Obowiązek utrzymania małżonka obywatela Unii
Stan faktyczny opisany w publikacji dotyczy sytuacji, w której obywatel Unii z Maroka złożył wniosek o wydanie karty pobytu czasowego dla małżonka, obywatelki Hiszpanii. Organ odmówił z uwagi na brak wystarczających zasobów finansowych. TS wskazał, że obowiązek posiadania zasobów spoczywa na obywatelce Hiszpanii, a odmowa pochodnego prawa pobytu może naruszać skuteczność obywatelstwa Unii.
Tematyka: obywatel Unii, pochodne prawo pobytu, art. 20 TFUE, zależność, wystarczające zasoby, Trybunał Sprawiedliwości, małżonek obywatela Unii, obywatelstwo państwa trzeciego
Stan faktyczny opisany w publikacji dotyczy sytuacji, w której obywatel Unii z Maroka złożył wniosek o wydanie karty pobytu czasowego dla małżonka, obywatelki Hiszpanii. Organ odmówił z uwagi na brak wystarczających zasobów finansowych. TS wskazał, że obowiązek posiadania zasobów spoczywa na obywatelce Hiszpanii, a odmowa pochodnego prawa pobytu może naruszać skuteczność obywatelstwa Unii.
S tosunek zależności mogący uzasadniać przyznanie pochodnego prawa pobytu dla obywatela państwa trzeciego nie istnieje wyłącznie z tego powodu, że ten obywatel razem z obywatelem Unii są zobowiązani do wspólnego pożycia na podstawie obowiązków wynikających z małżeństwa. Stan faktyczny RH, pełnoletni obywatel Maroka, zawarł w Hiszpanii związek małżeński z pełnoletnią obywatelką Hiszpanii, która nigdy nie korzystała ze swobody przemieszczania się w obrębie Unii. Następnie RH, jako członek rodziny obywatela Unii, złożył wniosek o wydanie karty pobytu czasowego. Organ oddalił ten wniosek, ponieważ małżonka RH nie wykazała, że spełnia warunki przewidziane w hiszpańskim prawie, zgodnie z którym obywatel Unii oraz jego członek rodziny ma prawo pobytu na terytorium państwa hiszpańskiego przez okres dłuższy niż trzy miesiące jeżeli posiada wystarczające zasoby dla siebie i członków swojej rodziny, aby nie stanowić obciążenia dla hiszpańskiego systemu pomocy społecznej podczas pobytu, oraz pełne ubezpieczenie zdrowotne w Hiszpanii. Organ uznał, że małżonka RH nie wykazała, że sama posiada wystarczające zasoby finansowe na utrzymanie swojego męża, podczas gdy zgodnie z art. 7 obowiązek posiadania takich zasobów spoczywa wyłącznie na niej. Pytania prejudycjalne - Czy art. 20 TFUE należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie oddaleniu przez państwo członkowskie wniosku w sprawie łączenia rodziny złożonego przez będącego obywatelem państwa trzeciego małżonka obywatela Unii – który posiada obywatelstwo tego państwa i nigdy nie skorzystał ze swobody przemieszczania się – na tej wyłącznie podstawie, że ten obywatel Unii nie posiada wystarczających zasobów dla siebie i małżonka? - Czy art. 20 TFUE należy interpretować w ten sposób, że stosunek zależności mogący uzasadniać przyznanie pochodnego prawa pobytu na podstawie tego postanowienia istnieje wyłącznie z tego powodu, że obywatel państwa członkowskiego, który nigdy nie skorzystał ze swobody przemieszczania się, oraz jego małżonek, który jest obywatelem państwa trzeciego, są zobowiązani do wspólnego pożycia na podstawie obowiązków wynikających z małżeństwa zgodnie z prawem państwa członkowskiego, którego obywatelstwo posiada obywatel Unii? Stanowisko TS Posiadanie wystarczających środków przez obywatela Unii Zgodnie z jednolitą linią orzeczniczą Trybunału zawarty w art. 7 dyrektywy 2004/38 warunek dotyczący wystarczającego charakteru zasobów należy interpretować w ten sposób, że o ile obywatel Unii powinien posiadać wystarczające zasoby, o tyle prawo Unii nie ustanawia żadnego wymogu dotyczącego ich pochodzenia i może je zapewniać między innymi członek rodziny tego obywatela (wyroki: Zhu i Chen, C-200/02, pkt 30–33). Trybunał podkreślił, że prawo Unii co do zasady nie ma zastosowania do wniosku o łączenie rodziny obywatela państwa trzeciego