Uzasadnienie odmowy dostępu do akt

Tematyka: art. 179 Ordynacji podatkowej, uzasadnienie odmowy dostępu do akt, interes publiczny, zasada prowadzenia postępowania, dobre praktyki organów podatkowych

Motywy zastosowania art. 179 Ordynacji podatkowej prezentowane przez organ powinny być na tyle wnikliwe
i konkretne, by możliwe było zapoznanie się z racjami usprawiedliwiającymi odejście od jawności
postępowania w danym przypadku i by realne było podjęcie polemiki z przytoczoną argumentacją przy
uwzględnieniu konkretnych okoliczności faktycznych - orzekł Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie
(Wyrok WSA w Olsztynie z 16.12.2020 r., I SA/Ol 641/20)
Opis stanu faktycznego
A. Sp. z o.o. Sp. k. z siedzibą w (...) wniosła do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego (dalej: WSA) w Olsztynie
skargę na postanowienie Naczelnika Urzędu Celno-Skarbowego w przedmiocie wglądu do dokumentów wyłączonych
z akt kontroli celno-skarbowej. Z przedstawionych wraz ze skargą do kontroli Sądu akt administracyjnych sprawy
wynikało, że Naczelnik Urzędu w toku kontroli celno-skarbowej prowadzonej wobec skarżącej w przedmiocie
wymiaru podatku od towarów i usług wyłączył z akt sprawy szereg dokumentów. Organ wyłączył z akt kontroli:
deklaracje i rejestry sprzedaży VAT, rejestry zakupów, załączniki do pism kontrahentów kontrolowanej, kopie
dowodów osobistych i rejestracyjnych, protokoły przesłuchań świadków, odpowiedzi innych instytucji państwowych
w kraju i zagranicy, jak też pełnomocnictwo kontrahenta zawierające dane pełnomocnika. Ocenił, że dokumenty mają
znaczenie dla ustalenia stanu faktycznego sprawy. Uzasadnił wyłączenie akt interesem publicznym, rozumianym jako
dobro osób trzecich i podmiotów, których dotyczą wyłączone z akt sprawy dokumenty. Dokumenty zostały wyłączone
z akt kontroli ze względu na zawarte w nich informacje - czynności, transakcje, dokumenty przekraczające ramy
wspólnego stanu faktycznego, wynikające z deklaracji podatkowych i innych źródeł objętych tajemnicą skarbową,
bądź zawarte w nich istotne informacje o podmiotach gospodarczych niebędących stroną kontroli, których ujawnienie
stanowiłoby naruszenie „interesu publicznego" rozumianego jako dobro osób trzecich i podmiotów, których dotyczą.
Po rozpoznaniu sprawy Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie uchylił zaskarżone postanowienie Naczelnika
Urzędu Celno-Skarbowego.
Z uzasadnienia Sądu
Zgodnie z art. 178 § 1 ustawy z 29.8.1997- Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1325; dalej: OrPU) strona
ma prawo wglądu w akta sprawy, sporządzania z nich notatek, odpisów oraz sporządzania kopii przy wykorzystaniu
własnych przenośnych urządzeń. Prawo to przysługuje również po zakończeniu postępowania. Art. 179 § 1 OrdPU
stanowi, że przepisów art. 178 OrdPU nie stosuje się do znajdujących się w aktach sprawy dokumentów
zawierających informacje niejawne, a także do innych dokumentów, które organ podatkowy wyłączy z akt sprawy ze
względu na interes publiczny. Odmowa umożliwienia stronie zapoznania się z dokumentami, o których mowa w § 1,
sporządzania z nich notatek, kopii i odpisów, uwierzytelniania odpisów i kopii lub wydania uwierzytelnionych odpisów
następuje w drodze postanowienia (§ 2). Na postanowienie, o którym mowa w § 2, służy zażalenie (§ 3).
Obowiązkiem organu jest zawsze w sposób wnikliwy uzasadnić swoje stanowisko, czego Naczelnik Urzędu nie
dopełnił w niniejszej sprawie. (…)
Z treści wniosków o udostępnienie wynika, że skarżąca domagała się udostępnienia dokumentacji pozbawionej
danych, których organ nie chce kontrolowanej ujawnić (w skrócie: zanonimizowanej). Natomiast z uzasadnienia
zaskarżonego postanowienia wynika, że organ orzekał w zakresie udostępnienia wyłączonych akt sprawy pomimo,
że w pkt I.2 sentencji orzekł o umożliwieniu wglądu do trzech dokumentów po dokonaniu ich anonimizacji, co
wypełnia wniosek skarżącej co do tych dokumentów. Brak rzeczowego uzasadnienia podjętego rozstrzygnięcia
niewątpliwie ogranicza prawo strony do czynnego udziału w postępowaniu. Nie wyjaśniono dlaczego nie mogą być
udostępniane stronie wyłączone dokumenty w całości lub w części - po ich anonimizacji, co stanowi podstawę oceny,
że naruszono zasadę prowadzenia postępowania w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych.
Dlatego mimo, że w zaskarżonym postanowieniu organ orzekł w pkt I.2 sentencji o umożliwieniu wglądu do
dokumentów po dokonaniu ich anonimizacji, to jednak nie uzasadnił dlaczego nie chce udostępnić stronie
pozostałych akt pozbawionych danych, których organ nie chce kontrolowanej ujawnić. W tym zakresie nie jest znane
stanowisko organu, co narusza art. 217 § 2 w zw. z art. 179 § 1 OrdPU. Już tylko z tego powodu skarga jest
zasadna.
Natomiast brak właściwego uzasadnienia podjętego rozstrzygnięcia niewątpliwie ogranicza prawo strony do
czynnego udziału w postępowaniu. Brak wyjaśnienia, dlaczego w konkretnej sprawie nie mogą być udostępniane

