argumentów
RP i uznał, że zastosowanie przepisów przewidujących obniżenie wieku przejścia w stan spoczynku sędziów SN do
urzędujących sędziów tego sądu nie jest usprawiedliwione prawnie uzasadnionym celem. W rezultacie zastosowanie
to narusza zasadę nieusuwalności sędziów, która jest nieodłącznie związana z ich niezawisłością.
Wobec powyższego Trybunał uwzględnił pierwszy zarzut Komisji, dotyczący naruszenia art. 19 ust. 1 ak. 2
TUE.
Możliwość przedłużenia zajmowania stanowiska sędziowskiego
Trybunał przyznał, że wyłącznie państwa członkowskie są władne decydować, czy dopuszczają – czy też nie –
przedłużenie zajmowania stanowiska sędziowskiego przez urzędującego sędziego po ukończeniu zwykłego wieku
przejścia w stan spoczynku. Jednakże w przypadku gdy opowiedzą się one za takim mechanizmem, są
zobowiązane do zapewnienia, aby warunki i szczegółowe zasady, jakim podlega takie przedłużenie, nie będą
naruszać zasady niezawisłości sędziowskiej.
Trybunał stwierdził, że okoliczność, iż Prezydent RP przysługuje prawo decydowania o wyrażeniu lub odmowie zgody
na takie ewentualne przedłużenie, nie jest oczywiście sama w sobie wystarczająca do tego, aby uznać, że doszło do
naruszenia zasady niezawisłości sędziowskiej. W ocenie TS należy upewnić się, że materialne warunki oraz zasady
proceduralne wydania takich decyzji są sformułowane w sposób nieprowadzący do powstania w odczuciu podmiotów
prawa uzasadnionych wątpliwości co do niezależności danych sędziów od czynników zewnętrznych oraz ich
neutralności względem ścierających się przed nim interesów. Zdaniem TS w rozpoznawanej sprawie warunki
i zasady proceduralne, jakim SNUZm podporządkowuje ewentualne dalsze zajmowanie stanowiska sędziego SN po
ukończeniu zwykłego wieku przejścia w stan spoczynku, nie spełniają takich wymogów.
Na podstawie SNUZm takie przedłużenie służby czynnej jest obecnie zależne od decyzji Prezydenta RP, która ma
charakter dyskrecjonalny, ponieważ nie jest ona jako taka obwarowana jakimkolwiek obiektywnym i weryfikowalnym
kryterium oraz nie musi być umotywowana. Ponadto taka decyzja nie może być zaskarżona.
Trybunał orzekł, że z jednej strony poprzez zastosowanie przepisów wprowadzających obniżenie wieku
przejścia w stan spoczynku sędziów SN do urzędujących sędziów powołanych do tego sądu przed dniem
3.4.2018 r. oraz z drugiej strony poprzez przyznanie Prezydentowi RP dyskrecjonalnego prawa do
przedłużenia czynnej służby sędziów SN po ukończeniu przez nich nowo określonego wieku przejścia w stan
spoczynku Rzeczpospolita Polska uchybiła zobowiązaniom, które na niej ciążą na mocy art. 19 ust. 1 ak. 2
TUE.
Podczas rozprawy RP podnosiła, że wszystkie zakwestionowane przez Komisję w skardze przepisy zostały
uchylone, a wszystkie skutki tych przepisów zniesione przez ustawę zmianę SNU z 21.11.2018 r., która weszła
w życie w dniu 1.1.2019 r. Jednakże zgodnie z jednolitym orzecznictwem wystąpienie danego uchybienia powinno
być oceniane z punktu widzenia sytuacji danego państwa członkowskiego w momencie upływu terminu określonego
w uzasadnionej opinii (wyrok TS, Komisja przeciwko Włochom, C-565/10, pkt 22). Ponadto, Trybunał zasadniczo nie
bierze pod uwagę zmian, które nastąpiły w terminie późniejszym (wyrok TS, Komisja/Węgry, C-286/12, pkt 41).
Kwestionując zgodność rozpatrywanych polskich przepisów TS odwołał się do zasad niezawisłości i bezstronności
sądów krajowych, które wiążą się z gwarancja nieusuwalności sędziów.

Wyrok TS z 24.6.2019 r., Komisja przeciwko Polsce (Indépendance de la Cour suprême), C-619/18

Trybunał uznał, że Polska naruszyła zobowiązania na mocy art. 19 ust. 1 ak. 2 TUE poprzez wprowadzenie obniżenia wieku przejścia w stan spoczynku sędziów SN oraz przyznanie Prezydentowi RP dyskrecjonalnego prawa do przedłużenia służby sędziów. Decyzja Prezydenta RP o przedłużeniu służby sędziów niepodlegająca zaskarżeniu narusza zasadę niezawisłości sędziów.