Oddanie nieruchomości pod drogę w czynie społecznym

W okolicznościach sprawy nie budzi wątpliwości, że właściciel nie oddał przedmiotowej działki w ramach czynu społecznego pod budowę drogi. Przez wiele lat jego następcy prawni domagali się rekompensaty za przejęty pod drogę grunt. Po upływie 15 lat od tego zajęcia wydano zaświadczenie, które pozbawiło ich prawa do rekompensaty, opierając się na założeniu dobrowolnego przekazania przez właściciela gruntu.

Tematyka: oddanie nieruchomości, czyn społeczny, odszkodowanie, wywłaszczenie, postępowanie administracyjne, WSA Kraków

W okolicznościach sprawy nie budzi wątpliwości, że właściciel nie oddał przedmiotowej działki w ramach czynu społecznego pod budowę drogi. Przez wiele lat jego następcy prawni domagali się rekompensaty za przejęty pod drogę grunt. Po upływie 15 lat od tego zajęcia wydano zaświadczenie, które pozbawiło ich prawa do rekompensaty, opierając się na założeniu dobrowolnego przekazania przez właściciela gruntu.

W okolicznościach sprawy nie budzi wątpliwości, że właściciel nie oddał przedmiotowej działki w ramach
czynu społecznego pod budowę drogi. Przez wiele lat jego następcy prawni domagali się rekompensaty za
przejęty pod drogę grunt, jednakże organy administracji w sposób nieformalny odmawiały im przyznania
odszkodowania. Po upływie 15 lat od tego zajęcia wydano zaświadczenie, które w istocie pozbawiało ich
prawa do rekompensaty, a opierało się na założeniu, że właściciel grunt przekazał dobrowolnie.
Za przejętą działkę należy się odszkodowanie niezależnie od tego, czy została formalnie wywłaszczona, czy
też nie, a podstawę prawną do jego przyznania stanowi art. 129 ust. 5 pkt 3 GospNierU.
WSA w Krakowie po rozpoznaniu na rozprawie w 16.7.2020 r. (II SA/Kr 538/20) sprawy ze skargi G.C. na
decyzję Wojewody z 2.2020 r. w przedmiocie umorzenia postępowania: uchylił zaskarżoną decyzję
i poprzedzającą ją decyzję organu I instancji oraz rozstrzygnął o kosztach postępowania.
Stan faktyczny
Decyzją z 18.12.2019 r. Starosta orzekł o odmowie ustalenia i wypłaty odszkodowania za nieruchomość przejętą
z mocy prawa, z dniem 1.10.1985 r., na własność Skarbu Państwa, na podstawie art. 51 ust. 1 pkt 2 DrPublU,
a następnie na własność Powiatu z dniem 1.1.1999 r., na podstawie art. 73 ust. 1 i art. 103 ustawy z 13.10.1998 r.
Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną (Dz. U. z 1998 r. Nr 133, poz. 872 ze zm.).
Odwołanie od tej decyzji złożyła G.C.
Wojewoda decyzją z 13.2.2020 r. uchylił opisaną wyżej decyzję w całości i umorzył postępowanie przed organem
