Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą

Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów podjął uchwałę, że proporcjonalnemu zmniejszeniu ulega kwota najniższej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą. Stanowisko Sądu Okręgowego oraz wątpliwości Sądu Apelacyjnego dotyczą interpretacji przepisów dotyczących zwrotu składek w przypadku niezdolności do pracy. Uchwała Sądu Najwyższego wyjaśnia, że zmniejszenie podstawy wymiaru składek dotyczy zawsze kwoty najniższej, niezależnie od zadeklarowanej wysokości.

Tematyka: Sąd Najwyższy, skład sędziów, uchwała, podstawa wymiaru składek, ubezpieczenie społeczne, działalność gospodarcza, interpretacja przepisów, zwrot składek, niezdolność do pracy

Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów podjął uchwałę, że proporcjonalnemu zmniejszeniu ulega kwota
najniższej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne bez względu na jej wysokość
zadeklarowaną przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą (art. 18 ust. 9 i 10 oraz art. 6
ust. 1 pkt 5 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j.: Dz.U. z 2019 r. poz. 300 ze zm.;
dalej jako: SysUbSpołU).
Stan faktyczny
Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją z 12.10.2016 r. stwierdził, że podstawa wymiaru składek K.E. na
obowiązkowe ubezpieczenia społeczne: emerytalne, rentowe i wypadkowe oraz dobrowolne ubezpieczenie
chorobowe z tytułu pozarolniczej działalności wynosi za październik 2015 r. – 3300,00 zł, za listopad 2015 r. –
4900,00 zł, za grudzień 2015 r. – 6750,00 zł. W decyzji wskazano, że K.E. dokonał korekt dokumentów
rozliczeniowych ZUS DRA, ZUS RC w ten sposób, że zmniejszył podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie
społeczne za okres od października 2015 r. do grudnia 2015 r., jednakże prawo do takiego zmniejszenia przysługuje
wyłącznie w przypadku zadeklarowania najniższej podstawy wymiaru składek, obowiązującej płatnika. Od decyzji
wniesiono odwołanie.
Sąd Okręgowy wyrokiem z 25.5.2017 r. zmienił zaskarżoną decyzję i stwierdził, że podstawa wymiaru składek na
obowiązkowe ubezpieczenie społeczne: emerytalne, rentowe i wypadkowe oraz dobrowolne ubezpieczenie
chorobowe z tytułu prowadzonej przez K.E. pozarolniczej działalności wynosi: za październik 2015 r. – 1072,77 zł, za
listopad 2015 r. – 1108,53 zł, za grudzień 2015 r. – 842,89 zł. Składki zostały opłacone w terminie i prawidłowej
wysokości. Ubezpieczony przybywał na zwolnieniu chorobowym w każdym z miesięcy. Za okresy niezdolności do
pracy otrzymał zasiłek chorobowy. 20.6.2016 r. dokonał korekty podstawy wymiary składek na ubezpieczenie
społeczne. 5.11.2016 r. organ rentowy zwrócił nadpłacone składki w wysokości 4077,66 zł.
Stanowisko Sądu Okręgowego jest takie, że prawo do proporcjonalnego zmniejszenia podstawy wymiaru składek
na ubezpieczenie emerytalne i rentowe w trybie art. 18 ust. 9 i 10 SysUbSpołU dotyczy również osób, które – tak jak
ubezpieczony – zadeklarowały kwotę podstawy wyższą niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia.
Sąd Apelacyjny powziął wątpliwości co do wykładni obowiązujących przepisów (art. 18 ust. 9 i 10 SysUbSpołU),
a mianowicie, czy zgodnie z normą prawną zawartą w tych przepisach ubezpieczony ma prawo do proporcjonalnego
zwrotu zapłaconych na rzecz organu rentowego składek na ubezpieczenie społeczne w przypadku powstania
niezdolności do pracy w miesiącu, za który została zapłacona składka w pełnej miesięcznej wysokości, wyłącznie
w przypadku zadeklarowania najniższej podstawy wymiaru składek, czy też takie prawo przysługuje
ubezpieczonemu również w przypadku zadeklarowania podstawy wymiaru składek wyższej niż minimalna.
Zagadnienie prawne
Sąd Najwyższy postanowieniem z 17.1.2019 r. (III UZP 10/18) w sprawie odwołania K.E. od decyzji Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P. o podstawę wymiaru składek po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych w dniu 17.1.2019 r. zagadnienia prawnego przekazanego postanowieniem Sądu
Apelacyjnego z 12.9.2018 r. postanowił przekazać owo zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia powiększonemu
składowi Sądu Najwyższego.
Zagadnienie prawne: „Czy zgodnie z art. 18 ust. 9 oraz ust. 10 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych ubezpieczony ma prawo do proporcjonalnego zwrotu uiszczonych składek na ubezpieczenie społeczne
w przypadku powstania niezdolności do pracy w miesiącu, za który została zapłacona składka w pełnej miesięcznej
wysokości, wyłącznie w przypadku zadeklarowania najniższej podstawy wymiaru składek, czy też takie prawo
przysługuje ubezpieczonemu również w przypadku zadeklarowania podstawy wymiaru składek wyższej niż
minimalna?”
Uchwała Sądu Najwyższego (7)
Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów Sądu Najwyższego podjął uchwałę o treści: „Proporcjonalnemu
zmniejszeniu ulega kwota najniższej podstawy wymiaru składek bez względu na jej wysokość zadeklarowaną
przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność (art. 18 ust. 9 i 10 oraz art. 6 ust. 1 pkt 5 SysUbSpołU)”.

