Przeszukanie w sprawach konsumenckich
Rozporządzenie CPC wprowadza nowe kompetencje o charakterze dochodzeniowo‑śledczym organu ochrony praw konsumentów. Jednym z nowych uprawnień jest możliwość przeprowadzenia przeszukania w postępowaniach dotyczących naruszenia zbiorowych interesów konsumentów. Wdrożenie Rozporządzenia CPC do polskiego prawa będzie wymagało nowelizacji ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.
Tematyka: Rozporządzenie CPC, przeszukanie, ochrona konsumentów, nowelizacja ustawy, organy ochrony konsumentów, dochodzenie, śledztwo, postępowanie konsumenckie, Trybunał Konstytucyjny, skuteczność postępowań
Rozporządzenie CPC wprowadza nowe kompetencje o charakterze dochodzeniowo‑śledczym organu ochrony praw konsumentów. Jednym z nowych uprawnień jest możliwość przeprowadzenia przeszukania w postępowaniach dotyczących naruszenia zbiorowych interesów konsumentów. Wdrożenie Rozporządzenia CPC do polskiego prawa będzie wymagało nowelizacji ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.
Rozporządzenie CPC wprowadza nowe kompetencje o charakterze dochodzeniowo‑ śledczym organu ochrony praw konsumentów - Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Jednym z takich nowych uprawnień jest wprowadzenie możliwości przeprowadzenia przeszukania w postępowaniach w sprawie naruszenia zbiorowych interesów konsumentów. Stosownie do treści art. 9 ust. 3 lit. c rozporządzenia Nr 2017/2394 Parlamentu Europejskiego i Rady z 12.12.2017 r. w sprawie współpracy między organami krajowymi odpowiedzialnymi za egzekwowanie przepisów prawa w zakresie ochrony konsumentów i uchylającego rozporządzenie nr 2006/2004/WE (Tekst mający znaczenie dla EOG), (Dz.Urz. UE L 345 z 27.12.2017 r., s. 1-26; dalej jako: Rozporządzenie CPC) właściwe organy mają uprawnienia dochodzeniowe do przeprowadzania niezbędnych kontroli na miejscu, w tym uprawnienia do wkraczania do pomieszczeń i środków transportu oraz na tereny, z których przedsiębiorca, którego dotyczy kontrola, korzysta w celach związanych ze swoją działalnością handlową, gospodarczą, rzemieślniczą lub z wykonywaniem wolnego zawodu, lub zażądania tego od innych organów publicznych, w celu zbadania, zajęcia lub uzyskania informacji, danych lub dokumentów lub sporządzenia ich kopii, bez względu na nośnik; uprawnienia do zajmowania informacji, danych lub dokumentów na niezbędny okres i w zakresie niezbędnym do przeprowadzenia kontroli; uprawnienia do żądania od przedstawicieli lub pracowników przedsiębiorcy, którego dotyczy kontrola, wyjaśnień w sprawie faktów, informacji, danych lub dokumentów dotyczących przedmiotu kontroli oraz rejestrowania odpowiedzi. Rozporządzenie jest aktem prawa unijnego, które zasadniczo nie wymaga transpozycji do prawa krajowego, jest stosowane bezpośrednio, co wynika wprost z treści art. 288 TFUE. Jednak w przypadku przepisów określających właściwość organów krajowych, a także ich kompetencje dopuszczalne i konieczne jest wydanie przepisów krajowych. Z taką sytuacją mamy do czynienia w przypadku Rozporządzenia CPC. Jego wdrożenie do polskiego porządku prawnego nastąpi w drodze nowelizacji ustawy z 16.2.2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 369 ze zm., dalej jako: OchrKonkurU). P rojekt został opublikowany w dniu 22.1.2020 r. w wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów pod numerem UC15. Przeszukanie w sprawach z zakresu ochrony konsumentów Rozporządzenie CPC przyznaje organom właściwym w sprawach ochrony praw konsumentów (w przypadku Polski takim organem jest Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów) szereg nowych uprawnień, w szczególności o charakterze typowo dochodzeniowym, śledczym i operacyjnym. Jedną z nowych możliwości Prezesa Urzędu jest instytucja przeszukania, która znajdzie zastosowanie w postępowaniach prowadzonych w sprawach z zakresu ochrony praw konsumentów. Przeszukanie w postępowaniach antymonopolowych Instytucja ta jest znana OchrKonkurU. Jednak dotychczas mogła być zastosowana wyłącznie w postępowaniach antymonopolowych, tj.: 1) w postępowaniu antymonopolowym w sprawach praktyk ograniczających konkurencję, o którym mowa w art. 49 ust. 1 i art. 86–93 tej ustawy oraz 2) w postępowaniu wyjaśniającym, mającym na celu wstępne ustalenie, czy nastąpiło naruszenie przepisów ustawy uzasadniające wszczęcie postępowania antymonopolowego, o