Niezawisłości i bezstronność Izby Dyscyplinarnej SN
Do kompetencji Sądu Najwyższego należy ustalenie, czy Izba Dyscyplinarna SN spełnia wymóg niezależności. Spory dotyczące naruszenia zakazu dyskryminacji ze względu na wiek mają kluczowe znaczenie dla oceny niezawisłości i bezstronności Izby. Trybunał wskazuje, że istotne jest, aby organ ten działał autonomicznie, bez wpływów z zewnątrz, i zachowywał bezstronność wobec stron sporu. Sprawa podlega ocenie sądu odsyłającego, który musi uwzględnić wszystkie istotne informacje dotyczące powołania sędziów Izby Dyscyplinarnej oraz ich niezależności od władzy wykonawczej i ustawodawczej.
Tematyka: Sąd Najwyższy, Izba Dyscyplinarna, niezawisłość sądów, bezstronność sędziów, spory prawne, prawo Unii Europejskiej, interpretacja prawa, powołanie sędziów, transparentny proces powoływania, Trybunał Sprawiedliwości, TS, sąd odsyłający
Do kompetencji Sądu Najwyższego należy ustalenie, czy Izba Dyscyplinarna SN spełnia wymóg niezależności. Spory dotyczące naruszenia zakazu dyskryminacji ze względu na wiek mają kluczowe znaczenie dla oceny niezawisłości i bezstronności Izby. Trybunał wskazuje, że istotne jest, aby organ ten działał autonomicznie, bez wpływów z zewnątrz, i zachowywał bezstronność wobec stron sporu. Sprawa podlega ocenie sądu odsyłającego, który musi uwzględnić wszystkie istotne informacje dotyczące powołania sędziów Izby Dyscyplinarnej oraz ich niezależności od władzy wykonawczej i ustawodawczej.
Do kompetencji Sądu Najwyższego należy ustalenie, czy Izba Dyscyplinarna SN spełnia wymóg niezależności. Stan faktyczny Spory krajowe dotyczą środków prawnych, opartych m.in. na art. 19 ust. 1 akapit 2 TUE i art. 47 KPP, a także art. 2 ust. 1 i art. 9 ust. 1 dyrektywy Rady 2000/78/WE z 27.11.2000 r. ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy (Dz.Urz. L z 2000 r. Nr 303, s. 16), wniesionych do Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych SN przez sędziów, których objęły przepisy ustawy z 8.12.2017 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. z 2018 r. poz. 5; dalej jako: SNU18) obniżające wiek przechodzenia sędziów w stan spoczynku. Sprawy te wpłynęły Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych SN do niej, ponieważ Izba Dyscyplinarna SN nie została jeszcze ukonstytuowana. Pytania prejudycjalne - Czy art. 9 ust. 1 dyrektywy 2000/78 w zw. z art. 47 KPP należy interpretować w ten sposób, że w przypadku gdy przed sądem państwa członkowskiego orzekającym w ostatniej instancji zostanie wytoczone powództwo oparte na zarzucie dotyczącym naruszenia zakazu dyskryminacji ze względu na wiek, wynikającego z tej dyrektywy, sąd ten jest zobowiązany odmówić stosowania przepisów krajowych, które zastrzegają właściwość do rozpoznania takiej sprawy dla organu, który tak jak Izba Dyscyplinarna, nie został jeszcze ukonstytuowany, ponieważ nie zostały jeszcze powołane osoby, które miałyby w nim zasiadać? - Czy art. 2 i art. 19 ust. 1 ak. 2 TUE, art. 267 TFUE oraz art. 47 KPP należy interpretować w ten sposób, że izba sądu najwyższego szczebla państwa członkowskiego, taka jak Izba Dyscyplinarna, która ma orzekać w sprawach podlegających prawu UE, spełnia, pod względem warunków, na jakich została ustanowiona i na jakich zostali powołani jej członkowie, wymogi niezawisłości i bezstronności wymagane na mocy tych postanowień prawa Unii? Stanowisko TS Ukonstytuowanie Izby Dyscyplinarnej Ze względu na to, że wkrótce po wydaniu postanowień odsyłających Prezydent RP powołał sędziów Izby Dyscyplinarnej, Trybunał uznał, za bezprzedmiotowe odpowiedź na pierwsze pytanie. Prawo do skutecznej ochrony sądowej Zgodnie z orzecznictwem TS nawet jeżeli w przypadku braku uregulowań UE w danej dziedzinie to prawo wewnętrzne każdego państwa członkowskiego powinno wskazywać właściwe organy sądowe oraz określać zasady postępowania w sprawach mających za przedmiot ochronę praw jednostki wynikających z unijnego prawa, to jednak