Przesłuchanie osoby ubiegającej się o azyl
Osoba ubiegająca się o azyl przeszła przez szereg przesłuchań dotyczących jej wniosku o status uchodźcy. Sprawa dotyczyła decyzji niemieckich władz migracyjnych, które odmówiły przyznania azylu ze względu na fakt, że osoba ta otrzymała już ochronę międzynarodową we Włoszech. Trybunał Europejski podkreślił istotę przeprowadzenia przesłuchania wnioskodawcy przed podjęciem decyzji w sprawie jego wniosku.
Tematyka: przesłuchanie, azyl, status uchodźcy, decyzja migracyjna, Trybunał Europejski, ochrona międzynarodowa, art. 14 dyrektywy 2013/32
Osoba ubiegająca się o azyl przeszła przez szereg przesłuchań dotyczących jej wniosku o status uchodźcy. Sprawa dotyczyła decyzji niemieckich władz migracyjnych, które odmówiły przyznania azylu ze względu na fakt, że osoba ta otrzymała już ochronę międzynarodową we Włoszech. Trybunał Europejski podkreślił istotę przeprowadzenia przesłuchania wnioskodawcy przed podjęciem decyzji w sprawie jego wniosku.
Państwo członkowskie jest zobowiązane do zapewnienia osobie ubiegającej się o azyl możliwość odbycia przesłuchania Stan faktyczny M.A. (twierdził, że jest obywatelem Erytrei) przybył do RFN we wrześniu 2011 r. i złożył wniosek o nadanie mu tam statusu uchodźcy. W trakcie przesłuchania w grudniu 2011 r. M.A. stwierdził, że wcześniej nie udał się do innego państwa członkowskiego. Jednakże badanie odcisków palców wykazało, że złożył już wniosek o udzielenie azylu we Włoszech w 2009 r. Wezwane do wtórnego przejęcia M.A. włoskie organy potwierdziły, że uzyskał on we Włoszech status uchodźcy, w związku z czym, ponieważ postępowanie w sprawie azylu zostało zakończone, jego wtórne przejęcie może być rozpatrzone wyłącznie na podstawie umowy o readmisji. W lutym 2013 r. włoskie organy poinformowały niemiecką dyrekcję policji, że skarżącemu zezwolono na powrót do Włoch. Decyzją z lutego 2013 r. niemiecki urząd ds. migracji i uchodźców (dalej jako: urząd), po pierwsze, stwierdził, że ze względu na wjazd do RFN przez bezpieczne państwo trzecie, a mianowicie Włochy, M.A. nie miał prawa do azylu w Niemczech, a po drugie, nakazał jego doprowadzenie do granicy włoskiej. M.A. wniósł odwołanie twierdząc w szczególności, że urząd nie mógł zostać zwolniony z obowiązku przesłuchania go przed wydaniem decyzji z lutego 2013 r. Pytanie prejudycjalne Czy wykładni art. 14 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/32/UE z 26.6.2013 r. w sprawie wspólnych procedur udzielania i cofania ochrony międzynarodowej (Dz.Urz. UE L z 2013 r. Nr 180, s. 60) należy dokonywać w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie przepisowi krajowemu, zgodnie z którym naruszenie obowiązku zapewnienia osobie ubiegającej się o ochronę międzynarodową możliwości odbycia przesłuchania, przed wydaniem decyzji o niedopuszczalności na podstawie art. 33 ust. 2 lit. a) tej dyrektywy, nie powoduje stwierdzenia nieważności tej decyzji i przekazania sprawy organowi rozstrzygającemu do ponownego rozpoznania? Stanowisko TS Trybunał podkreślił, że w dyrektywie 2013/32 w sposób jednoznaczny ustanowiono obowiązek przesłuchania wnioskodawcy ubiegającego się o udzielenie ochrony międzynarodowej przed wydaniem decyzji w przedmiocie jego wniosku. Przepis art. 14 ust. 1 dyrektywy 2013/32 stanowi, że zanim organ rozstrzygający podejmie decyzję, wnioskodawcy przysługuje możliwość stawienia się na przesłuchanie w sprawie jego wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej, które prowadzi osoba właściwa na mocy prawa krajowego do prowadzenia tego rodzaju przesłuchań. Trybunał wskazał, że okoliczność, że ten obowiązek znajduje zastosowanie również do decyzji o dopuszczalności jest wyraźnie