Z uzasadnienia wynika, że wskazane w zagadnieniu podstawy prawne odnoszą się do mechanizmu zmniejszenia
podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne w przypadku, gdy ubezpieczenie emerytalno-rentowe
powstało (ustało) w trakcie miesiąca (art. 18 ust. 9 SysUbSpołU), albo gdy niezdolność do pracy trwała przez część
miesiąca a ubezpieczony spełnia warunki do otrzymania zasiłku (art. 18 ust. 10 SysUbSpołU) Sąd Najwyższy,
stwierdził, że przedmiot sporu dotyczy sposobu ustalenia podstawy wymiaru składek. Przemawia to za
koniecznością dokonania wykładni art. 18 ust. 9 i 10 SysUbSpołU.
Za Sądem Apelacyjnym wskazano na istnienie rozbieżności zakresu znaczeniowego tych regulacji, a w konsekwencji
rozbieżności w orzecznictwie sądów powszechnych. Prezentuje ono dwa rodzaje stanowisk:
1. Pierwsze, oparte na założeniu, że proporcjonalne obniżenie podstawy wymiaru składek dotyczy wszystkich
podmiotów prowadzących pozarolniczą działalność niezależnie od wysokości zadeklarowanej podstawy wymiaru
składek. Opiera się ono na założeniu, że nawet najniższa podstawa wymiaru podlega proporcjonalnemu
zmniejszeniu. Jeżeli takie prawo zachowują osoby deklarujące minimalną podstawę wymiaru składek na
ubezpieczenie społeczne, to tym bardziej prawo do takiego obniżenia mają osoby, które zadeklarowały wyższą
podstawę ubezpieczenia i płacą wyższe składki (wnioskowanie argumentum a maiori ad minus).
2. Drugie, związane z wykładnią językową, wskazuje, że norma prawna zwarta w art. 18 ust. 9 i 10 SysUbSpołU
upoważnia tylko do proporcjonalnego zmniejszenia składek w przypadku zadeklarowania najniższej podstawy jej
wymiaru.
Według SN, powyższe stanowiska orzecznicze nie wyczerpują możliwości interpretacyjnych norm art. 18 ust. 9 i 10
SysUbSpołU. Literalna ich wykładnia prowadzi do wniosku, że w przypadku zaistnienia sytuacji objętej ich hipotezą,
możliwość proporcjonalnego zmniejszenia podstawy wymiaru składek dotyczy tylko „kwoty najniższej podstawy
wymiaru składek”, to w samym zagadnieniu nie chodzi o literalne odczytanie treści wskazanych przepisów, ale
o rozstrzygnięcie kwestii, czy jednoznaczna językowo treść przepisu może być zmieniana z uwagi na naruszenie
„zasady równego traktowania wszystkich ubezpieczonych w zakresie obowiązku obliczania i opłacania wysokości
składek na ubezpieczenie społeczne” lub „konstytucyjnych zasad równości wobec prawa oraz sprawiedliwości
społecznej”.
SN dokonał szczegółowej interpretacji art. 18 ust. 9 i 10 SysUbSpołU. Wskazał na dysharmonię terminologiczną
pomiędzy ust. 9 i ust. 10 tego przepisu. W ust. 9 art. 18 SysUbSpołU, ustawodawca nie wprowadza żadnego
założenia, że zmniejszeniu ulega kwota w przypadku zadeklarowania najniższej podstawy. Uzupełnienie
mechanizmu stanowi ust. 10 tego przepisu, który używa terminu „zmniejszenia najniższej podstawy wymiaru składek,
o których mowa w ust. 9”. Zatem dotyczy on kwoty najniższej podstawy wymiaru, ponieważ to ją się zmniejsza i to
ona ma stanowić potencjalną korzyść ubezpieczonego. Dlatego ust. 9 i 10 należy dekodować łącznie. Nie odnoszą
się one do podmiotów prawa tylko definiują jego przedmiot oraz odnoszą się do norm prawnych a nie samych
przepisów jako takich. Art. 18 ust. 9 i 10 SysUbSpołU odnosi się do wszystkich ubezpieczonych, bez względu czy
zadeklarowali oni najniższą podstawę wymiaru składek, czy też wyższą. Przyjmując powyższe SN wskazał, że
w przypadku zaistnienia wskazanych w zakresie stosowania tej normy (art. 18 ust. 9 i 10 SysUbSpołU) okoliczności,
bez względu na wysokość zadeklarowanej podstawy wymiaru składek, zmniejszeniu każdorazowo ulega kwota
najniższej podstawy wymiaru składek. Konsekwentnie, zakres zastosowania tej normy oznacza obniżenie (przez
płatnika) możliwej do zadeklarowania kwoty, w sytuacji, zaistnienia po stronie ubezpieczonego niezdolności do pracy
i spełnienia się warunków nabycia prawa do zasiłku. Zakresem normowania objęci wszyscy ubezpieczeni, bez
względu na wysokość zadeklarowanej podstawy wymiaru składu.
Podsumowując, zmniejszeniu zawsze ulega kwota najniższej podstawy wymiaru składek, bez względu na
wysokość zadeklarowanej podstawy. Narzędziem interpretacyjnym była wykładnia językowa. SN w składzie
powiększonym nie dostrzegł kolizji miedzy wykładnią językową a wartościami konstytucyjnymi, aksjologicznymi na
rzecz przełamania wykładni językowej. Wykładni językowej nie przełamuje zasada równego traktowania wszystkich
ubezpieczonych (art. 2a SysUbSpołU). Nie można tej zasady czytać także przez system odrębnych tytułów do
ubezpieczenia społecznego. Wykładni językowej nie można przełamać także przez odwołanie się do dorobku
Trybunału Konstytucyjnego (TK), Trybunału Sprawiedliwości UE (TSUE) i Europejskiego Trybunał Praw Człowieka.
Oznacza to, że w sytuacji objętej normą zawartą w art. 18 ust. 9 i 10 SysUbSpołU, każdy z beneficjentów
zachowuje prawo do pomniejszenia kwoty najniższej podstawy wymiaru składek, bez względu na
zadeklarowaną jej wysokość.
Uchwała SN (7) z 11.7.2019 r. (III UZP 1/19) rozstrzyga rozbieżności w orzecznictwie sądów powszechnych,
dotyczących rozbieżności zakresu znaczeniowego tych regulacji art. 18 ust. 9 i 10 SysUbSpołU. Dokonując wykładni
językowej norm prawnych zawartych w tych przepisach SN opowiedział się za pierwszym z przedstawionych wyżej
poglądów, że proporcjonalne obniżenie podstawy wymiaru składek dotyczy wszystkich podmiotów prowadzących
pozarolniczą działalność niezależnie od wysokości zadeklarowanej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie
społeczne. Zatem ubezpieczony, prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą, który spełnia warunki takie jak:
zadeklarowanie kwoty stanowiącej podstawę wymiaru składek niezależnie od jej wysokości, opłacenie składki za cały

miesiąc, trwanie ubezpieczenia przez część miesiąca i z tego tytułu istnienie warunków do przyznania zasiłku, ma
prawo do obniżenia kwoty najniższej podstawy wymiaru składek.
Uchwała SN (7) z 11.7.2019 r., III UZP 1/19

Sąd Najwyższy rozstrzygnął rozbieżności w orzecznictwie dotyczące zakresu zwrotu składek na ubezpieczenie społeczne. Uchwała SN potwierdza, że każdy ubezpieczony, niezależnie od zadeklarowanej podstawy wymiaru, ma prawo do obniżenia kwoty najniższej podstawy składek. Decyzja ta wynika z interpretacji art. 18 ust. 9 i 10 SysUbSpołU.