Świadczenie wyrównawcze dla działaczy opozycji antykomunistycznej lub osób represjonowanych z powodów politycznych
Przyznanie świadczenia wyrównawczego dla działaczy opozycji antykomunistycznej lub osób represjonowanych z powodów politycznych, których emerytura, renta inwalidzka lub renta z tytułu niezdolności do pracy jest niższa niż 2400 zł – to jeden z postulatów wprowadzony ustawą z 14.8. 2020 r. o zmianie ustawy o działaczach opozycji antykomunistycznej oraz osobach represjonowanych z powodów politycznych oraz niektórych innych ustaw (dalej jako: nowelizacja). Regulacje podpisanej 31.8.2020 r. przez Prezydenta RP nowelizacji, wejdą w życie w terminie 30 dni od jej ogłoszenia. Motywem przyświecającym ustawodawcy wprowadzenia nowych norm, stało się zniwelowanie dysproporcji w uprawnieniach osób zaangażowanych w działalność niepodległościową w latach 1939-1956 i 1957-1989.
Tematyka: świadczenie wyrównawcze, działacze opozycji, represje polityczne, emerytura, renta, ulgi taryfowe, benefity społeczne
Przyznanie świadczenia wyrównawczego dla działaczy opozycji antykomunistycznej lub osób represjonowanych z powodów politycznych, których emerytura, renta inwalidzka lub renta z tytułu niezdolności do pracy jest niższa niż 2400 zł – to jeden z postulatów wprowadzony ustawą z 14.8. 2020 r. o zmianie ustawy o działaczach opozycji antykomunistycznej oraz osobach represjonowanych z powodów politycznych oraz niektórych innych ustaw (dalej jako: nowelizacja). Regulacje podpisanej 31.8.2020 r. przez Prezydenta RP nowelizacji, wejdą w życie w terminie 30 dni od jej ogłoszenia. Motywem przyświecającym ustawodawcy wprowadzenia nowych norm, stało się zniwelowanie dysproporcji w uprawnieniach osób zaangażowanych w działalność niepodległościową w latach 1939-1956 i 1957-1989.
Przyznanie świadczenia wyrównawczego dla działaczy opozycji antykomunistycznej lub osobom represjonowanym z powodów politycznych, których emerytura, renta inwalidzka lub renta z tytułu niezdolności do pracy jest niższa niż 2400 zł – to jeden z postulatów wprowadzony ustawą z 14.8. 2020 r. o zmianie ustawy o działaczach opozycji antykomunistycznej oraz osobach represjonowanych z powodów politycznych oraz niektórych innych ustaw (dalej jako: nowelizacja). Regulacje podpisanej 31.8.2020 r. przez Prezydenta RP nowelizacji, wejdą w życie w terminie 30 dni od jej ogłoszenia. • Motywem przyświecającym ustawodawcy wprowadzenia nowych norm, stało się zniwelowanie dysproporcji w uprawnieniach osób zaangażowanych w działalność niepodległościową w latach 1939-1956 i 1957-1989. • Działacze spełniający wymogi określone przepisami mogą domagać się wyrównania wysokości emerytury lub renty do kwoty 2400 zł, jak również skorzystać z przywilejów: zniżek w przejazdach środkami komunikacji publicznej, zgłoszenia do ubezpieczenia społecznego i zdrowotnego (jeśli takiemu nie podlegają), czy realizacji na ich rzecz zadań opiekuńczych. • Szacuje się, że łączne koszty wdrożenia benefitów wynosiłyby rocznie ok. 60,93–61,93 mln zł, z czego koszt z tytułu świadczenia wyrównawczego w pierwszych 12 miesiącach uplasowałby się na poziomie 59,4 mln zł. Ratio legis Zasadniczym celem zmian jest częściowe zrekompensowanie skutków ekonomicznych represji, jakich doświadczyli działacze w okresie PRL. Jak wskazuje rządowe uzasadnienie do projektu (druk nr 535), powszechnymi przejawami szykan wymierzonych w walczących o niepodległość i suwerenność Polski w latach 1956–1989 w czasie obowiązywania reżimu komunistycznego były: degradowania na gorsze stanowiska służbowe, pozbawianie możliwości wykonywania zawodu, awansowania, czy zwolnienia z pracy, które w efekcie spowodowały oferowanie tej grupie społecznej niższych płac, bądź ich całkowite unicestwienie. Ówczesne wypłaty wynagrodzeń w pomniejszonych kwotach odzwierciedlają obecnie stan skromnych emerytur i rent niektórych z działaczy. Względy sprawiedliwości każące zadośćuczynić te krzywdy, zrodziły koncept do zrównania statusu materialnego aktywnych przedstawicieli opozycji z resztą społeczeństwa – ich przejawem mają stać się świadczenia wyrównawcze i inne, przewidziane nowelizacją benefity. Wysokość świadczenia wyrównawczego Kluczową zmianę, jaką wprowadza nowelizacja ustawy z 20.3.2015 r. o działaczach opozycji antykomunistycznej oraz osobach represjonowanych z powodów politycznych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 319 ze zm.; dalej jako: DziałaczeU) stanowi wyrównanie wysokości pobieranej emerytury lub renty brutto lub sumy tych świadczeń, wraz z kwotą wypłacaną przez zagraniczne instytucje właściwe do spraw emerytalno-rentowych względem osób, które posiadają potwierdzony przez Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych status działacza opozycji antykomunistycznej lub osoby represjonowanej z powodów politycznych. O ile uprawnieni uzyskują z państwa kwoty opiewające na mniej niż 2400 zł miesięcznie, będą mogły się ubiegać o różnicę wynikającą w powyższej wartości, a faktycznie otrzymywaną należnością z tytułu emerytury lub renty (inwalidzkiej albo z tytułu niezdolności do