państwa członkowskie ponoszą odpowiedzialność za zapewnienie w każdym przypadku poszanowania prawa do skutecznej ochrony sądowej tych praw, zagwarantowanego w art. 47 Karty praw podstawowych (wyrok E.ON Földgáz Trade, C-510/13, pkt 49, 50). Trybunał wskazał, że wymóg niezawisłości sędziowskiej, stanowiącej integralny element sądzenia, objęty jest zakresem istoty prawa do skutecznej ochrony sądowej oraz prawa podstawowego do rzetelnego procesu sądowego, które to prawo ma fundamentalne znaczenie jako gwarancja ochrony wszystkich praw wywodzonych przez jednostki z prawa Unii, oraz zachowania wartości wspólnych państwom członkowskim wyrażonych w art. 2 TUE, w szczególności wartości państwa prawnego [wyrok Komisja/Polska (Niezależność Sądu Najwyższego), C-619/18, pkt 58]. Zgodnie z orzecznictwem TS wymóg niezawisłości ma dwa aspekty. Pierwszy aspekt, o charakterze zewnętrznym, wymaga, aby dany organ wypełniał swoje zadania w pełni autonomicznie, bez podległości w ramach hierarchii służbowej, bez podporządkowania komukolwiek, w sposób wolny od nakazów czy wytycznych z jakiegokolwiek źródła, pozostając w ten sposób pod ochroną przed ingerencją i naciskami z zewnątrz, które mogą zagrozić niezależności osądu jego członków i wpływać na ich rozstrzygnięcia [wyrok Minister for Justice and Equality (Nieprawidłowości w systemie sądownictwa), C-216/18 PPU, pkt 63]. Drugi aspekt, o charakterze wewnętrznym, łączy się z kolei z pojęciem bezstronności i dotyczy jednakowego dystansu do stron sporu i ich odpowiednich interesów w odniesieniu do jego przedmiotu. Aspekt ten wymaga przestrzegania obiektywizmu oraz braku wszelkiego interesu w rozstrzygnięciu sporu poza ścisłym stosowaniem przepisu prawa [wyrok Komisja/Polska (Niezależność Sądu Najwyższego), pkt 73]. Trybunał podkreślił, zgodnie z zasadą podziału władz charakteryzującą funkcjonowanie państwa prawnego, konieczne jest zagwarantowanie niezależności sądów względem władzy ustawodawczej i wykonawczej (wyrok Poltorak, C-452/16 PPU, pkt 35). W tym względzie ważne jest, by sędziowie byli chronieni przed ingerencją lub naciskami z zewnątrz, które mogłyby zagrozić ich niezależności. ETPCz podkreśla, że chociaż zasada rozdziału władzy wykonawczej i sądowniczej nabiera coraz większego znaczenia w jego orzecznictwie, to ani art. 6, ani żadne inne postanowienie EKPCz nie narzuca państwom określonego modelu ustrojowego regulującego w taki czy inny sposób stosunki i interakcje między poszczególnymi organami władzy państwowej, ani też nie zobowiązuje tych państw do zastosowania się do tego czy innego teoretycznego wzorca konstytucyjnego odnoszącego się do dopuszczalnych granic takich interakcji. Wszystko sprowadza się do tego, czy w danej sprawie zostały spełnione wymogi EKPCz (orzeczenia ETPCz: w sprawie Kleyn i in. przeciwko Niderlandom, § 193). Zakres oceny TS Trybunał uznał, że rozstrzygnięcie, czy Izba Dyscyplinarna i jej członkowie spełniają wymogi niezawisłości i bezstronności będzie należało ostatecznie do sądu odsyłającego. Jednakże w ramach współpracy sądowej TS może, na podstawie informacji zawartych w aktach sprawy, dostarczyć sądowi krajowemu elementów wykładni unijnego prawa, które mogą być dla niego przydatne (wyrok CEZ Razpredelenie Byłgarija, C-83/14, pkt 71). Trybunał stwierdził, że sam fakt, iż członkowie Izby Dyscyplinarnej są powoływani przez Prezydenta RP, nie może powodować ich zależności od tego organu ani budzić wątpliwości co do ich bezstronności, jeżeli po powołaniu osoby te nie podlegają żadnej presji i nie otrzymują zaleceń podczas wykonywania swoich obowiązków (wyrok D. i A., C-175/11, pkt 99). Konieczne jest jednak upewnienie się, że materialne warunki oraz zasady proceduralne odnoszące się do decyzji o powołaniu tych członków są sformułowane w sposób nieprowadzący do powstania w przekonaniu jednostek uzasadnionych wątpliwości co do niezależności danych sędziów od czynników zewnętrznych oraz ich neutralności względem