pierwszej instancji w całości. Wojewoda wskazał, że postępowanie zostało zainicjowane wnioskiem G.C.
z 16.10.2019 r. o ustalenie i wypłatę odszkodowania za nieruchomość. Zgodnie z zaświadczeniem Starosty
12.3.1999 r. nieruchomość ta została przejęta na rzecz Skarbu Państwa w trybie art. 51 ust. 1 pkt 2 DrPublU.
Wojewoda doszedł do wniosku, że oparcie zaskarżonego rozstrzygnięcia o przepisy ustawy 13.10.1998 r. Przepisy
wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną nie znajduje uzasadnienia w żądaniu wnioskodawczyni.
W odniesieniu do przedmiotowej nieruchomości przepis art. 73 ust. 1 ww. ustawy w ogóle nie mógł znaleźć
zastosowania, skoro zgodnie z treścią księgi wieczystej stanowiła ona w dacie 31.12.1998 r. własność Skarbu
Państwa. Powyższe okoliczności czyniły zaskarżoną decyzję wadliwą w stopniu uzasadniającym jej uchylenie
w całości i umorzenie w całości postępowania przed organem I instancji.
Skarga do WSA
Opisaną wyżej decyzję zaskarżyła do WSA wnioskodawczyni. Zaskarżonej decyzji zarzuciła przyjęcie błędnego
stanowiska w kwestii uznania przepisów ustawy z dnia 21 marca 1985 r. jako ważnego prawa decydującego
o przejęciu własności spornej nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa.
Wyrok WSA
WSA w Krakowie uznał, że zaskarżona decyzja, jak i poprzedzająca ją decyzja organu I instancji podlegały uchyleniu
z uwagi na naruszenie przepisów postępowania oraz przepisów prawa materialnego.
W przesłanych do Sądu aktach administracyjnych znajduje się kopia zaświadczenia Starosty z 12.3.1999 r., w którym
na podstawie art. 51 ust. 1 pkt 2 ustawy o drogach publicznych potwierdzono, że nieruchomość stała się z dniem
1.10.1985 r. z mocy prawa własnością Skarbu Państwa jako nieruchomość oddana i zajęta pod drogę publiczną
wybudowaną z udziałem czynu społecznego. Zaświadczenie to stało się podstawą do dokonania wpisu Skarbu
Państwa jako właściciela nieruchomości w księdze wieczystej. Za nieruchomości przejęte w trybie tego przepisu nie
przysługiwało odszkodowanie.
Sąd wskazał, że żaden z organów rozstrzygających sprawę nie wyjaśnił dostatecznie kwestii, czy przed wydaniem
wspomnianego wyżej zaświadczenia działka nie została wywłaszczona. Istnieją bowiem pewne poszlaki by
przypuszczać, że wywłaszczenie mogło mieć miejsce.
Postępowanie dowodowe w tej kwestii ograniczono jedynie do wystąpienia Starosty do Burmistrza Gminy z prośbą
o przesłanie zawiadomienia o wszczęciu postępowania wywłaszczeniowego, decyzji wywłaszczeniowej, operatu
szacunkowego dla przedmiotowej działki oraz informacji o dacie rozpoczęcia i zakończenia postępowania



