Zakaz orzekania na niekorzyść strony skarżącej dotyczy sprawy w znaczeniu materialnoprawnym
Sąd łamie zakaz reformationis in peius, kiedy orzeka co do istoty sprawy odmiennie, czyniąc to w sposób niekorzystny dla strony, nie mając ku temu podstaw. Natomiast oddalając skargę na decyzję kasacyjną organu odwoławczego, sąd ten nie orzeka co do istoty sprawy, a zatem - w takim przypadku - nie może być mowy o naruszeniu zakazu orzekania na niekorzyść strony skarżącej - orzekł NSA. Istotą sporu w niniejszej sprawie były warunki skorzystania przez Stronę skarżącą z prawa do odliczenia podatku od towarów i usług naliczonego z tytułu obrotu antyskalantem, który nie był pełnowartościowym towarem wskazanym na fakturach wystawionych na rzecz Skarżącej.
Tematyka: Zakaz reformationis in peius, NSA, zakaz orzekania na niekorzyść strony skarżącej, postępowanie sądowoadministracyjne, zakaz zmiany na niekorzyść, art. 134 § 2 PostAdmU
Sąd łamie zakaz reformationis in peius, kiedy orzeka co do istoty sprawy odmiennie, czyniąc to w sposób niekorzystny dla strony, nie mając ku temu podstaw. Natomiast oddalając skargę na decyzję kasacyjną organu odwoławczego, sąd ten nie orzeka co do istoty sprawy, a zatem - w takim przypadku - nie może być mowy o naruszeniu zakazu orzekania na niekorzyść strony skarżącej - orzekł NSA. Istotą sporu w niniejszej sprawie były warunki skorzystania przez Stronę skarżącą z prawa do odliczenia podatku od towarów i usług naliczonego z tytułu obrotu antyskalantem, który nie był pełnowartościowym towarem wskazanym na fakturach wystawionych na rzecz Skarżącej.
Sąd łamie zakaz reformationis in peius, kiedy orzeka co do istoty sprawy odmiennie, czyniąc to w sposób niekorzystny dla strony, nie mając ku temu podstaw. Natomiast oddalając skargę na decyzję kasacyjną organu odwoławczego, sąd ten nie orzeka co do istoty sprawy, a zatem - w takim przypadku - nie może być mowy o naruszeniu zakazu orzekania na niekorzyść strony skarżącej - orzekł NSA. Stan faktyczny Istotą sporu w niniejszej sprawie były warunki skorzystania przez Stronę skarżącą z prawa do odliczenia podatku od towarów i usług naliczonego z tytułu obrotu antyskalantem, który nie był pełnowartościowym towarem wskazanym na fakturach wystawionych na rzecz Skarżącej. Zarówno w ocenie Dyrektora Izby Skarbowej (organ II instancji), jak i WSA w Gliwicach (sąd I instancji) kwestią sporną pozostaje świadomość Skarżącej uczestniczenia w nielegalnym procederze. Zdaniem organu odwoławczego, które to stanowisko podzielił sąd administracyjny I instancji, nie została ona jednoznacznie wyjaśniona. Dlatego też, WSA w Gliwicach, w pełni podzielając przedstawioną przez organ odwoławczy argumentację i słuszność zajętego w sprawie stanowiska, zgodnie z którym materiał dowodowy wymaga uzupełnienia i ponownej oceny z uwzględnieniem oceny prawidłowości rozliczenia wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów, oddalił skargę. Skarga kasacyjna Spółka wniosła skargę kasacyjną, w której zaskarżyła wyrok WSA w Gliwicach w całości, zarzucając w skardze kasacyjnej naruszenie m.in.: art. 134 § 2 w zw. z art. 145 § 1 pkt 1 lit. c) ustawy z 30.8.2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2325 ze zm.; dalej jako: PostAdmU), poprzez wydanie wyroku na niekorzyść Skarżącej w postaci utrzymania w mocy decyzji Dyrektora Izby Skarbowej, zamiast jej uchylenia. W związku z powyższym Skarżąca