potwierdzony w art. 34 ust. 1 dyrektywy 2013/32, który stanowi, iż państwa członkowskie zezwalają wnioskodawcom na przedstawienie swego stanowiska w odniesieniu do zastosowania w ich szczególnej sytuacji przesłanek, o których mowa w art. 33, przed podjęciem przez organ rozstrzygający decyzji w sprawie dopuszczalności wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej i że w tym celu państwa członkowskie przeprowadzają przesłuchanie dotyczące dopuszczalności wniosku. Zgodnie z orzecznictwem TS art. 33 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2013/32 stoi na przeszkodzie temu, aby państwo członkowskie skorzystało z możliwości odrzucenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej jako niedopuszczalnego ze względu na to, że wnioskodawcy już udzielono takiej ochrony w innym państwie członkowskim, w przypadku gdy przewidywalne warunki życia, jakie czekałyby tego wnioskodawcę jako beneficjenta tej ochrony w tym innym państwie, naraziłyby go na poważne ryzyko nieludzkiego lub poniżającego traktowania w rozumieniu art. 4 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (wyrok TS z 19.3.2019 r., Ibrahim i in., C-297/17, C‑ 318/17, C‑ 319/17 i C-438/17, EU:C:2019:219, pkt 101). Trybunał uściślił, że szczególnie wysoki próg dolegliwości wymagany na podstawie art. 4 Karty zostałby przekroczony w przypadku, gdyby obojętność organów państwa członkowskiego skutkowała tym, że osoba całkowicie zależna od pomocy publicznej znalazłaby się, niezależnie od swej woli i osobistych wyborów, w sytuacji skrajnej deprywacji materialnej, która nie pozwalałaby jej na zaspokojenie podstawowych potrzeb, takich jak wyżywienie, mycie i mieszkanie, oraz która szkodziłaby jej zdrowiu fizycznemu lub psychicznemu lub doprowadziłaby ją do stanu powodującego naruszenie godności ludzkiej (postanowienie TS z 13.11.2019 r., Hamed i Omar, C-540/17 i C-541/17, EU:C:2019:964, pkt 39). Ponadto nie można całkowicie wykluczyć, że osoba ubiegająca się o udzielenie ochrony międzynarodowej może wykazać istnienie wyjątkowych właściwych dla niej okoliczności, które powodują, że przekazanie do państwa członkowskiego, które udzieliło już jej ochrony międzynarodowej naraziłoby ją, ze względu na jej szczególną wrażliwość, na ryzyko traktowania sprzecznego z art. 4 Karty (wyrok TS z 19.3.2019 r., Jawo, C- 163/17, EU:C:2019:218, pkt 95). Zdaniem TS oceny takiego ryzyka należy dokonać po umożliwieniu wnioskodawcy przedstawienia wszystkich dowodów mogących potwierdzać jego istnienie, w szczególności informacji o charakterze osobistym. Naruszenie obowiązku zapewnienia osobie ubiegającej się o ochronę międzynarodową możliwości odbycia przesłuchania, o którym mowa w art. 14 i 34 tej dyrektywy w toku postępowania w pierwszej instancji przed organem rozstrzygającym, musi prowadzić do uchylenia decyzji o odrzuceniu oraz do przekazania sprawy temu organowi do ponownego rozpoznania. Przy czym skutki prawne naruszenia tego obowiązku podlegają prawu krajowemu, o ile mające zastosowanie w tym względzie przepisy krajowe są tego samego rodzaju co przepisy, z których korzystają jednostki w porównywalnych sytuacjach w prawie krajowym (zasada równoważności) i nie czynią one wykonywania praw przyznanych przez porządek prawny Unii praktycznie niemożliwym lub nadmiernie utrudnionym (zasada skuteczności). Jeżeli chodzi o zasadę równoważności, TS stwierdził, że nie posiada żadnej informacji mogącej wzbudzać wątpliwości, co do zgodności z tą zasadą rozpatrywanego przepisu. Rzecznik generalny w pkt 106, 109 i 115 opinii stwierdził, że okoliczność, iż unijny prawodawca nie ograniczył się do wskazania w art. 14 i 34 dyrektywy 2013/32 obowiązku zapewnienia wnioskodawcy możliwości