Brak podstaw do transkrypcji aktu urodzenia dziecka pochodzącego z jednopłciowego związku

Przepis art. 104 ust. 5 i art. 107 pkt 3 ustawy z 28.11.2014 r. - Prawo o aktach stanu cywilnego (t.j.: Dz.U. 2018 r. poz. 2224) nie dopuszcza transkrypcji zagranicznego aktu urodzenia dziecka pochodzącego z jednopłciowego związku. Decyzja ta została potwierdzona przez Naczelnego Sądu Administracyjnego. Sprawa dotyczyła odmowy wpisania do polskiego rejestru stanu cywilnego brytyjskiego aktu urodzenia dziecka, gdzie dwie kobiety były wpisane jako rodzice dziecka.

Tematyka: transkrypcja aktu urodzenia, jednopłciowy związek, Naczelny Sąd Administracyjny, prawa dziecka, polskie obywatelstwo, dokumenty tożsamości

Przepis art. 104 ust. 5 i art. 107 pkt 3 ustawy z 28.11.2014 r. - Prawo o aktach stanu cywilnego (t.j.: Dz.U. 2018
r. poz. 2224; dalej jako: PrASC) w zw. z art. 7 ustawy z 4.2.2011 r. - Prawo prywatne międzynarodowe (t.j.:
Dz.U. z 2015 r. poz. 1792; dalej jako: PrPrywM) nie dopuszcza transkrypcji zagranicznego aktu urodzenia
dziecka, w którym jako rodzice wpisane są osoby tej samej płci – stwierdził Naczelny Sąd Administracyjny
w uchwale podjętej przez 7 sędziów.
Stan faktyczny
Kierownik Urzędu Stanu Cywilnego w P. odmówił wpisania do polskiego rejestru stanu cywilnego brytyjskiego aktu
urodzenia V.Z., w którym jako matka dziecka widnieje M.Z., zaś druga kobieta - S.W. wpisana jest jako rodzic
dziecka. Organ uznał, że transkrypcja tego aktu byłaby sprzeczna z podstawowymi zasadami porządku prawnego
Rzeczypospolitej Polskiej, w szczególności z przepisami KRO oraz PrASC. Organ II instancji utrzymał w mocy
zaskarżoną decyzję podkreślając, że w polskim akcie urodzenia obok matki dziecka, jako drugiego rodzica - wpisuje
się zawsze osobę płci męskiej. Kierownik USC, dokonując przeniesienia zagranicznego aktu stanu cywilnego do
rejestru stanu cywilnego, nie może podać innych danych, niż wynikające z dokumentu zagranicznego. Zobowiązany
jest przy tym do oceny, czy treść polskiego aktu stanu cywilnego, która miałaby powstać w wyniku transkrypcji nie
naruszy podstawowych zasad porządku prawnego obowiązujących na terenie Polski.
M.Z. wniosła skargę twierdząc, że dokonanie transkrypcji miało charakter obligatoryjny, zainicjowała bowiem to
postępowanie aby umożliwić ubieganie się o polski dokument tożsamości dla swojego dziecka. Zarzucała organom
naruszenie polskich, europejskich i międzynarodowych regulacji dotyczących ochrony praw dziecka oraz prawa do
poszanowania życia prywatnego i rodzinnego. Twierdziła też, że organy obu instancji dopuściły się dyskryminacji
zarówno w odniesieniu do dziecka, jaki i do niej i jej partnerki, jako osób pozostających w związku jednopłciowym.
Zdaniem M.Z., jej dziecko znalazło się w położeniu tożsamym z położeniem bezpaństwowca, uniemożliwiono mu
bowiem korzystanie z prawa do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium państw członkowskich
UE.
Stanowiska WSA i NSA
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalając skargę wyjaśnił, że przepisy szeroko pojętego prawa
międzynarodowego, orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i Europejskiego Trybunału
Sprawiedliwości, nie nakazują stanowienia w krajowym porządku prawnym regulacji innego kraju dotyczących
związków jednopłciowych, czy regulacji uwzględniających jako rodziców dziecka dwóch osób tej samej płci. Zdaniem
Sądu, wpisanie do polskich ksiąg stanu cywilnego treści zagranicznego aktu urodzenia, w którym obok matki dziecka
jako drugiego rodzica wymieniono kobietę, stanowiłoby pogwałcenie podstawowych zasad polskiego porządku
prawnego. Jednocześnie Sąd podkreślił, że odmowa transkrypcji aktu urodzenia dziecka w żaden sposób nie wpływa
na prawo dziecka do ani jego matki do swobodnego przemieszczania się w ramach Unii Europejskiej.
Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznając skargę kasacyjną M.Z. postanowił przedstawić składowi 7 sędziów
następujące zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości: Czy przepis art. 104 ust. 5 i art. 107 pkt 3 PrASC
w zw. z art. 7 PrPrywM, dopuszcza transkrypcję zagranicznego aktu urodzenia dziecka, w którym jako rodzice
wpisane są osoby tej samej płci?
W uzasadnieniu pytania prawnego wskazano na dwa nurty orzecznicze. Zgodnie z pierwszym z nich, wpisanie do
polskich ksiąg stanu cywilnego treści zagranicznego aktu urodzenia, który obok matki (ojca) dziecka, jako drugiego
rodzica wymienia osobę tej samej płci, stanowiłoby pogwałcenie podstawowych zasad polskiego porządku prawnego.
Zgodnie z art. 107 pkt 3 PrASC, kierownik urzędu stanu cywilnego odmawia dokonania transkrypcji, jeżeli byłaby ona
sprzeczna z podstawowymi zasadami porządku prawnego RP. Również z art. 7 PrPrywM wynika, że prawa obcego
nie stosuje się, jeżeli jego stosowanie miałoby skutki sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego RP.
W regulacjach obowiązujących na terenie Polski nie przewidziano, ani możliwości usankcjonowania związku osób tej
samej płci, ani możliwości przysposobienia dziecka przez osoby tej samej płci. Pojęcia "rodzicielstwo" czy "rodzice"
zawsze odnoszą się do osób różnej płci - kobiety i mężczyzny, na co wskazuje także jednoznacznie art. 18
Konstytucji (zob. wyrok NSA z 20.6.2018 r., II OSK 1808/16; wyrok NSA z 17.12.2014 r., II OSK 1298/13;
wymienione w tekście orzeczenia dostępne na: orzeczenia.nsa.gov.pl). Stanowisko to poparli również w trakcie
postępowania Rzecznik Praw Dziecka i Prokuratur Krajowy.