wniosła o uchylenie kwestionowanego wyroku oraz decyzji organów obu instancji, ewentualnie - uchylenie tego wyroku w całości oraz przekazanie sprawy WSA w Gliwicach do ponownego rozpoznania. Zakaz reformationis in peius Zasada zakazu reformationis in peius, czyli zakazu orzekania na niekorzyść strony skarżącej, która w praktyce oznacza zasadę niepogorszenia działaniem sądu materialnoprawnej sytuacji podmiotu składającego skargę, jest uregulowana wprost w art. art. 134 § 2 PostAdmU (postępowanie sądowoadministracyjne). Stosownie do treści ww. przepisu, sąd wydać orzeczenia na niekorzyść skarżącego, chyba że stwierdzi naruszenie prawa skutkujące stwierdzeniem nieważności zaskarżonego aktu lub czynności. Przytoczony przepis zakazuje więc pogorszenie sytuacji prawnej strony skarżącej. Punktem odniesienia jest sytuacja prawna strony skarżącej - stan określony w zaskarżonym akcie lub czynności. Niejako na marginesie wskazać należy, że zasada ta znajduje także zastosowanie w postępowaniu administracyjnym, co wynika bezpośrednio z treści art. 139 KPA, zgodnie z którym organ odwoławczy nie może wydać decyzji na niekorzyść strony odwołującej się, chyba że zaskarżona decyzja rażąco narusza prawo lub rażąco narusza interes społeczny. Zatem organ odwoławczy może orzec na niekorzyść odwołującego się, jedynie jeżeli szczegółowo wykaże, że zaskarżona decyzja rażąco narusza prawo lub rażąco narusza interes społeczny, te bowiem przesłanki w myśl art. 139 KPA tworzą wyjątek od zasady zakazu orzekania na niekorzyść odwołującego się. Oznacza to, że posługiwanie się w praktyce art. 139 KPA winno być również poddawane wnikliwej kontroli sądów i ograniczone do sytuacji absolutnie wyjątkowych z punktu widzenia praworządności. Stanowisko NSA NSA, odnosząc się wskazanego powyżej zarzutu podniesionego przez Stronę skarżącą, podkreślił, iż - zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem - orzeczeniem na niekorzyść strony skarżącej, w rozumieniu art. 134 § 2 PostAdmU, jest każde orzeczenie, które pogarsza sytuację skarżącego w stosunku do tej, jaką miał przed wniesieniem skargi. Co ważne, pogorszenie to nie musi dotyczyć wyłącznie jego praw czy obowiązków wynikających z prawa materialnego, ale także pewnych uprawnień faktycznych, czy procesowych, powstałych w wydaniu zaskarżonego aktu bądź dokonania czynności (wyrok NSA z 23.2.2018 r., II OSK 1398/16). Sytuacja strony skarżącej wymaga więc każdorazowo kompleksowej oceny w świetle wszystkich przysługujących jej uprawnień, tak materialnych, jak i procesowych. Niekorzyść determinująca zakaz reformationis in peius w postępowaniu sądowoadministracyjnym może wystąpić jedynie na skutek uchylenia aktu lub czynności w części niezaskarżonej, zastosowania środka ostrzejszego od tego, o który wnosił skarżący, lub takiego sformułowania oceny prawnej, która w ponownym postępowaniu przez organem administracji zdeterminowałaby wydanie aktu pogarszającego sytuację materialnoprawną skarżącego w porównaniu z sytuacją, która wynika z zaskarżonego aktu lub czynności. NSA orzekając w niniejszej sprawie zauważył, że twierdzenie Strony skarżącej, zgodnie z którym wskazanie w decyzji Dyrektora Izby Skarbowej na konieczność zbadania zasadności wykazania kwestionowanych transakcji jako wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów i ewentualnego wpływu tego ustalenia na strukturę sprzedaży, jest działaniem na