ścierających się przed nimi interesów po tym, jak zostaną oni powołani. Kryteria oceny sadu krajowego W art. 30 SNU18 określono warunki, jakie musi spełnić osoba, aby mogła zostać powołana do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego SN. Ponadto na podstawie art. 179 Konstytucji RP i art. 29 SNU18 sędziowie Izby Dyscyplinarnej są, podobnie jak sędziowie mający zasiadać w innych izbach tego sądu, powoływani przez Prezydenta RP na wniosek KRS, czyli organu, któremu na mocy art. 186 Konstytucji powierzono zadanie stania na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów. W ocenie TS interwencja takiego organu w kontekście procesu powoływania sędziów może zaś, co do zasady, przyczynić się do obiektywizacji tego procesu [wyrok Komisja/Polska (Niezależność Sądu Najwyższego), C-619/18, pkt 115]. Trybunał podkreślił, że do sądu odsyłającego będzie należało ustalenie – na podstawie wszystkich okoliczności zarówno faktycznych, jak i prawnych, dotyczących zarazem okoliczności, w jakich członkowie KRS zostali wybrani, oraz sposobu, w jaki organ ten konkretnie wypełnia wyznaczoną mu rolę – czy KRS daje wystarczające gwarancje niezależności od organów władzy ustawodawczej i wykonawczej. Reasumując TS orzekł, że art. 47 KPP i art. 9 ust. 1 dyrektywy 2000/78 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie temu, aby spory dotyczące stosowania prawa UE mogły należeć do wyłącznej właściwości organu niestanowiącego niezawisłego i bezstronnego sądu w rozumieniu pierwszego z tych przepisów. Do tej ostatniej sytuacji dochodzi wówczas, gdy obiektywne okoliczności, w jakich został utworzony dany organ, oraz jego cechy, a także sposób, w jaki zostali powołani jego członkowie, mogą wzbudzić w przekonaniu jednostek uzasadnione wątpliwości co do niezależności tego organu od czynników zewnętrznych, w szczególności od bezpośrednich lub pośrednich wpływów władzy ustawodawczej i wykonawczej, oraz jego neutralności względem ścierających się przed nim interesów, i prowadzić w ten sposób do braku przejawiania przez ten organ oznak niezawisłości lub bezstronności, co mogłoby podważyć zaufanie, jakie sądownictwo powinno budzić w tych jednostkach w społeczeństwie demokratycznym. Do sądu odsyłającego należy ustalenie, przy wzięciu pod uwagę wszystkich istotnych informacji, którymi dysponuje, czy jest tak w przypadku organu takiego jak Izba Dyscyplinarna SN. W razie gdyby tak było, zasadę pierwszeństwa prawa UE należy interpretować w ten sposób, że zobowiązuje ona sąd odsyłający do odstąpienia od stosowania przepisu prawa krajowego zastrzegającego dla takiego organu właściwość do rozpoznania sporów w postępowaniu głównym, ażeby spory te mogły zostać rozpatrzone przez sąd, który spełnia wyżej wskazane wymogi niezawisłości i bezstronności i który byłby właściwy w danej dziedzinie, gdyby ten przepis nie stał temu na przeszkodzie. Rozstrzygając tę sprawę TS odwołał się w znacznym stopniu do stanowiska wyrażanego już w orzecznictwie, zwłaszcza w wyroku Komisja przeciwko Polsce (Niezależność Sądu Najwyższego), C-619/18. Trybunał uznał, że Izba Dyscyplinarna SN, aby mogła rozstrzygać spory dotyczące stosowania prawa UE, powinna być niezawisłym i bezstronnym sądem. Natomiast ocena, czy ta Izba spełnia powyższe wymogi, doprecyzowane w unijnym prawie, należy do sądu odsyłającego, tj. w rozpatrywanych sprawach do Sądu Najwyższego (Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych). Wyrok TS z 19.11.2019 r., A.K. (Niezależność Sądu Najwyższego), C-585/18, C 624/18 i C-625/18
Trybunał uznał, że Izba Dyscyplinarna SN powinna być niezależnym i bezstronnym sądem w rozpatrywaniu sporów dotyczących prawa UE. Ostateczne rozstrzygnięcie co do spełnienia wymogów niezawisłości i bezstronności należy do sądu odsyłającego. Istotne jest, aby proces powoływania sędziów odbywał się w sposób transparentny i nie budził wątpliwości co do ich neutralności oraz niezależności od wpływów zewnętrznych.