którym mowa w art. 48 ust. 2 pkt 1 OchrKonkurU. Wynika to wprost z literalnego brzmienia przepisu. Zgodnie bowiem z art. 105n ust. 1 OchrKonkurU, w sprawach praktyk ograniczających konkurencję, w toku postępowania wyjaśniającego i postępowania antymonopolowego, w celu znalezienia i uzyskania informacji z akt, ksiąg, pism, wszelkiego rodzaju dokumentów lub informatycznych nośników danych, urządzeń oraz systemów informatycznych oraz innych przedmiotów mogących stanowić dowód w sprawie, Prezes Urzędu może przeprowadzić u przedsiębiorcy przeszukanie pomieszczeń i rzeczy, jeżeli istnieją uzasadnione podstawy do przypuszczenia, że wymienione informacje lub przedmioty tam się znajdują. Celem przeszukania jest pozyskanie materiału dowodowego potwierdzającego dokonanie przez przedsiębiorcę naruszenia, a przesłanką prowadzenia tej czynności jest uprzednie istnienie uzasadnionego przypuszczenia, że taki materiał znajduje się w pomieszczeniach czy rzeczach kontrolowanego. W doktrynie przyjmuje się, że uzasadnione podstawy do przypuszczenia wystąpią wtedy, gdy wcześniej uzyskane informacje (zebrany już przez Prezesa UOKiK konkretny materiał dowodowy, np. w oparciu o zawiadomienia lub wnioski leniency) będą wskazywać, że przedmioty mogące mieć znaczenie dla dowiedzenia naruszenia znajdują się w pomieszczeniach lub rzeczach przedsiębiorcy. Wydaje się, że rozwiązania proceduralne zastosowane przez OchrKonkurU w zakresie instytucji przeszukania na potrzeby postępowania antymonopolowego zostaną przyjęte także w postępowaniach konsumenckich. Przeszukanie a kontrola Zgodnie z Rozporządzeniem CPC analogiczna instytucja ma zostać wprowadzona w postępowaniach konsumenckich, w których dotychczas możliwe było jedynie prowadzenie kontroli. Z teoretycznego punktu widzenia oznacza to, że organ administracji będzie mógł przeprowadzić przeszukanie w: 1) postępowaniu wyjaśniającym mającym na celu wstępne ustalenie, czy nastąpiło naruszenie uzasadniające wszczęcie postępowania w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, o którym mowa w art. 48 ust. 2 pkt 1a OchrKonkurU; 2) postępowaniu wyjaśniającym mającym na celu wstępne ustalenie, czy nastąpiło naruszenie uzasadniające wszczęcie postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, o którym mowa w art. 48 ust. 2 pkt 2 OchrKonkurU; 3) postępowaniu w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, o którym mowa w art. 49 ust. 1 i art. 99a-99f OchrKonkurU; 4) postępowaniu w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, o którym mowa w art. 49 ust. 1 i art. 100-105 OchrKonkurU. Różnica pomiędzy przeszukaniem a kontrolą polega na tym, że w toku przeszukania to kontrolujący jest stroną aktywną, to on pozyskuje materiał dowodowy, nie zaś - jak w przypadku kontroli - oczekuje na zajęcie stanowiska i dobrą wolę współpracy ze strony przedsiębiorcy. Przeszukanie, z założenia jest bardziej skuteczne. Dlatego też wprowadzenie możliwości skorzystania z tej instytucji w sprawach z zakresu ochrony konsumenta powinno, zgodnie z projektem ustawy nowelizującej, ograniczyć trudności dotyczące pozyskiwania informacji od przedsiębiorcy, a tym samym wpłynąć na czas trwania i skuteczność prowadzonych postępowań. Ochrona praw przeszukiwanego Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 16.1.2019 r. (P 19/17) stwierdził, że ochrona praw przedsiębiorcy wymaga zapewnienia skutecznej kontroli sądowej postanowienia sądu o wyrażeniu zgody na dokonanie przeszukania. Czynności podejmowane w trakcie przeszukania ingerują w swobodę działalności gospodarczej, konstytucyjnie chronione prawo do prywatności i prawo własności w stopniu większym niż w przypadku standardowej kontroli prowadzonej w oparciu o przepisy prawa przedsiębiorców. Artykuł 105n ust. 4 zd. 2 OchrKonkurU stanowiący, że na postanowienie SOKiK nie przysługuje zażalenie jest niezgodny z art. 78 w zw. z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. Rozporządzenie CPC weszło w życie 17.1.2020 r.
Rozporządzenie CPC przyznaje organom właściwym w sprawach ochrony praw konsumentów nowe uprawnienia, w tym instytucję przeszukania. Wprowadzenie przeszukania w postępowaniach konsumenckich ma na celu skrócenie czasu trwania postępowań i poprawę ich skuteczności. Trybunał Konstytucyjny podkreślił konieczność skutecznej kontroli sądowej postanowień o wyrażeniu zgody na przeszukanie.