niekorzyść Strony i stanowi naruszenie art. 134 § 2 PostAdmU w zw. z art. 145 § 1 pkt 1 lit. c) PostAdmU, jest nietrafne z uwagi na poniżej przedstawione argumenty. W ocenie NSA, wydanie przez sąd I instancji wyroku oddalającego skargę na decyzję kasacyjną organu odwoławczego, potwierdzającego trafność orzeczenia organu odwoławczego co do stwierdzenia, że postępowanie podatkowe prowadzone przez organ I instancji wymaga dodatkowego przeprowadzenia postępowania dowodowego w znacznej części, nie zmienia w żaden sposób sytuacji prawnej Skarżącej w porównaniu do tej sprzed wniesienia skargi. Podejmując taką decyzję (tj. oddalając skargę na decyzję kasacyjną organu odwoławczego, analizując zasadność wyeliminowania z obrotu prawnego decyzji organu I instancji), sąd ten nie orzeka co do istoty sprawy. Zatem w takim przypadku nie może być mowy o naruszeniu zakazu reformationis in peius. Zakaz orzekania na niekorzyść strony skarżącej dotyczy bowiem sprawy w znaczeniu materialnoprawnym. Sąd łamie więc zakaz reformationis in peius, kiedy orzeka co do istoty sprawy odmiennie, czyniąc to w sposób niekorzystny dla strony, nie mając ku temu podstaw. Wyjątki od zakazu rozstrzygania na niekorzyść strony skarżącej Zakaz orzekania na niekorzyść strony skarżącej nie ma charakteru absolutnego. Zakaz ten nie znajduje bowiem zastosowania w sytuacji, gdy zaskarżony akt lub czynność dotknięte są naruszeniem prawa skutkującym stwierdzeniem nieważności. W takim przypadku ustawowym obowiązkiem sądu jest uwzględnienie skargi pomimo tego, że nie leży to w interesie strony skarżącej. Zasada, do której odniósł się NSA w rozpatrywanej sprawie, tj. zakaz orzekania na niekorzyść skarżącego w postępowaniu sądowoadministracyjnym oznacza, że orzeczenie wydane na skutek rozpoznania środka zaskarżenia nie może być dla strony skarżącej mniej korzystne, niż orzeczenie zaskarżone (z zastrzeżeniem stwierdzenia naruszenia prawa skutkującego stwierdzeniem nieważności zaskarżonego aktu lub czynności). Zarówno w doktrynie, jak i orzecznictwie przyjmuje się, że orzekanie na niekorzyść musi się wiązać bezpośrednio ze sprawą, której dotyczy zaskarżony akt, a nie dalszymi konsekwencjami w całokształcie sytuacji prawnej strony skarżącej. Musi ono mieć charakter obiektywny i rzeczywisty. Celem (istotą) ustanowienia tego zakazu jest zapobieganie sytuacjom, w których strona niezadowolona z orzeczenia, jej zdaniem nieprawidłowego i niesłusznego, rezygnowałaby z jego zaskarżenia w obawie, że w razie nieuwzględnienia jej wniosków sytuacja, w której się znajduje, ulegnie jeszcze dalszemu pogorszeniu. Zakaz zmiany na niekorzyść ma eliminować obawę jednostki wnoszącej środek prawny przed ewentualnością pogorszenia jej pozycji prawnej wskutek kolejnego orzeczenia wydanego w jej sprawie i gwarantować tzw. bezpieczne przeniesienie rozpoznania sprawy do wyższej instancji. Wyrok NSA z 25.6.2019 r., I FSK 882/17
Zakaz orzekania na niekorzyść strony skarżącej dotyczy bowiem sprawy w znaczeniu materialnoprawnym. Sąd łamie więc zakaz reformationis in peius, kiedy orzeka co do istoty sprawy odmiennie, czyniąc to w sposób niekorzystny dla strony, nie mając ku temu podstaw. Zakaz orzekania na niekorzyść strony skarżącej nie ma charakteru absolutnego. Zakaz ten nie znajduje bowiem zastosowania w sytuacji, gdy zaskarżony akt lub czynność dotknięte są naruszeniem prawa skutkującym stwierdzeniem nieważności.