wywłaszczeniowego dla przedmiotowej inwestycji. W odpowiedzi na to pismo Burmistrz Gminy poinformował, że po
przeprowadzeniu kwerendy w archiwum nie odnaleziono żadnych dokumentów dotyczących postępowania
wywłaszczeniowego.
Na tej tylko podstawie organy obu instancji uznały, że do wywłaszczenia nieruchomości nie doszło. Sąd uznał
jednakże, że istnieją jeszcze inne dokumenty wskazujące, że wywłaszczenie przedmiotowej działki mogło nastąpić,
a zatem poszukiwania dokumentacji winny zostać poszerzone – co powoduje, że w ponownie prowadzonym
postępowaniu należy zebrać dokumentację związaną z wydzieleniem działek co - jak twierdzi skarżąca - nastąpiło
bez zgody, a nawet bez wiedzy właściciela.
Dalej WSA wskazał, że jeżeli poszukiwania archiwalnej dokumentacji dadzą podstawę do ustalenia, że przedmiotowa
nieruchomość została wywłaszczona, wówczas skarżącej będzie się należało odszkodowanie na podstawie art. 129
ust. 5 pkt 3 GospNierU.
Zgodnie z tym przepisem Starosta, wykonujący zadanie z zakresu administracji rządowej, wydaje odrębną decyzję
o odszkodowaniu gdy nastąpiło pozbawienie praw do nieruchomości bez ustalenia odszkodowania, a obowiązujące
przepisy przewidują jego ustalenie. Nie ulega wątpliwości, że obowiązujące obecnie przepisy przewidują
odszkodowanie za wywłaszczenie nieruchomości (w tym przepis art. 21 ust. 2 Konstytucji RP, zgodnie z którym
"Wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy jest dokonywane na cele publiczne i za słusznym
odszkodowaniem").
Sąd wskazał także jak należy postąpić w sytuacji, gdy poszukiwania nie przyniosą rezultatu, a w szczególności czy
w takiej sytuacji skarżącej nie powinno również należeć się odszkodowanie.
Nie ulega wątpliwości, że przejęcie gruntu na podstawie art. 51 ust. 1 pkt 2 DrPublU następowało bez
odszkodowania. Wynikało to z istoty „czynu społecznego”, w ramach którego nie tylko społeczeństwo brało udział
w robotach budowlanych zmierzających do wybudowania infrastruktury służącej całej społeczności, ale również
przekazywano na takie cele własność nieruchomości. W omawianym przepisie mowa jest bowiem o gruntach
„oddanych i zajętych pod drogi publiczne”, co niewątpliwie wymaga dobrowolności po stronie właściciela tego gruntu
Z akt administracyjnych oraz dokumentów dołączonych do akt sądowych przez skarżącą nie wynika w żaden sposób,
by właściciel „oddał” w czynie społecznym działkę pod drogę publiczną. Brak jest jakichkolwiek przesłanek by
przyjąć, że dobrowolnie przekazał nieruchomość - pomimo, że została ona zajęta pod drogę publiczną. W istocie
więc nastąpiło pozbawienie go własności nieruchomości wbrew jego woli i bez jakiejkolwiek rekompensaty
finansowej.
Sądy administracyjne wielokrotnie analizowały, czy w zakresie tego przepisu leży przyznanie odszkodowania także
w sytuacji, gdy nastąpiło pozbawienie prawa do nieruchomości, jednakże obowiązujące w tym czasie przepisy nie
przewidywały za to jakiejkolwiek rekompensaty finansowej.
WSA w Krakowie wskazał, że wyrok WSA w Krakowie z 21.5.2019 r., II SA/Kr 210/19, w którym zaprezentowano
pogląd, że w opisywanej sytuacji art. 129 ust. 5 pkt 3 GospNierU nie ma zastosowania, jest poglądem odosobnionym.
Przeważająca jest przeciwna linia orzecznicza, prezentowana przez NSA w wyrokach: z 13.5.2016 r., I OSK 91/14
oraz z 19.11.2014 r., I OSK 713/13.
Naczelny Sąd Administracyjny kładzie nacisk na wartości konstytucyjne, jakimi są ochrona własności oraz zaufanie
do państwa i stanowionego przez nie prawa. Nie można w państwie prawa akceptować sytuacji, w której obywatelowi
odbiera się własność nieruchomości bez jakiejkolwiek rekompensaty.
W okolicznościach tej konkretnej sprawy nie budzi wątpliwości, że właściciel nie oddał przedmiotowej działki
w ramach czynu społecznego pod budowę drogi. Przez wiele lat jego następcy prawni domagali się rekompensaty za
przejęty pod drogę grunt, jednakże organy administracji w sposób nieformalny odmawiały im przyznania
odszkodowania. Po upływie 15 lat od tego zajęcia wydano zaświadczenie, które w istocie pozbawiało ich prawa do
rekompensaty, a opierało się na założeniu, że właściciel grunt przekazał dobrowolnie.
W świetle powyższego należy podkreślić, że za przejętą działkę należy się odszkodowanie niezależnie od tego, czy
została formalnie wywłaszczona, czy też nie, a podstawę prawną do jego przyznania stanowi art. 129 ust. 5 pkt 3
ustawy o gospodarce nieruchomościami.

Komentarz
WSA w Krakowie podkreślił, że dla zastosowania art. 129 ust. 5 pkt 3 GospNierU bez znaczenia jest, czy
niewypłacenie odszkodowania za nieruchomość wywłaszczoną przed wejściem w życie GospNierU nastąpiło wbrew
obowiązującym wówczas przepisom, czy też - jak w omawianej sprawie – było z tymi przepisami zgodne. Sąd
wskazał także na konieczność zbadania czy w danej sprawie doszło do „oddania” nieruchomości w czynie
społecznym.




wyrok WSA w Krakowie z 16.7.2020 r., II SA/Kr 538/20







WSA w Krakowie uznał, że zaskarżona decyzja podlegała uchyleniu z uwagi na naruszenie przepisów postępowania oraz prawa materialnego. Sąd wskazał na konieczność zbadania, czy doszło do 'oddania' nieruchomości w czynie społecznym, co stanowi podstawę do przyznania odszkodowania na podstawie art. 129 ust. 5 pkt 3 GospNierU.