pracy). Do kryterium dochodowego - kwoty 2400 zł nie wlicza się dodatku pielęgnacyjnego oraz innych dodatków i świadczeń wypłacanych wraz z tymi świadczeniami na podstawie odrębnych przepisów, przed dokonaniem odliczeń, potrąceń i zmniejszeń (art. 10a DziałaczeU). Wniosek uprawnionego By móc wyegzekwować wyrównanie (waloryzowane corocznie), zainteresowany spełniający kryteria ustawowe, musi samodzielnie o nie zawnioskować. Należność nie będzie wypłaca z urzędu. Organy rentowe będą jednak samodzielnie obliczać nową kwotę świadczenia (także z uwzględnieniem jej realnej wartości w danym roku) w przypadku przyznania, ustania lub ponownego obliczenia emerytury lub renty. Wniosek inicjujący postępowanie, zgodnie z art. 10d ust. 2 DziałaczeU zawierać musi imię lub imiona oraz nazwisko, datę urodzenia, numer PESEL albo innego dokumentu potwierdzającego tożsamość, dane teleadresowe: adres miejsca zamieszkania lub adres korespondencyjny, numer telefonu lub adres poczty elektronicznej, nazwę banku i numer rachunku bankowego lub nazwę spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej i numer rachunku w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, na który ma zostać wypłacone świadczenie wyrównawcze. Do wniosku trzeba dołączyć dokumenty potwierdzające nadanie statusu działacza opozycji antykomunistycznej lub osoby represjonowanej z powodów politycznych. Osoby, na rzecz których którym wypłacana jest emerytura i renta zagraniczna lub inne świadczenie zagraniczne o podobnym charakterze – zobligowane są przedstawić również dokument potwierdzający prawo do tych świadczeń i ich wysokość, wystawiony przez zagraniczną instytucję właściwą do spraw emerytalno-rentowych. Od decyzji o odmowie przyznania prawa do świadczenia wyrównawczego wnioskodawcy przysługiwać będzie prawo odwołania do właściwego sądu (o tym, który sąd będzie właściwy w konkretnej sprawie, organy rentowe mają obowiązek pouczać w wydanej przez siebie decyzji). Wypłaty świadczeń Świadczenie wyrównawcze, będzie uiszczane przez Zakład Ubezpieczenia Społecznego bądź Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego wraz z emeryturą i rentą. Gdyby jednak uprawniony otrzymywał wpłaty z tytułu świadczeń emerytalno-rentowych od różnych organów właściwych (doszłoby do swoistego zbiegu należności w myśl art. 10a ust. 3 DziałaczeU), decyzje w sprawie świadczenia wyrównawczego będzie wydawał i świadczenie to wypłacał Zakład Ubezpieczeń Społecznych. W przypadku uprawnionych, którzy zamieszkują za granicą, w brzmieniu art. 10e ust. 3–4 DziałaczeU, świadczenie wypłacane będzie na wniosek opozycjonisty, w państwie zamieszkania, na rachunek bankowy tej osoby za granicą lub w innej formie wskazanej przez organ emerytalny lub rentowy, w terminach i trybie ustalonym przez ten organ. Wypłata dokonywana będzie w walucie wymienialnej. Ulgi w przejazdach Nowelizacja zawiera także inne rozwiązania zwiększające pomoc państwa dla określonej w niej grupy społecznej. Jej przedstawiciele będą uprawnieni do korzystania z 50-procentowej ulgi taryfowej na przejazdy środkami komunikacji miejskiej oraz 51-procentowej ulgi taryfowej na przejazdy określonymi środkami publicznego transportu zbiorowego w komunikacji krajowej. Zniżka obejmować będzie transport kolejowy w 1 i 2 klasie pociągów osobowych i pospiesznych oraz autobusowy w komunikacji zwykłej i przyspieszonej – na podstawie biletów jednorazowych; a także kolejowy w 2 klasie pociągów innych niż osobowe i pospieszne – na podstawie biletów jednorazowych (art. 13a DziałaczeU). Zaproponowana zmiana wynika z chęci zrównania w prawach do ulg działaczy opozycji oraz kombatantów i osoby represjonowane, którzy wzmiankowanymi przywilejami w tej chwili się posiłkują. Inne benefity Zgodnie z art. 13b DziałaczeU Szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych może zlecić organizacjom pozarządowym na podstawie przepisów ustawy z 24.4.2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1057 ze zm.) wykonywanie zadań opiekuńczych na rzecz osób uprawnionych. Kolejną formą wspomożenia aktywnych opozycjonistów jest ich zgłoszenie do ubezpieczenia zdrowotnego i opłacania składek. Nowelizacja nakłada ten obowiązek na Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych w drodze zmiany art. 66, art. 73, art. 75, art. 81 i art. 86 ustawy z 27.8.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1398 ze zm.), o ile uprawniony złoży oświadczenie o niepodleganiu przepisom o systemie ubezpieczeń społecznych i braku innego tytułu do objęcia ubezpieczeniem zdrowotnym. Podstawą wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne będzie w tym wypadku kwota odpowiadająca wysokości specjalnego zasiłku opiekuńczego przysługującego na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych.
Świadczenie wyrównawcze dla działaczy opozycji antykomunistycznej lub osób represjonowanych z powodów politycznych stanowi częściowe zrekompensowanie skutków ekonomicznych represji doświadczonych w okresie PRL. Nowelizacja ustawy wprowadza także ulgi w przejazdach oraz inne benefity dla tej grupy społecznej.