przesłuchania, lecz zdecydował się na nałożenie dodatkowo na państwa członkowskie konkretnych i szczegółowych zasad dotyczących sposobu, w jaki przesłuchanie to powinno być prowadzone, wykazuje podstawowe znaczenie, jakie przywiązuje on nie tylko do samego przeprowadzenia przesłuchania, ale także do warunków, w jakich przesłuchanie takie powinno się odbywać i których poszanowanie stanowi założenie ważności decyzji stwierdzającej niedopuszczalność wniosku o azyl. Zdaniem TS byłoby niezgodne ze skutecznością (effet utile) dyrektywy 2013/32, a w szczególności z jej art. 14, 15 i 34, gdyby sąd rozpatrujący skargę mógł utrzymać w mocy decyzję, która została wydana przez organ rozstrzygający, z naruszeniem obowiązku zapewnienia wnioskodawcy możliwości odbycia przesłuchania w sprawie jego wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej, bez wysłuchania wnioskodawcy w poszanowaniu podstawowych warunków i gwarancji mających zastosowanie w danej sprawie. Trybunał stwierdził, że ostatecznie do sądu odsyłającego należy zbadanie, czy M.A. została lub może jeszcze zostać przyznana możliwość przesłuchania w pełnym poszanowaniu podstawowych warunków i gwarancji mających zastosowanie do sprawy w postępowaniu głównym w celu umożliwienia mu osobistego przedstawienia w języku, którym ten włada, jego stanowiska w kwestii możliwości zastosowania podstawy wskazanej w art. 33 ust. 2 lit. a) tej dyrektywy w jego osobistej sytuacji. W przypadku gdyby sąd ten uznał, że M.A. nie można zapewnić takiej możliwości w ramach postępowania odwoławczego, powinien on uchylić decyzję odmowną i przekazać sprawę organowi rozstrzygającemu do ponownego rozpoznania. Reasumując TS orzekł, że wykładni art. 14 i 34 dyrektywy 2013/32 należy dokonywać w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie przepisowi krajowemu, zgodnie z którym naruszenie obowiązku zapewnienia osobie ubiegającej się o ochronę międzynarodową możliwości odbycia przesłuchania przed wydaniem decyzji o niedopuszczalności na podstawie art. 33 ust. 2 lit. a) tej dyrektywy nie prowadzi do uchylenia tej decyzji i do przekazania sprawy organowi rozstrzygającemu do ponownego rozpoznania, chyba że przepis ten pozwala wnioskodawcy na przedstawienie osobiście w ramach postępowania odwoławczego od tej decyzji wszystkich jego argumentów przeciwko tej decyzji podczas przesłuchania spełniającego mające zastosowanie podstawowe warunki i gwarancje określone w art. 15 dyrektywy 2013/32, a argumenty te nie są w stanie zmienić tej decyzji. Komentarz Trybunał analizował w niniejszym wyroku obowiązek państw członkowskich zapewnienia osobie ubiegającej się o ochronę międzynarodową możliwości odbycia przesłuchania w rozumieniu w art. 14 i art. 34 dyrektywy 2013/32. W ocenie TS to przesłuchanie pozwala organowi rozstrzygającemu ocenić konkretną sytuację wnioskodawcy oraz stopień jego wrażliwości, a także umożliwia upewnienie się, że wnioskodawca został wezwany do przedstawienia wszystkich informacji mogących wykazać, że przekazanie do państwa członkowskiego, które już udzieliło mu ochrony międzynarodowej, naraziłoby go na ryzyko traktowania sprzecznego z art. 4 Karty. Jednakże skutki prawne naruszenia tego obowiązku podlegają prawu krajowemu danego państwa członkowskiego. Wobec tego w niniejszym wyroku TS uznał, że te skutki należy weryfikować pod kątem zgodności z zasadami równoważności i skuteczności. Wyrok TS z 16.7.2020 r., Addis, C-517/17
Trybunał Europejski w wyroku z 16 lipca 2020 r. wskazał, że naruszenie obowiązku przeprowadzenia przesłuchania wnioskodawcy przed decyzją o niedopuszczalności wniosku o azyl może prowadzić do uchylenia decyzji i przekazania sprawy do ponownego rozpatrzenia.