z członkiem tej rodziny będącym obywatelem państwa członkowskiego, który nigdy nie skorzystał ze swobody przemieszczania się, a zatem zasadniczo nie stoi ono na przeszkodzie uregulowaniu państwa członkowskiego, na podstawie którego takie łączenie rodziny jest uzależnione od spełnienia hiszpańskiego warunku posiadania wystarczających zasobów. Jednak TS stwierdził, że systemowe nakładanie takiego warunku, bez jakichkolwiek odstępstw, może naruszać pochodne prawo pobytu, które w bardzo szczególnych sytuacjach powinno zostać przyznane obywatelowi państwa trzeciego będącemu członkiem rodziny obywatela Unii na podstawie art. 20 TFUE. Z orzecznictwa TS wynika, że istnieją sytuacje bardzo szczególne, w których – mimo że prawo wtórne dotyczące prawa pobytu obywateli państw trzecich nie podlega zastosowaniu i mimo że dany obywatel Unii nie skorzystał z przysługującej mu swobody przemieszczania się – należy przyznać prawo pobytu obywatelowi państwa trzeciego będącemu członkiem rodziny tego obywatela z uwagi na to, że w przeciwnym przypadku naruszona zostałaby skuteczność (effet utile) obywatelstwa Unii [wyrok K.A. i in. (łączenie rodzin w Belgii), C-82/16, pkt 51]. Dotyczy to sytuacji, w której w konsekwencji takiej odmowy ten obywatel Unii byłby w praktyce zmuszony do opuszczenia terytorium UE, co pozbawiłoby go możliwości skutecznego korzystania z istoty praw, jakie przyznaje mu ten status. Przy czym odmowa przyznania prawa pobytu obywatelowi państwa trzeciego może podważyć skuteczność (effet utile) obywatelstwa Unii jedynie wówczas, gdy obywatel państwa trzeciego pozostaje z obywatelem Unii, będącym członkiem jego rodziny, w takim stosunku zależności, że ten obywatel Unii byłby zmuszony do towarzyszenia obywatelowi państwa trzeciego oraz do opuszczenia obszaru UE (wyrok Dereci i in., C-256/11, pkt 65–67). Odmowa przyznania członkowi rodziny obywatela Unii będącemu obywatelem państwa trzeciego pochodnego prawa pobytu na terytorium państwa członkowskiego, którego obywatel Unii posiada obywatelstwo, z tego jedynie powodu, że nie posiada on wystarczających zasobów, nawet jeżeli obywatel Unii oraz obywatel państwa trzeciego pozostają w stosunku zależności takim jak w niniejszej sprawie, stanowiłaby naruszenie możliwości skutecznego korzystania z istoty praw przysługujących mu ze względu na jego status obywatela Unii. Zdaniem TS to ograniczenie byłoby nieproporcjonalne do celu, któremu służy warunek dotyczący zasobów, polegający na ochronie finansów publicznych danego państwa członkowskiego. Trybunał podkreślił, że taki czysto ekonomiczny cel różni się w sposób fundamentalny od celu polegającego na utrzymaniu porządku publicznego i ochronie bezpieczeństwa publicznego i nie pozwala na uzasadnienie aż tak daleko idącego naruszenia praw wynikających ze statusu obywatela Unii. W ocenie TS w sytuacji gdy obywatel Unii i będący członkiem jego rodziny obywatel państwa trzeciego pozostają w stosunku zależności, takim jak w niniejszej sprawie, art. 20 TFUE stoi na przeszkodzie temu, aby państwo członkowskie wprowadziło wyjątek od pochodnego prawa pobytu przyznanego w przywołanym postanowieniu temu obywatelowi państwa trzeciego z tego jedynie powodu, że ten obywatel Unii nie posiada wystarczających zasobów. Trybunał orzekł, że art. 20 TFUE należy interpretować w ten sposób, iż stoi on na przeszkodzie oddaleniu przez państwo członkowskie wniosku w sprawie łączenia rodziny złożonego przez będącego obywatelem państwa trzeciego małżonka obywatela Unii, który posiada obywatelstwo tego państwa członkowskiego i nigdy nie skorzystał ze swobody przemieszczania się – na tej wyłącznie podstawie, że ten obywatel Unii nie posiada wystarczających zasobów dla siebie i małżonka, aby nie stanowić obciążenia dla krajowego systemu pomocy społecznej i bez zbadania, czy obywatel Unii i obywatel państwa trzeciego pozostają