stronie wyłączone dokumenty (w całości lub w części - po anonimizacji), może być oceniony jako naruszenie zasady
prowadzenia postępowania w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych.
Powyższe działanie nie może zatem być uznane za działanie zgodne z prawem, a tym samym z zasadą wyrażoną
w art. 120 OrdPU. Zasada praworządności może być bowiem prawidłowo realizowana jedynie w sytuacji, gdy organy
realizujące prawo odpowiednio je stosują, umożliwiają dostęp stronie do podejmowanych czynności, a w sytuacji gdy
ograniczają prawa strony, właściwie i wnikliwie uzasadniają podejmowane w tej kwestii rozstrzygnięcie. (…)
Motywy rozstrzygnięcia prezentowane przez organ powinny być na tyle wnikliwe i konkretne, by możliwe było
zapoznanie się z racjami usprawiedliwiającymi odejście od jawności postępowania w danym przypadku i by realne
było podjęcie polemiki z przytoczoną argumentacją przy uwzględnieniu konkretnych okoliczności faktycznych. Tylko
takie uzasadnienie postanowienia, które wiąże się z ingerencją w podstawowe uprawnienia strony postępowania,
może odpowiadać wymogom stawianym organom w świetle zasady prowadzenia postępowania w sposób budzący
zaufanie do organów, wyrażonej w art. 121 § 1 OrdPU, oraz zasady przekonywania zawartej w art. 124 OrdPU.
Rodzajowe wskazanie wyłączanych z jawności danych i informacji mogłoby np. wskazywać, że chodzi tu np. o źródła
zaopatrzenia, dane pośredników, ceny transakcji, strukturę handlową, numery rachunków bankowych, wysokości
płaconych lub deklarowanych podatków, a więc danych, które mają swoją wartość, którą można rozpoznawać nie
tylko w obszarze tajemnicy skarbowej, ale także w zakresie tajemnicy handlowej. Niezależnie od powyższego
dokumenty, których jawność wyłączono mogą np. zawierać także dane osobowe lub opisywać relacje osobiste,
znajomości, podawać adresy miejsca zamieszkania i inne dane wrażliwe.
Z uzasadnienia zaskarżonego postanowienia nie sposób jednak wyczytać, czy organowi chodzi o ochronę danych
tego rodzaju jak wyżej, czy może organ zidentyfikował jeszcze jakieś inne dane wrażliwe, które należy chronić przed
poznaniem ich przez stronę. Mimo, że uzasadnienie zaskarżonego postanowienia nie jest blankietowe i uniwersalne -
organ uzasadnia odmowę od strony dziewiątej do czternastej, to nie sposób w nim wyczytać konkretnych powodów
odmowy udostępnienia zanonimizowanej dokumentacji. Zawsze występuje bowiem tajemnica skarbowa, której
w interesie publicznym należy przestrzegać.
Jako zbyt ogólne należy określić stwierdzenia o prowadzeniu postępowania dotyczącego kilku stron i ocenę organu,
że zakres materiałów uzyskanych od różnych stron przekracza ramy wspólnego dla nich stanu faktycznego, w czym
organ podatkowy upatruje obowiązek zachowania w tajemnicy danych, które nie są dla stron wspólne. Skoro zakres
zgromadzonych materiałów dowodowych przekraczał ramy tzw. wspólnego stanu faktycznego, to organ miał
obowiązek wykazania powodów zachowania w tajemnicy danych, które nie są wspólne dla ich sytuacji procesowej,
ze wskazaniem konkretnych przesłanek i okoliczności na tle sprawy. (…)
Zaskarżone postanowienie jest wadliwe, dlatego że jest zbyt ogólnikowe i przez to nie poddaje się kontroli sądowej.
W istocie to Sąd musiałby sam ustalać, jakie rodzaje informacji zostały utajnione przed stroną porównując treść
dokumentów przed i po anonimizacji. W pewnym sensie Sąd musiałby więc zastąpić organ podatkowy
uszczegóławiając uzasadnienie zaskarżonego postanowienia i kierunkowe argumenty, podawane przez organ,
zakotwiczać w okolicznościach niniejszej sprawy. To, że zbieranie dowodów nie zostało jeszcze zakończone, jak
podniósł organ, nie ma wpływu na uprawnienie strony wglądu do akt kontroli.

Komentarz
W ocenie Sądu nie można poprzestać na ogólnikowym wskazaniu przesłanki interesu publicznego, ochrony
tajemnicy skarbowej, dobra osób trzecich, jako przesłanki odmowy wglądu w akta sprawy przez stronę. Obowiązkiem
organu jest wnikliwe uargumentowanie odmowy dostępu do akt, czego w analizowanej sprawie nie dopełniono. Brak
wyjaśnienia, dlaczego w konkretnej sprawie nie mogą być udostępniane stronie wyłączone dokumenty należy ocenić
jako naruszenie zasady prowadzenia postępowania w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych.

Wyrok WSA w Olsztynie z 16.12.2020 r., I SA/Ol 641/20

W ocenie Sądu brak właściwego uzasadnienia podjętego rozstrzygnięcia niewątpliwie ogranicza prawo strony do czynnego udziału w postępowaniu. Organ nie wyjaśnił dlaczego nie chce udostępnić stronie wyłączonych dokumentów po anonimizacji, co narusza zasadę prowadzenia postępowania w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych. Zaskarżone postanowienie zostało uchylone przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie.