Izba Dyscyplinarna Sądu Najwyższego nie spełnia wymogów niezawisłości
Izba Dyscyplinarna Sądu Najwyższego została skrytykowana za brak niezależności od władzy ustawodawczej i wykonawczej, co stawia ją w sprzeczności z wymogami prawa Unii Europejskiej. Rzecznik generalny podkreślił, że sposób powoływania członków Krajowej Rady Sądownictwa może zagrażać niezależności sądów. W kontekście nowo powołanej Izby Dyscyplinarnej TS pojawiły się wątpliwości co do jej niezawisłości i niezależności, co może wpłynąć na obiektywizację procesów sędziowskich.
Tematyka: Izba Dyscyplinarna SN, Sąd Najwyższy, niezawisłość sądownictwa, Krajowa Rada Sądownictwa, niezależność sędziowska, prawo Unii Europejskiej
Izba Dyscyplinarna Sądu Najwyższego została skrytykowana za brak niezależności od władzy ustawodawczej i wykonawczej, co stawia ją w sprzeczności z wymogami prawa Unii Europejskiej. Rzecznik generalny podkreślił, że sposób powoływania członków Krajowej Rady Sądownictwa może zagrażać niezależności sądów. W kontekście nowo powołanej Izby Dyscyplinarnej TS pojawiły się wątpliwości co do jej niezawisłości i niezależności, co może wpłynąć na obiektywizację procesów sędziowskich.
Izba Dyscyplinarna SN ze względu na ustrojowy model ukształtowania oraz sposób działania nie daje rękojmi niezależności tej Izby od władzy ustawodawczej i wykonawczej oraz tym samym nie jest ona niezależnym i niezawisłym sądem w rozumieniu prawa Unii Europejskiej. Pytania prejudycjalne W sprawie C-585/18: 1) Czy art. 267 ak. 3 TFUE w zw. z art. 19 ust. 1 i art. 2 TUE oraz art. 47 Karty praw podstawowych należy interpretować w ten sposób, że utworzona od podstaw izba sądu ostatniej instancji państwa członkowskiego – właściwa do rozpoznania sprawy odwołującego się sędziego sądu krajowego – w której mają orzekać wyłącznie sędziowie wybrani przez organ krajowy mający stać na straży niezależności sądów (Krajowa Rada Sądownictwa - KRS), który z uwagi na ustrojowy model jego ukształtowania oraz sposób działania nie daje rękojmi niezależności od władzy ustawodawczej i wykonawczej, jest sądem niezależnym i niezawisłym w rozumieniu prawa Unii Europejskiej? 2) W przypadku odpowiedzi negatywnej na pierwsze pytanie, czy art. 267 ak. 3 TFUE w zw. z art. 19 ust. 1 i art. 2 TUE oraz art. 47 Karty należy interpretować w ten sposób, że niewłaściwa izba sądu ostatniej instancji państwa członkowskiego spełniająca wymogi prawa Unii Europejskiej dla sądu, do której wniesiono środek zaskarżenia w sprawie unijnej, powinna pominąć przepisy krajowej ustawy wyłączające jej właściwość w tej sprawie? Stanowisko rzecznika generalnego Niezależność KRS Rzecznik generalny uznał, że Izba Dyscyplinarna (dalej jako: ID), stanowiąca przedmiot postępowań głównych, nie spełnia wymogów niezawisłości określonych w art. 47 Karty praw podstawowych. KRS jest organem, którego zadaniem jest stanie na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów w rozumieniu Konstytucji RP, a jej funkcje obejmują przeprowadzenie naboru sędziów SN, w tym ID, rekomendowanych Prezydentowi RP do powołania. W związku z tym, aby należycie wykonywać swoje zadania, KRS musi być wolna od wpływów organów ustawodawczych i wykonawczych. Zdaniem rzecznika generalnego sam sposób powoływania członków KRS ujawnia nieprawidłowości, które mogą zagrozić jej niezależności od organów ustawodawczych i wykonawczych ponieważ wiąże się on z wpływem organów ustawodawczych na (m.in. uzasadniony wniosek Komisji, przypis 3, motywy 141– 143). Rzecznik generalny przypomniał, że zmianom sposobu powoływania sędziów będących członkami KRS towarzyszyło przedwczesne zakończenie kadencji dotychczasowych członków KRS. Niezależnie od wskazywanego celu, jakim jest ujednolicenie kadencji zasiadania w KRS, rzecznik generalny uznał, że niezwłoczne zastąpienie dotychczasowych członków KRS powiązane z nowym systemem powoływania KRS w jeszcze większym stopniu osłabia niezależność KRS względem organów ustawodawczych i wykonawczych. Zdaniem rzecznika generalnego istnieją uzasadnione podstawy do tego, aby obiektywnie wątpić w niezależność ID w świetle roli, jaką organy ustawodawcze odgrywają w procesie wyboru 15 sędziów będących członkami KRS, oraz roli, jaką ten organ odgrywa przy naborze sędziów rekomendowanych Prezydentowi RP do powołania na stanowisko sędziego Sądu Najwyższego. Wątpliwości tych nie może rozwiać doradcza, zdaniem rzecznika generalnego, rola KRS w tym procesie. Ponadto, jak wskazali skarżący, Urząd Nadzoru EFTA i Komisja, wiele kwestii dotyczących wyłaniania sędziów ID powinno być rozpatrywanych w powiązaniu ze zmianami w sposobie powoływania członków KRS będących sędziami. Ocena na podstawie art. 19 ust. 1 ak. 2 TUE Rzecznik generalny uznał, że okoliczności występujące w postępowaniu głównym są równoznaczne z naruszeniem art. 19 ust. 1 TUE. Wniosek ten wynika głównie z faktu, że polskie przepisy ustanawiające nową izbę SN, w tym przypadku Izbę Dyscyplinarną, mającą rozpoznawać odwołania sędziów SN, którzy zostali przeniesieni w stan spoczynku przedwcześnie i niezgodnie z prawem z punktu widzenia art. 19 ust. 1 TUE, są ściśle powiązane z problemami, na które rzecznik wskazał w opinii w sprawie Komisja/Polska (Niezależność Sądu Najwyższego) (C- 619/18) i które w sposób ogólny wpływały na sędziów SN. Rzecznik generalny przypomniał, że w pkt 115 i 116 tego wyroku TS stwierdził, że interwencja KRS w kontekście procesu przedłużenia służby czynnej sędziego po ukończeniu przez niego zwykłego wieku przejścia w stan spoczynku może co do zasady przyczynić się do obiektywizacji tego procesu, jednak „może tak być jednak wyłącznie pod warunkiem, że zostaną spełnione określone wymogi, w szczególności że sam ten organ będzie niezależny od władzy ustawodawczej i wykonawczej oraz od organu, któremu ma przedstawić swoją opinię”. Trybunał stwierdził, że te przepisy naruszają art. 19 ust. 1 ak. 2 TUE. Rzecznik generalny wskazał, że KRS odgrywa znaczącą rolę w powoływaniu sędziów do tej nowej izby, która wydaje się sprzeczna z europejskimi i międzynarodowymi wytycznymi dotyczącymi niezależności takich organów od władzy ustawodawczej i wykonawczej. Otwiera to drogę dla możliwości wywierania przez podmioty polityczne znacznych nacisków na powoływanie sędziów SN, które będzie godziło w strukturę polskiego sądownictwa w ogóle. Zdaniem rzecznika generalnego zważywszy na kontekst czasowy wprowadzenia nowych przepisów dotyczących wyboru sędziów będących członkami KRS i roli, jaką KRS odgrywa w ustalaniu, kto zostanie powołany do ID, taka sytuacja potencjalnie zmniejsza szanse sędziów SN, którzy są bliscy ukończenia nowo określonego wieku przejścia w stan spoczynku, na rzetelne rozpatrzenie przez niezależny sąd środka odwoławczego wniesionego od podjętych względem nich środków. Skutki prawne zasady pierwszeństwa Zgodnie z orzecznictwem TS zasada pierwszeństwa unijnego prawa oznacza, że sądy krajowe, do których należy stosowanie w ramach swojej właściwości unijnych przepisów, są zobowiązane zapewnić pełną skuteczność tych przepisów, w razie konieczności poprzez odstąpienie z własnej inicjatywy od stosowania wszelkich sprzecznych z nimi przepisów prawa krajowego, w tym przepisów proceduralnych, bez potrzeby zwracania się o ich uprzednie uchylenie na drodze ustawodawczej lub w ramach innej procedury konstytucyjnej tudzież bez konieczności oczekiwania na to uchylenie (wyrok TS, Minister for Justice and Equality i Commissioner of the Garda Síochána, C- 378/17, pkt 35). Sądy krajowe są w szczególności zobowiązane zapewnić w ramach swojej właściwości ochronę prawną wynikającą z art. 47 Karty praw podstawowych i zagwarantować pełną skuteczność tego postanowienia, w razie konieczności poprzez odstąpienie od stosowania wszelkich przepisów prawa krajowego, które stoją z nimi w sprzeczności (wyrok TS, Egenberger, C-414/16, pkt 79). W ocenie rzecznika generalnego w rozpatrywanych sprawach należy odstąpić od stosowania przepisów krajowych przyznających właściwość do orzekania w sporze dotyczącym prawa Unii izbie sądu krajowego ostatniej instancji, która nie spełnia wymogów niezawisłości sędziowskiej ustanowionych w art. 47 Karty praw podstawowych lub w art. 19 ust. 1 ak. 2 TUE. Jak wskazała Komisja, wobec doniosłości niezawisłości sędziowskiej dla zapewnienia podmiotom prawa skutecznej ochrony sądowej na mocy unijnego prawa, inna izba sądu krajowego ostatniej instancji, taka jak sąd odsyłający w postępowaniach głównych, powinna być w stanie z własnej inicjatywy odmówić zastosowania przepisów krajowych, które są niezgodne z tą zasadą. Sądy krajowe są zobowiązane do ustanowienia skutecznego środka prawnego w celu zapewnienia poszanowania UE, jeżeli nie jest on dostępny na podstawie prawa krajowego (wyrok TS, Unibet, C-432/05, pkt 40, 41). Rzecznik generalny zaproponował, aby na pytania prejudycjalne przedstawione przez Sąd Najwyższy Trybunał udzielił następującej odpowiedzi: 1) Nie ma potrzeby wydawania orzeczenia dotyczącego pytania pierwszego w sprawach C‑ 624/18 i C‑ 625/18. Posiłkowo odpowiedź powinna brzmieć: art. 47 Karty w zw. z art. 9 ust. 1 dyrektywy 2000/78 należy interpretować w ten sposób, że w przypadku wniesienia do sądu ostatniej instancji państwa członkowskiego środka prawnego opartego na zarzucie naruszenia zakazu dyskryminacji ze względu na wiek wobec sędziego tego sądu wraz z wnioskiem o udzielenie zabezpieczenia zgłoszonego roszczenia, sąd ten – w celu udzielenia ochrony uprawnieniom wynikającym z prawa Unii przez zastosowanie środka tymczasowego przewidzianego w prawie krajowym – ma obowiązek odmówić zastosowania przepisów krajowych zastrzegających właściwość w sprawie, w której wniesiono środek zaskarżenia, dla komórki organizacyjnej tego sądu, która nie działa ze względu na niepowołanie orzekających w niej sędziów. 2) Wymogi niezawisłości sędziowskiej ustanowione w art. 47 Karty należy interpretować w ten sposób, że nowo utworzona izba sądu ostatniej instancji państwa członkowskiego – właściwa do rozpoznania sprawy sędziego sądu krajowego – w której mają orzekać wyłącznie sędziowie wybrani przez organ krajowy mający stać na straży niezależności sądów (Krajowa Rada Sądownictwa), który z uwagi na ustrojowy model jego ukształtowania oraz sposób działania nie daje rękojmi niezależności od władzy ustawodawczej i wykonawczej, nie spełnia tych wymogów. Do tego samego wniosku prowadzi także zastosowanie art. 19 ust. 1 ak. 2 TUE. 3) ID sądu ostatniej instancji państwa członkowskiego, która nie jest właściwa do rozpoznania danej sprawy, ale spełnia wymogi stawiane przez prawo UE sądowi rozpatrującemu środek zaskarżenia, jest zobowiązana z uwagi na pierwszeństwo prawa Unii pominąć przepisy ustawodawstwa krajowego wyłączające jej właściwość w sprawie. W niniejszej sprawie rzecznik generalny E. Tancheva przedstawił stanowisko odnośnie zmian w polskim sądownictwie tożsame z prezentowanym już w opiniach dotyczących pytań prejudycjalnych z tego zakresu m.in. w sprawach Komisja/Polska (Niezależność Sądu Najwyższego), C-619/18 oraz Komisja/Polska (Niezależność sądów powszechnych), C-192/18. Opinia rzecznika generalnego E. Tancheva z 27.6.2019 r., Krajowa Rada Sądownictwa (Indépendance de la chambre disciplinaire de la Cour suprême), C-585/18, C-624/18 i C-625/18
Rzecznik generalny zalecił, by sądy krajowe nie stosowały przepisów sprzecznych z zasadami prawa Unii Europejskiej, nawet jeśli oznacza to odstąpienie od prawa krajowego. Zaproponował odpowiedzi na pytania prejudycjalne, sugerując brak niezależności Izby Dyscyplinarnej SN oraz konieczność pominięcia przepisów krajowych wyłączających właściwość ID w danej sprawie. Opinia ta jest zgodna z wcześniejszymi stanowiskami dotyczącymi niezależności sądownictwa w Polsce.