w stosunku zależności, tego rodzaju, że w przypadku odmowy przyznania temu obywatelowi państwa trzeciego pochodnego prawa pobytu ten obywatel Unii byłby zmuszony do opuszczenia terytorium UE rozpatrywanego jako całość i w ten sposób zostałby pozbawiony możliwości skutecznego korzystania z istoty praw przysługujących mu ze względu na jego status. Stosunek zależności Trybunał stwierdził, że uznanie, iż między dwojgiem dorosłych zachodzi stosunek zależności będący podstawą przyznania pochodnego prawa pobytu na gruncie art. 20 TFUE, możliwe jest tylko w wyjątkowych przypadkach, w których w świetle wszystkich istotnych okoliczności zainteresowana osoba w żaden sposób nie może zostać oddzielona od członka rodziny, w zależności od którego pozostaje. Z orzecznictwa Trybunału wynika również, że sam fakt, że obywatelowi państwa członkowskiego mogłoby wydawać się pożądane – ze względów ekonomicznych lub w celu utrzymania jedności rodziny na terytorium UE – aby członkowie jego rodziny, którzy nie posiadają obywatelstwa państwa członkowskiego, mogli z nim przebywać na terytorium Unii, sam w sobie jest niewystarczający dla stwierdzenia, że obywatel Unii byłby zmuszony do opuszczenia obszaru UE w sytuacji nieprzyznania takiego prawa (wyrok Dereci i in., pkt 68). W ocenie TS istnienie więzi rodzinnej, czy to natury biologicznej, czy prawnej, między obywatelem Unii a członkiem jego rodziny będącym obywatelem państwa trzeciego nie stanowi wystarczającego uzasadnienia dla przyznania temu członkowi rodziny na podstawie art. 20 TFUE pochodnego prawa pobytu na terytorium państwa członkowskiego, którego obywatelstwo posiada obywatel Unii. Zdaniem TS nałożony na małżonków w hiszpańskiej ustawie obowiązek wspólnego pożycia sam w sobie nie jest wystarczający do wykazania, że pozostają oni w stosunku zależności tego rodzaju, że w razie odesłania jego małżonka poza terytorium Unii zależność ta zmuszałaby tego obywatela Unii do towarzyszenia mu, a tym samym również opuszczenia obszaru UE. Trybunał orzekł, że art. 20 TFUE należy interpretować w ten sposób, iż stosunek zależności mogący uzasadniać przyznanie pochodnego prawa pobytu na podstawie tego postanowienia nie istnieje wyłącznie z tego powodu, że obywatel państwa członkowskiego, który jest pełnoletni i nigdy nie skorzystał ze swobody przemieszczania się, oraz jego małżonek, który jest pełnoletnim obywatelem państwa trzeciego, są zobowiązani do wspólnego pożycia na podstawie obowiązków wynikających z małżeństwa zgodnie z prawem państwa członkowskiego, którego obywatelstwo posiada obywatel Unii. Z przedstawionego wyroku wynika, że zagraża skuteczności (effet utile) art. 20 TFUE odmowa przyznania członkowi rodziny obywatela Unii będącemu obywatelem państwa trzeciego pochodnego prawa pobytu na terytorium państwa członkowskiego, którego obywatel Unii posiada obywatelstwo, tylko z tego powodu, że nie posiada on wystarczających zasobów. Trybunał konsekwentnie prezentuje linię orzeczniczą, zgodnie z która obywatel państwa trzeciego może domagać się przyznania pochodnego prawa pobytu na podstawie art. 20 TFUE w sytuacji, gdy między tym obywatelem państwa trzeciego a obywatelem Unii istnieje taki stosunek zależności, że w przypadku nieprzyznania takiego prawa pobytu zarówno on sam, jak i będący członkiem jego rodziny obywatel Unii, byliby zmuszeni do opuszczenia obszaru UE. Na szczególną uwagę zasługują przedstawione w niniejszym wyroku rozważania TS dotyczące rozumienia pojęcia „zależności”. Wyrok TS z 27.2.2020 r., Subdelegación del Gobierno en Ciudad Real, C-836/18
Trybunał wskazał, że przyznawanie pochodnego prawa pobytu na podstawie art. 20 TFUE wymaga istnienia szczególnego stosunku zależności między obywatelem Unii a członkiem rodziny z państwa trzeciego. Odmowa prawa pobytu z powodu braku zasobów byłaby nieproporcjonalna i naruszałaby prawa obywatela Unii.