Druga z prezentowanych w orzecznictwie linii opiera się na poglądzie, że odmowa transkrypcji aktu urodzenia jest
naruszeniem praw dziecka w kontekście gwarancji zapewnianych przez Konwencję o prawach dziecka. Podkreśla
się, że odmowa transkrypcji aktu urodzenia uniemożliwia uzyskanie paszportu, co może ograniczać lub wręcz
pozbawiać dziecko możliwości podróżowania do innych państw (zob. wyrok NSA z 29.8.2018 r., II OSK 2129/16).
Odmowa dokonania transkrypcji ze względu na klauzulę porządku publicznego nie jest zgodna z przepisami prawa,
gdyż prowadzi do naruszenia zasady transkrypcji obligatoryjnej, tj. obowiązku wynikającego z art. 104 ust. 5 PrASC,
który prowadzi do poświadczenia tożsamości dziecka (zob. wyrok NSA z 10.10.2018 r., II OSK 2552/16 oraz wyrok
WSA w Poznaniu z 5.4.2018 r., II SA/Po 1169/17). Za poglądem tym opowiedział się Rzecznik Praw Obywatelskich
i Helsińska Fundacja Praw Człowieka.
Naczelny Sąd Administracyjny wyjaśnił, że w prawie polskim rodzicami dziecka mogą być tylko osoby
odmiennej płci, czyli matka i ojciec. W rezultacie wpisanie do polskiego rejestru stanu cywilnego w drodze
transkrypcji dwóch kobiet jako rodziców dziecka, stanowiłoby naruszenie podstawowych zasad polskiego
porządku prawnego. Przepisy PrASC nie zawierają pojęcia rodzic, natomiast określenie ojciec zawsze
dotyczy mężczyzny. Na skutek transkrypcji aktu urodzenia powstaje polski akt stanu cywilnego, którego moc
dowodowa nie różni się od aktu stanu cywilnego powstałego na podstawie rejestracji zdarzenia prawnego.
Tanskrypcja musi być w związku z tym przeprowadzona na podstawie prawa polskiego, a znaczenie użytych
pojęć powinno być spójne z pojęciami rozumianymi na gruncie prawa polskiego. Jak podkreślono, V.Z. nabył
z mocy prawa, na podstawie Konstytucji RP, nabył polskie obywatelstwo urodził się bowiem jako syn
obywatelki Polski. Brak transkrypcji aktu urodzenia nie stanowi przeszkody do potwierdzenia posiadania
obywatelstwa polskiego.
Naczelny Sąd Administracyjny podkreślił, że odmowa transkrypcji nie może doprowadzić do sytuacji,
w której polski obywatel nie będzie mógł uzyskać polskiego paszportu, dowodu tożsamości lub numeru
PESEL. Ryzyku takiemu ma zapobiegać art. 1138 KPC, zgodnie z którym, należy uwzględnić moc dowodową
zagranicznych dokumentów urzędowych stojącą na równi z polskimi dokumentami urzędowymi. W rezultacie
odmowa transkrypcji nie ogranicza unijnej swobody przepływu osób. Zdaniem Naczelnego Sądu
Administracyjnego, obowiązkiem organów administracji jest stosowanie przepisów prawa w taki sposób,
żeby wydawać polskie dokumenty i nadawać obywatelowi numer PESEL wyłącznie na podstawie
zagranicznego aktu urodzenia. W uzasadnieniu uchwały podkreślono, że dopiero odmowa wydania
paszportu lub dowodu będzie rodzić uprawnienie do wniesienia skargi na bezczynność organu w tym
zakresie.
Uchwała NSA (7) z 2.12.2019 r., II OPS 1/19

Naczelny Sąd Administracyjny podkreślił, że odmowa transkrypcji nie stanowi przeszkody dla potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego przez dziecko. Istotne było też podkreślenie, że odmowa transkrypcji nie powinna uniemożliwiać uzyskania dokumentów tożsamości czy numeru PESEL dla obywateli polskich. Uchwała NSA z 2.12.2019 r., II OPS 1/19 wyjaśniła zagadnienie prawnego dopuszczenia transkrypcji aktu urodzenia dziecka pochodzącego z jednopłciowego związku.